Postępowanie Policji w ramach przeciwdziałania przemocy w rodzinie. Odpowiedzi na najczęściej zadawane pytania

Zagadnienia związane z przemocą w rodzinie regulują m.in. następujące akty prawne:ustawa z dnia 29 lipca 2005 r. o przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie (Dz. U. Nr 180, poz. 1493, z późn. zm.), zwana dalej „ustawą”; rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 13 września 2011 r. w sprawie procedury „Niebieskie Karty” oraz wzorów formularzy „Niebieska Karta” (Dz. U. Nr 209, poz. 1245), zwane dalej „rozporządzeniem”; rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 31 maja 2011 r. w sprawie procedury postępowania przy wykonywaniu czynności odebrania dziecka z rodziny w razie bezpośredniego zagrożenia życia lub zdrowia dziecka w związku z przemocą w rodzinie (Dz. U. Nr 81, poz. 448); rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 22 października 2010 r. w sprawie zaświadczenia lekarskiego o przyczynach i rodzaju uszkodzeń ciała związanych z użyciem przemocy w rodzinie (Dz. U. Nr 201, poz. 1334); wytyczne nr 2 Komendanta Głównego Policji z dnia 7 grudnia 2011 r. w sprawie sposobu postępowania policjantów podczas realizacji procedury „Niebieskie Karty” (Dz. Urz. KGP Nr 10, poz. 77), zwane dalej „wytycznymi”.

Kto i kiedy może wszcząć procedurę „Niebieskie Karty”?

Wszczęcie procedury „Niebieskie Karty” następuje przez wypełnienie formularza „Niebieska Karta – A” w przypadku powzięcia, w toku prowadzonych czynności służbowych lub zawodowych, podejrzenia stosowania przemocy wobec członków rodziny lub w wyniku zgłoszenia dokonanego przez członka rodziny lub przez osobę będącą świadkiem przemocy w rodzinie. Po wypełnieniu formularza „Niebieska Karta – A” osobie, co do której istnieje podejrzenie, że jest dotknięta przemocą w rodzinie, przekazuje się formularz „Niebieska Karta – B” (§ 6 ust. 1 rozporządzenia). Wypełniony formularz „Niebieska Karta – A” należy niezwłocznie, lecz nie później niż w terminie 7 dni od dnia wszczęcia procedury, przekazać do przewodniczącego zespołu interdyscyplinarnego. Osobą zobowiązaną do przekazania formularza, zgodnie z § 3 ust. 1 wytycznych, jest kierownik jednostki organizacyjnej Policji lub upoważniona przez niego osoba. Kopię wypełnionego formularza „Niebieska Karta – A” kierownik jednostki organizacyjnej Policji lub upoważniona przez niego osoba przekazuje dzielnicowemu właściwemu ze względu na miejsce zamieszkania osoby, co do której istnieje podejrzenie, że jest dotknięta przemocą w rodzinie. Należy pamiętać, że podejmowanie interwencji w środowisku wobec rodziny dotkniętej przemocą w oparciu o procedurę „Niebieskie Karty” nie wymaga zgody osoby dotkniętej przemocą w rodzinie.

Do wszczęcia procedury „Niebieskie Karty” upoważnionych jest 5 podmiotów, tj. przedstawiciele jednostek organizacyjnych pomocy społecznej, gminnych komisji rozwiązywania problemów alkoholowych, oświaty, ochrony zdrowia i Policji (art. 9d ustawy). Do jednostek organizacyjnych pomocy społecznej zalicza się ośrodki pomocy społecznej (GOPS/MOPS), powiatowe centra pomocy rodzinie (PCPR), ośrodki interwencji kryzysowej (OIK).

Podkreślenia wymaga, że w przypadku podjęcia interwencji w rodzinie, w której wszczęto procedurę „Niebieskie Karty” każdorazowo należy wypełnić formularz „Niebieska Karta – A” w zakresie niezbędnym do udokumentowania nowego zdarzenia i przesłać do przewodniczącego zespołu interdyscyplinarnego (§ 9 ust. 1 rozporządzenia).

