Należy podkreślić, że na przestrzeni lat zakres gromadzonych danych ewoluował, uwzględniając potrzeby Policji, ale również i różnych podmiotów zewnętrznych oraz realizację zobowiązań Polski wynikających z prawa międzynarodowego.
Najogólniej można stwierdzić, że procedura „Niebieskie Karty” to ogół czynności podejmowanych wobec rodziny, w której występuje przemoc. Jej immanentnym elementem był i jest formularz „Niebieska Karta”. Do 17 października 2011 r. wypełniany formularz „Niebieska Karta” stanowił notatkę urzędową, a po wejściu w życie rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 13 września 2011 r. w sprawie procedury „Niebieskie Karty” oraz wzorów formularzy „Niebieska Karta”, dalej zwanego rozporządzeniem, jest formularzem, który należy wypełnić w przypadku powzięcia, w toku prowadzonych czynności służbowych, podejrzenia stosowania przemocy wobec członków rodziny lub w wyniku zgłoszenia dokonanego przez świadka przemocy w rodzinie. Opisywany formularz nie zwalnia policjanta od udokumentowania interwencji w formie notatki urzędowej.
Podstawową informacją o realizacji procedury „Niebieskie Karty” jest liczba formularzy „Niebieska Karta” wypełnianych przez policjantów. Do końca 2011 r. w analizie statystycznej gromadzono informacje na temat liczby przeprowadzonych interwencji domowych, w tym dotyczących przemocy w rodzinie. Od 2012 r., kiedy został zmieniony formularz statystyczny – „Sprawozdanie z podjętych przez Policję działań wobec przemocy w rodzinie dotyczące procedury „Niebieskie Karty”, zrezygnowano z gromadzenia danych dotyczących interwencji domowych, w tym dotyczących przemocy w rodzinie. Decyzja ta była związana przede wszystkim z tym, że wszczęcie procedury „Niebieskie Karty” nie zawsze musi być związane z interwencją domową, gdyż do przemocy może dochodzić w różnych miejscach. Ponadto policjant, przyjmując zawiadomienie o podejrzeniu popełnienia przestępstwa, gdy stwierdzi występowanie przemocy w rodzinie, również jest zobowiązany do wszczęcia procedury „Niebieskie Karty”, a gdy taka jest już wszczęta, to do wypełnienia formularza „Niebieska Karta – A” w zakresie niezbędnym do udokumentowania nowego zdarzenia. Należy pamiętać, że procedurę „Niebieska Karta” należy wszcząć również w sytuacji, kiedy osoba będąca świadkiem przemocy w rodzinie informuje o tym np. dzielnicowego.
Należy podkreślić, że od wejścia w życie rozporządzenia, pięć podmiotów upoważnionych w ustawie, czyli przedstawiciele jednostek organizacyjnych pomocy społecznej6, gminnych komisji rozwiązywania problemów alkoholowych, oświaty, ochrony zdrowia i Policji, otrzymało narzędzie, dzięki któremu mogły w sytuacji podejrzenia występowania przemocy w rodzinie wszczynać procedurę „Niebieskie Karty”. Wcześniej własne formularze wszczynające procedurę „Niebieskie Karty” mieli policjanci, jednostki organizacyjne pomocy społecznej oraz gminne komisje rozwiązywania problemów alkoholowych.
Z przedstawionych na wykresie nr 1 danych wynika, że do końca 2010 r. dynamika wypełnionych „Niebieskich Kart” waha się od spadku o 11,34% w 2003 r. do wzrostu o 19,60% w 2000 r. Należy podkreślić, że w 2002 r. odnotowano wzrost o 11,44% wypełnionych formularzy „Niebieska Karta” w porównaniu z rokiem 2001. W 2011 r., kiedy od 18 października już pięć podmiotów miało narzędzia, aby wszczynać procedurę „Niebieska Karta”, odnotowano spadek wypełnionych przez Policję formularzy „Niebieska karta” o 15,12% w porównaniu z 2010 r. Jednakże największy spadek wypełnionych formularzy „Niebieska Karta” odnotowano w 2012 r. – o 27,62%. W Sprawozdaniu z realizacji procedury „Niebieskie Karty” przez jednostki organizacyjne Policji w 2012 r. wskazano, że tak znaczący spadek liczby wypełnionych formularzy „Niebieska Karta – A” może być spowodowany tym, że w znowelizowanej w sierpniu 2010 r. ustawie jest pięć podmiotów, które od października 2011 r. otrzymały narzędzie – wzory formularzy stanowiące załącznik do rozporządzenia.
Dla przykładu w garnizonie małopolskim liczba wypełnionych przez Policję formularzy „Niebieska Karta – A” w 2011 r. wynosiła 5327, a w 2012 r. – 4116. Pozostałe podmioty w 2012 r. wypełniły łącznie 1203 formularze „Niebieska Karta – A”, co daje w sumie 5319 formularzy wypełnionych na terenie województwa małopolskiego. Porównując liczbę formularzy „Niebieska Karta – A” wypełnionych przez wszystkie podmioty w 2012 r. z liczbą wypełnionych formularzy w 2011 r., otrzymujemy spadek jedynie o 0,15%.
Na terenie garnizonu pomorskiego liczba wypełnionych przez Policję formularzy „Niebieska Karta – A” w 2011 r. wynosiła 3925, a w 2012 r. – 2697. Pozostałe podmioty w 2012 r. wypełniły łącznie 923 formularze „Niebieska Karta – A”, co daje w sumie 3620 formularzy wypełnionych na terenie województwa pomorskiego. Porównując liczbę formularzy „Niebieska Karta – A” wypełnionych przez wszystkie podmioty w 2012 r. z liczbą wypełnionych formularzy w 2011 r., otrzymujemy spadek o 7,8%, co jest dwukrotnie mniejszym spadkiem niż odnotowany w kraju w roku 2007 w porównaniu z rokiem 2006 czy w 2011 r. w porównaniu z 2010 r.