Zgodnie z art. 9d ustawy przedstawiciele jednostek organizacyjnych pomocy społecznej, gminnych komisji rozwiązywania problemów alkoholowych, Policji, oświaty i ochrony zdrowia realizują procedurę „Niebieskie Karty” w oparciu o zasadę współpracy i przekazują informacje o podjętych działaniach przewodniczącemu zespołu interdyscyplinarnego.

Należy podkreślić, że procedura „Niebieskie Karty” obejmuje ogół czynności podejmowanych i realizowanych przez przedstawicieli wyżej wymienionych podmiotów, w związku z uzasadnionym podejrzeniem zaistnienia przemocy w rodzinie.

 

Co zrobić w sytuacji, kiedy w rodzinie jest więcej niż jeden sprawca przemocy/ofiara przemocy?

Formularz „Niebieska Karta – A” stanowi załącznik nr 1 do rozporządzenia. Należy wskazać, że w formularzu tym brak jest miejsca na wpisanie daty urodzenia lub numeru PESEL osoby, co do której istnieje podejrzenie, że jest dotknięta przemocą w rodzinie, osoby, wobec której istnieje podejrzenie, że stosuje przemoc w rodzinie lub zgłaszającego. Ponadto formularz ten przewiduje możliwość wskazania tylko jednej osoby jako doznającej przemocy oraz stosującej przemoc. Jednakże, nie oznacza to, że wpisanie daty urodzenia lub numeru PESEL albo więcej niż jednej osoby doznającej przemocy lub stosującej przemoc na jednym formularzu jest nieprawidłowe. W sytuacji wypełniania formularza „Niebieska Karta – A” w związku z podejrzeniem występowania przemocy w rodzinie należy przede wszystkim kierować się zasadą celowości. Celem procedury „Niebieskie Karty” jest podjęcie działań i ich realizacja przez podmioty określone w ustawie, tak aby pomóc rodzinie, a w szczególności osobom doznającym przemocy, żyć bez przemocy. Ponadto formularz „Niebieska Karta – A” wszczyna procedurę „Niebieskie Karty”. Stąd jego celem jest wskazanie zespołowi interdyscyplinarnemu/grupie roboczej, że w konkretnej rodzinie występuje przemoc. Natomiast praca z poszczególnymi osobami z tej rodziny, w ramach zespołu interdyscyplinarnego/grupy roboczej, odbywa się w oparciu o formularz „Niebieska Karta – C” (w przypadku pracy z osobą, co do której istnieje podejrzenie, że jest dotknięta przemocą w rodzinie) i „Niebieska Karta – D” (w przypadku pracy z osobą, wobec której istnieje podejrzenie, że stosuje przemoc w rodzinie). Dlatego zespół interdyscyplinarny/grupa robocza wypełnia dla każdej z osób oddzielnie formularz „Niebieska Karta – C” lub „Niebieska Karta – D”.

Rekapitulując, należy wskazać, że w sytuacji kiedy w stosunku do więcej niż jednej osoby w rodzinie istnieje podejrzenie, że jest dotknięta przemocą, wypełniamy tylko jeden formularz „Niebieska Karta – A” (dane pozostałych osób, co do których istnieje podejrzenie, że stosują przemoc w rodzinie, należy dopisać na dodatkowej kartce papieru, którą dołączamy do formularza jako integralną część) i również wypełniamy tylko jeden kwestionariusz szacowania ryzyka zagrożenia życia i zdrowia w związku z przemocą w rodzinie. Uzasadnione jest to po pierwsze tym, aby wtórnie nie wiktymizować osób, co do których istnieje podejrzenie, że są dotknięte przemocą w rodzinie, a po drugie, że ważne jest zachowanie sprawcy wobec wszystkich osób doświadczających przemocy w rodzinie, a nie wobec każdej z osobna, gdyż może nastąpić tzw. przeniesienie zachowań.

 

Kto powinien uczestniczyć w pracach zespołu interdyscyplinarnego/grupy roboczej?

Zgodnie z art. 9a ust. 3 ustawy w skład zespołu interdyscyplinarnego oprócz przedstawicieli podmiotów, które mogą wszczynać procedurę „Niebieskie Karty”, wchodzą także przedstawiciele organizacji pozarządowych i kuratorzy sądowi. Może również w pracach uczestniczyć prokurator. Natomiast w skład grupy roboczej oprócz przedstawicieli podmiotów ustawowo upoważnionych do wszczynania procedury może wchodzić kurator sądowy, a także specjaliści w dziedzinie przeciwdziałania przemocy w rodzinie.

Odnosząc się do udziału Policji, to członkiem zespołu interdyscyplinarnego powinien być koordynator procedury „Niebieskie Karty” lub inny funkcjonariusz wyznaczony przez kierownika komórki organizacyjnej lub jednostki organizacyjnej Policji (§ 4 ust. 1 wytycznych). Zespół interdyscyplinarny może tworzyć grupy robocze w celu rozwiązywania problemów związanych z wystąpieniem przemocy w rodzinie w indywidualnych przypadkach (art. 9d ust. 10 ustawy). W pracach grupy roboczej powinien uczestniczyć dzielnicowy rejonu, w którym zamieszkuje osoba, co do której istnieje podejrzenie, że jest dotknięta przemocą w rodzinie. W przypadku podejrzenia stosowania przemocy w rodzinie wobec dziecka w pracach grupy roboczej powinien uczestniczyć również policjant z komórki organizacyjnej ds. nieletnich i patologii (§ 4 ust. 2 i 3 wytycznych). W ramach trwającej procedury „Niebieskie Karty” Policja podejmuje działania mające na celu zapobieganie zagrożeniom mogącym występować w rodzinie, w szczególności składa systematyczne wizyty sprawdzające stan bezpieczeństwa osoby, co do której istnieje podejrzenie, że jest dotknięta przemocą w rodzinie, w zależności od potrzeb określonych przez zespół interdyscyplinarny lub grupę roboczą (§ 13 pkt 6 rozporządzenia). Zespół interdyscyplinarny lub grupa robocza powinny wskazać konkretną częstotliwość wizyt dzielnicowego w rodzinie.

Należy podkreślić, że wszystkie działania na rzecz przeciwdziałania przemocy w rodzinie, zarówno skierowane na osoby doznające przemocy, jak i na osoby stosujące przemoc, powinny być realizowane w oparciu o zasadę współpracy i zgodnie z zasadą praworządności.

 

Co należy robić, kiedy osoba doznająca przemocy i osoba stosująca przemoc w rodzinie mieszkają na terenie dwóch różnych gmin?
Kto i gdzie powinien uczestniczyć w pracach zespołu interdyscyplinarnego/grupy roboczej?
A co, gdy osoba doznająca przemocy w rodzinie  przeprowadzi się na teren innej gminy?