Ponadto, choć tego w tym przypadku nie zbadano, można przypuszczać, że wprowadzenie nowego wzoru formularza „Niebieska Karta – A”, który jest obszernym dokumentem
(7 stron), mogło również wpłynąć na spadek liczby wypełnianych formularzy.
Od 2012 r. w ramach SESPol zaczęto gromadzić informacje na temat liczby wypełnionych formularzy „Niebieska Karta – A” wszczynających procedurę oraz tych, które zostały wypełnione w trakcie trwającej procedury. Celem takiego rozdzielenia gromadzonych danych była m.in. możliwość uzyskania informacji o tym, jaka jest skala powtarzających się przypadków występowania przemocy w rodzinie oraz w ilu rodzinach/związkach występuje przemoc. Oczywiście należy mieć na uwadze, że są to dane bardzo szacunkowe, gdyż jeżeli podczas interwencji w związku z przemocą w rodzinie policjanci nie uzyskali informacji, że wobec tej rodziny została wszczęta procedura „Niebieskie Karty”, a nie znają tej rodziny, wówczas wypełniają formularz „Niebieska Karta – A”, tak jakby to był formularz wszczynający procedurę.
Z przedstawionych na wykresie nr 2 danych wynika, że od 2012 r. wzrastała zarówno liczba wypełnionych formularzy „Niebieska Karta – A” wszczynających procedurę, jak i liczba kolejnych przypadków przemocy w rodzinie w trakcie trwającej procedury. Porównując liczbę wypełnionych formularzy „Niebieska Karta – A” w trakcie trwającej procedury z ogólną liczbą wypełnionych przez Policję formularzy „Niebieska Karta – A”, można zauważyć wzrost udziału procentowego sporządzonych formularzy dotyczących kolejnych przypadków przemocy w rodzinie w trakcie trwającej procedury w ogólnej liczbie wypełnionych formularzy „Niebieska Karta – A”. Wzrost ten świadczy o analizowaniu przez policjantów każdego przypadku przemocy w rodzinie oraz znajomości środowiska.
Kolejnym obszarem wybranym do analizy w tym artykule jest liczba osób, co do których istnieje podejrzenie, że są dotknięte przemocą w rodzinie. Analizując dane statystyczne w tym obszarze, należy zauważyć, że w momencie zmiany w 2012 r. formularza statystycznego w SESPol, która była związana z wejściem w życie rozporządzenia, w przypadku osób małoletnich pokrzywdzonych przemocą uwzględnia się tylko te, które są adresatem przemocy (wcześniej uwzględniało się również osoby małoletnie, które były świadkiem przemocy w rodzinie). W tym miejscu pozwolę sobie na małą dygresję związaną z przyszłością. Mianowicie, zgodnie z konwencją Rady Europy o zapobieganiu i zwalczaniu przemocy wobec kobiet i przemocy domowej9, zwaną dalej konwencją, dzieci, które są świadkami przemocy w rodzinie, należy traktować jako ofiary tej przemocy10. W związku z powyższym po dostosowaniu przepisów prawa w Polsce do wymagań konwencji, będzie się musiało zmienić traktowanie dzieci będących świadkami przemocy w rodzinie.
Analizując powyższe dane, można zauważyć, że w przypadku kobiet, co do których istnieje podejrzenie, że są dotknięte przemocą w rodzinie, dynamika waha się od spadku o 28,97% w 2012 r. w porównaniu z 2011 r., do wzrostu o 24,83% w 2014 r. w porównaniu z 2013 r. Natomiast liczba mężczyzn doznających przemocy w rodzinie przez cały analizowany okres ma tendencję wzrostową (z wyjątkiem 2012 r. kiedy dynamika spadła o 29,28% w porównaniu z 2011 r.). W przypadku małoletnich doznających przemocy w rodzinie od 2008 r. można zauważyć tendencję spadkową, z nieznacznym wzrostem w 2013 i 2014 r.
Należy również podkreślić, że zgodnie z preambułą konwencji, przemoc domowa dotyka kobiety w nieproporcjonalnie większym stopniu, jednak mężczyźni też mogą być jej ofiarami. Pozwolę sobie wskazać procentowy udział mężczyzn oraz kobiet w ogólnej liczbie osób, co do których istnieje podejrzenie, że są dotknięte przemocą w rodzinie. I tak procentowy udział mężczyzn doznających przemocy w ogólnej liczbie pokrzywdzonych waha się od 4,27% w 1999 r. do 10,91% w 2014 r. Analogicznie w przypadku kobiet wartości te przedstawiają się następująco: od 56,98% w 1999 r. do 69,10% w 2014 r.
W związku z tym, że coraz częściej w mediach mówi się o przemocy wobec osób starszych, w zmienionym formularzu III/8 w SESPol w 2012 r. wprowadzono podział na kategorie wiekowe wśród kobiet i mężczyzn (do 65. roku życia oraz od 66. roku życia) oraz zrezygnowano z podziału wiekowego wśród małoletnich. Ponadto w związku z tym, iż konwencja dotyczy przemocy wobec kobiet, oraz biorąc pod uwagę oczekiwania naukowców badających zjawisko przemocy w rodzinie oraz organizacji pozarządowych, w 2014 r. wprowadzono podział małoletnich doznających przemocy w rodzinie na płeć. Taki podział wprowadzono również w przypadku nieletnich stosujących przemoc w rodzinie.
[...]
nadkom. Wanda Mende
ekspert Wydziału Prewencji BPiRD KGP