W sytuacji wszczęcia procedury „Niebieskie Karty”, zgodnie z brzmieniem przepisów zawartych w rozporządzeniu, w chwili zmiany miejsca zamieszkania lub pobytu osoby doznającej przemocy w rodzinie lub osoby stosującej przemoc w rodzinie należy zastosować analogicznie przepis art. 101 ust. 1 ustawy z dnia 12 marca 2004 r. o pomocy społecznej (Dz. U. Nr 175, poz. 1362, z późn. zm.), który wskazuje, iż właściwość miejscową gminy ustala się według miejsca zamieszkania osoby ubiegającej się o świadczenie. W związku z powyższym, jeżeli została wszczęta procedura „Niebieskie Karty” i wypełniony formularz „Niebieska Karta – A”, a następnie został on przekazany do przewodniczącego zespołu interdyscyplinarnego przy jednoczesnej zmianie przez osobę doznającą przemocy w rodzinie miejsca zamieszkania, to przewodniczący zespołu interdyscyplinarnego powinien wystosować pismo wraz z załączoną kopią wypełnionego formularza „Niebieska Karta – A” do przewodniczącego zespołu interdyscyplinarnego funkcjonującego na terenie gminy, do której przeprowadziła się osoba doznająca przemocy w rodzinie. Wydaje się zasadne, aby osoba doznająca przemocy w rodzinie, pomimo zmiany miejsca zamieszkania, miała możliwość skorzystania z pomocy i wsparcia profesjonalistów pracujących w zespole interdyscyplinarnym lub grupie roboczej, którzy są odpowiedzialni za opracowanie i realizowanie wspólnie z osobą doznającą przemocy w rodzinie indywidualnego planu pomocy. Nawet pomimo ustania przesłanek doświadczania przemocy w rodzinie osoba ta w dalszym ciągu potrzebuje pomocy i wsparcia, a postanowienia indywidualnego planu pomocy powinny być konstruowane na podstawie przeprowadzonej diagnozy, która zawarta jest w formularzu „Niebieska Karta – C”. Nie ma więc konieczności, aby osoba doznająca przemocy w rodzinie po raz kolejny przekazywała członkom nowego zespołu interdyscyplinarnego informacje o swojej sytuacji życiowej. Dlatego też zespół interdyscyplinarny właściwy dla dotychczasowego miejsca zamieszkania powinien przekazać wszystkie niezbędne dokumenty, które pozwolą skutecznie pomóc osobie dotkniętej przemocą w rodzinie.

Taka sama procedura przekazywania informacji pomiędzy gminami powinna zostać zachowana w sytuacji zmiany miejsca zamieszkania osoby, wobec której istnieje podejrzenie, że stosuje przemoc w rodzinie, a wobec której zespół interdyscyplinarny lub grupa robocza podejmuje działania w ramach realizacji zadań wynikających z formularza „Niebieska Karta – D”.

W związku z powyższym może się zdarzyć sytuacja, że osobą doznającą przemocy w rodzinie oraz osobą stosującą przemoc w rodzinie będą zajmowały się dwa odrębne zespoły interdyscyplinarne/grupy robocze.

W przypadku gdy małżonkowie lub ojciec/matka stosująca przemoc wobec dziecka mieszkają w dwóch różnych gminach, rodziną tą powinny zajmować się dwa odrębne zespoły interdyscyplinarne/grupy robocze, z uwagi na miejsce zamieszkania w dwóch różnych gminach. W pracach każdego zespołu interdyscyplinarnego/grupy roboczej powinien uczestniczyć dzielnicowy. Zgodnie z obowiązującym porządkiem prawnym nie ma możliwości, aby dzielnicowy z jednostki Policji, na terenie której zamieszkuje sprawca przemocy w rodzinie, uczestniczył w pracach zespołu interdyscyplinarnego/grupy roboczej na terenie innej jednostki organizacyjnej Policji, i nie ma tu znaczenia odległość między tymi jednostkami.

 

Czy Policja z miasta, w którym zamieszkuje jedynie osoba stosująca przemoc, może uznać, iż bezprzedmiotowe jest uczestniczenie w procedurze „Niebieskie Karty” ze względu na fakt niezamieszkiwania ojca razem z dziećmi?

Odpowiadając na powyższe pytanie, należy wskazać, że zgodnie z art. 9a ustawy w skład zespołu interdyscyplinarnego i grupy roboczej obligatoryjnie wchodzi funkcjonariusz Policji. Nie ma tu więc miejsca na uznaniowość. Dlatego jeżeli gmina, na terenie której zamieszkuje sprawca przemocy w rodzinie – ojciec/matka dzieci, otrzyma informację od innego zespołu interdyscyplinarnego o prowadzonej procedurze „Niebieskie Karty”, o czym była mowa powyżej, wówczas również i funkcjonariusz Policji będzie podejmował działania zgodnie z ustaleniami w ramach zespołu interdyscyplinarnego/grupy roboczej.

Zgodnie z § 13 rozporządzenia, w którym wskazane są zadania Policji w ramach procedury „Niebieskie Karty”, pierwszych pięć punktów dotyczy interwencji, a w punkcie 6. wskazano zadania w trakcie trwającej procedury. I tak, zadaniem funkcjonariusza Policji jest podejmowanie działań w celu zapobiegania zagrożeniom mogącym występować w rodzinie, w szczególności składanie systematycznych wizyt sprawdzających stan bezpieczeństwa osoby, co do której istnieje podejrzenie, że jest dotknięta przemocą w rodzinie, w zależności od potrzeb określonych przez zespół interdyscyplinarny lub grupę roboczą. Należy pamiętać, że chodzi tu o zespół interdyscyplinarny/grupę roboczą właściwe ze względu na miejsce zamieszkania osoby doznającej przemocy w rodzinie. Ponadto należy pamiętać, że celem procedury „Niebieskie Karty” jest podejmowanie działań na rzecz zaprzestania stosowania przemocy w danej rodzinie, a w systemie tym jest wiele innych podmiotów, a nie tylko Policja. Dlatego nie ma możliwości, aby zespół interdyscyplinarny właściwy ze względu na miejsce zamieszkania osoby doznającej przemocy „zadaniował” dzielnicowego właściwego ze względu na miejsce zamieszkania osoby stosującej przemoc, tym bardziej jeżeli są to inne jednostki organizacyjne Policji.

 

Czy w przypadku, kiedy małżonkowie nie mieszkają razem, należy zakończyć procedurę „Niebieskie Karty”?

Odnosząc się do sytuacji, kiedy małżonkowie nie mieszkają razem, należy zauważyć, że wspólne zamieszkiwanie nie jest warunkiem koniecznym w przypadku osób najbliższych, aby mówić o przemocy w rodzinie, a co za tym idzie, aby wszcząć lub prowadzić procedurę „Niebieskie Karty”. Ponadto rozwód małżonków w trakcie trwającej procedury nie jest podstawą do jej zakończenia. Przesłanki zakończenia procedury „Niebieskie Karty” opisane są w § 18 ust. 1 rozporządzenia i należą do nich: ustanie przemocy w rodzinie, uzasadnione przypuszczenie o zaprzestaniu stosowania przemocy w rodzinie, zrealizowanie indywidualnego planu pomocy albo rozstrzygnięcie o braku zasadności podejmowania dalszych działań. Odmienna sytuacja będzie natomiast w przypadku, gdy są to byli małżonkowie, wówczas nie można już mówić o osobie najbliższej w rozumieniu art. 115 § 11 ustawy z dnia 6 czerwca 1997 r. Kodeks karny (Dz. U. Nr 88, poz. 553, z późn. zm.). Dlatego jeżeli do przemocy dochodzi między byłymi małżonkami, to nie ma podstaw do wszczęcia procedury „Niebieskie Karty”. W przypadku stosowania przemocy wobec dzieci przez ojca/matkę należy zauważyć, że mamy tu do czynienia z osobą najbliższą, czyli są podstawy do prowadzenia procedury „Niebieskie Karty”. W sytuacji występowania przemocy ojca/matki wobec dzieci, jak najbardziej zespół interdyscyplinarny/grupa robocza powinni pracować w ramach procedury „Niebieskie Karty” z tą rodziną.

 

Przekazywanie dokumentacji procedury „Niebieskie Karty” przez zespół interdyscyplinarny Policji.

W przypadku przekazywania dokumentacji należy rozróżnić przekazywanie dokumentacji „Niebieskie Karty” osobom trzecim, gdy przesłanki legalności przetwarzania danych osobowych powinny być rygorystycznie przestrzegane, od przekazywania tej dokumentacji organom ścigania, np. Policji czy prokuraturze.

W przypadku przekazywania dokumentacji Policji, zgodnie ze stanowiskiem Departamentu Pomocy i Integracji Społecznej Ministerstwa Pracy i Polityki Społecznej, wystarczające jest złożenie wniosku przez przedstawiciela Policji ze wskazaniem podstawy prawnej i informacją, w jakim celu dokumentacja, zawierająca przecież dane szczególnie wrażliwe, ma zostać udostępniona.

Należy podkreślić, że członkowie zespołu interdyscyplinarnego/grupy roboczej mają możliwość przetwarzania danych osobowych m.in. w celu inicjowania działań w stosunku do osób stosujących przemoc w rodzinie. Jeżeli więc przedstawiciel Policji żąda kserokopii akt sprawy, prowadząc postępowanie przeciwko sprawcy przemocy w rodzinie, odmowa udostępnienia danych może naruszać przepis art. 9c ust. 1 ustawy. Jednakże w przypadku, gdy osoba, wobec której istnieje podejrzenie, że stosuje przemoc w rodzinie, posiada broń i o przekazanie dokumentacji do zespołu interdyscyplinarnego zwraca się Wydział Postępowań Administracyjnych KWP/KSP, należy mieć na uwadze zasadę celowości, tzn. czy całość dokumentacji jest konieczna do prowadzonego postępowania.

 

Jakie dokumenty powinny być zgromadzone w teczce zagadnieniowej „Przemoc w rodzinie” prowadzonej przez dzielnicowego?

Dzielnicowy realizujący procedurę „Niebieskie Karty” prowadzi teczkę zagadnieniową „Przemoc w rodzinie” odrębnie dla każdej rodziny bez względu na to, który z podmiotów wszczął procedurę. W teczce tej należy gromadzić wszystkie dokumenty potwierdzające czynności podjęte przez Policję wobec przemocy w rodzinie, w tym kopię formularza „Niebieska Karta – A” w przypadku wypełnienia go przez Policję. Należy podkreślić, że w teczce tej powinny znajdować się jedynie dokumenty wytworzone przez Policję lub otrzymane od innych podmiotów, a dotyczące wyłącznie działań Policji w ramach procedury „Niebieskie Karty” (§ 5 ust. 1 wytycznych). Oznacza to, że w przypadku gdy podmiotem inicjującym procedurę „Niebieskie Karty” nie jest Policja, podstawą założenia teczki będzie pierwszy dokument wytworzony przez Policję w sprawie tej rodziny lub zawiadomienie o spotkaniu zespołu interdyscyplinarnego/grupy roboczej. Bardzo ważne jest, aby w teczce tej znajdowały się tylko dokumenty wytworzone przez Policję lub informacje o terminach spotkań. Zasada powyższa związana jest z ochroną danych osobowych. Oczywiście ustawodawca w ustawie o przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie umożliwia przetwarzanie danych osób dotkniętych przemocą w rodzinie i osób stosujących przemoc w rodzinie, w tym danych wrażliwych, ale tylko członkom zespołu interdyscyplinarnego/grupy roboczej. Należy pamiętać, że w ramach nadzoru wgląd do dokumentacji zawartej w teczce zagadnieniowej „Przemoc w rodzinie” mają przełożeni dzielnicowego, którzy nie są członkami zespołu interdyscyplinarnego lub grupy roboczej.

Wykładnia funkcjonalna § 5 ust. 1 wytycznych wskazuje, gdzie wszystkie dokumenty wytworzone przez Policję w związku z realizacją procedury „Niebieskie Karty” powinny się znajdować. Dotyczy to zarówno dokumentów wytworzonych przez dzielnicowego rejonu, w którym zamieszkuje osoba, co do której istnieje podejrzenie, że jest dotknięta przemocą w rodzinie, jak i przez innych policjantów, którzy uzyskali informacje na temat rodziny, w której występuje przemoc, lub wykonywali czynności służbowe w tej rodzinie. Należy zwrócić uwagę, iż zgodnie z art. 9c ust. 1 ustawy członkowie zespołu interdyscyplinarnego lub grupy roboczej, w zakresie niezbędnym do realizacji zadań, mogą przetwarzać dane osób doznających przemocy w rodzinie i stosujących przemoc w rodzinie, w tym dane wrażliwe. Przetwarzanie danych osobowych podlega ustawie z dnia z dnia 29 sierpnia 1997 r. o ochronie danych osobowych (Dz. U. z 2014 r. poz. 1182, z późn. zm.) i wymaga zarejestrowania w GIODO zbioru danych, czyli każdego posiadającego strukturę zestawu danych o charakterze osobowym, dostępnych według określonych kryteriów, niezależnie od tego, czy zestaw ten jest rozproszony lub podzielony funkcjonalnie. Ponadto w celu zarządzania i ochrony zbioru danych ośrodek pomocy społecznej, który zgodnie z art. 9a ust. 9 ustawy zapewnia obsługę organizacyjno-techniczną, powołuje administratora danych decydującego o celach i środkach przetwarzania danych osobowych. Do powyższego zbioru danych dostęp mogą mieć tylko osoby upoważnione. Ponadto, zgodnie z Wskazówkami do realizacji zadań wynikających z rozporządzenia Rady Ministrów w sprawie procedury „Niebieskie Karty” wydanymi w dniu 10 października 2012 r. przez Państwową Agencję Rozwiązywania Problemów Alkoholowych, „każdy z podmiotów zobligowanych do wszczęcia procedury „Niebieskie Karty” powinien zgłosić do GIODO zbiór danych związanych z realizacją ww. procedury. Instytucja/służba tworząca taki zbiór powinna posiadać opracowaną tzw. politykę bezpieczeństwa. Polityka jest ogólnym dokumentem odnoszącym się do wszystkich zbiorów w danej instytucji/służbie. W przypadku Policji istnieje jedna, podpisana przez Komendanta Głównego Policji, polityka bezpieczeństwa, która mówi o prowadzeniu przez poszczególne jednostki Policji tzw. zbiorów rozproszonych. (…)”. Dokumenty wytworzone przez Policję, w których znajdują się dane, w tym dane wrażliwe, dotyczące rodziny, w której występuje przemoc, znajdujące się w teczce dzielnicowego, podlegają zbiorowi danych Policji, zarejestrowanemu w GIODO.

Zgodnie z polityką bezpieczeństwa, w tym z zasadami celowości i praworządności wynikającymi z ustawy o ochronie danych osobowych, w tym zbiorze mogą się znajdować wyłącznie dokumenty wytworzone przez Policję. Do tego zbioru zalicza się teczkę prowadzoną przez dzielnicowego, do której w ramach nadzoru mają dostęp przełożeni wszystkich szczebli, którzy posiadają właściwe upoważnienia. Należy podkreślić, że niemożliwość gromadzenia w teczce dzielnicowego dokumentów wytworzonych przez innych członków zespołu interdyscyplinarnego lub grupy roboczej lub kserokopii protokołu nie powinna wpływać na dobrą i skuteczną współpracę pomiędzy podmiotami zaangażowanymi w przeciwdziałanie przemocy w rodzinie, tym bardziej że podstawowym zadaniem Policji, zgodnie z § 13 pkt 6 rozporządzenia, jest podejmowanie działań mających na celu zapobieganie zagrożeniom mogącym występować w rodzinie, w szczególności składanie systematycznych wizyt sprawdzających bezpieczeństwo osoby, co do której istnieje podejrzenie, że jest dotknięta przemocą w rodzinie, w zależności od potrzeb określonych przez zespół interdyscyplinarny lub grupę roboczą (indywidualnie dla każdej rodziny). Oznacza to, że zespół interdyscyplinarny lub grupa robocza powinny wskazać konkretną częstotliwość wizyt dzielnicowego w rodzinie.

Reasumując, w powyższej sytuacji mamy do czynienia z dwoma zbiorami danych osobowych i do każdego z tych zbiorów jest osobna polityka bezpieczeństwa oraz osobne upoważnienia. Dlatego w teczce zagadnieniowej „Przemoc w rodzinie” prowadzonej przez dzielnicowego powinny znajdować się kopia formularza „Niebieska Karta – A”, notatki urzędowe z ustaleń i wizyt w rodzinie doznającej przemocy, informacje (w formie notatki lub tabelaryczne) z udziału w spotkaniach zespołu interdyscyplinarnego/grupy roboczej, notatki dokumentujące przeprowadzenie rozmowy przez przełożonych z policjantem – sprawcą przemocy w rodzinie. Oczywiście nie jest to katalog zamknięty, jednakże należy pamiętać, że mogą to być tylko dokumenty wytworzone przez Policję lub otrzymane od innych podmiotów, a dotyczące wyłącznie działań Policji w ramach procedury „Niebieskie Karty”.

 

Czy w ramach pracy w zespole interdyscyplinarnym/grupie roboczej dzielnicowy może/powinien sporządzać wnioski do GKRPA?

Należy podkreślić, że w skład grupy roboczej wchodzi przedstawiciel GKRPA (Gminna Komisja Rozwiązywania Problemów Alkoholowych) i zgodnie z zasadami celowości i funkcjonalności sprawy dotyczące nadużywania alkoholu przez osobę, wobec której istnieje podejrzenie, że stosuje przemoc w rodzinie, powinien on wykonywać. Tym bardziej że z żadnego przepisu prawa nie wynika obowiązek sporządzania wniosku do GKRPA. Ustawa z dnia 26 października 1982 r. o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi (Dz. U. z 2012 r. poz. 1356, z późn. zm.) w art. 25 wskazuje, że na badanie przez biegłego, w celu wydania opinii w przedmiocie uzależnienia od alkoholu i wskazania rodzaju zakładu leczniczego osoby nadużywającej alkoholu kieruje GKRPA właściwa według miejsca zamieszkania lub pobytu osoby, której wniosek dotyczy, na jej wniosek lub z własnej inicjatywy. Należy nadmienić, że art. 40 ustawy o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi, który reguluje doprowadzenie osoby w stanie nietrzeźwości do wytrzeźwienia do placówki lub jednostki Policji, w ust. 10 wskazuje, że między innymi jednostka Policji niezwłocznie zawiadamia właściwą GKRPA o przypadkach uzasadniających wszczęcie postępowania w sprawie zastosowania obowiązku poddania się leczeniu odwykowemu. Państwowa Agencja Rozwiązywania Problemów Alkoholowych w wydanych Wskazówkach do realizacji zadań wynikających z rozporządzenia Rady Ministrów w sprawie procedury „Niebieskie Karty” opisuje również sytuację wszczęcia procedury „Niebieskie Karty”, a nadużywania alkoholu przez sprawcę przemocy: „odnośnie § 17 ust. 4 rozporządzenia Rady Ministrów w sprawie procedury „Niebieskie Karty” (…) należy podkreślić, iż działania podejmowane przez gminną komisję w tym wypadku mają zmierzać do motywowania do zachowania w trzeźwości, podjęcia leczenia odwykowego i ewentualnego uruchomienia wobec danej osoby procedury zobowiązania do leczenia odwykowego. Niezależnie od tej procedury członek gminnej komisji nadal pracuje w zespole interdyscyplinarnym lub grupie roboczej”. W swoich wskazówkach PARPA nie wspomina nic na temat sporządzania wniosku do GKRPA.

Oczywiście nie ma przeszkód, aby dzielnicowy przygotował taki wniosek (jeżeli jest taka potrzeba), ale podpisać go musi przewodniczący zespołu interdyscyplinarnego. Należy pamiętać, że przyjęta w Policji zasada, że wszelkie pisma, dokumenty, które wychodzą poza daną jednostkę organizacyjną Policji, podpisuje przedstawiciel kierownictwa, a nie funkcjonariusz Policji.

 

Czy przekazywanie kserokopii formularza „Niebieska Karta – A” przez dzielnicowego funkcjonariuszowi Policji prowadzącemu czynności dochodzeniowo-śledcze w związku z podejrzeniem popełnienia przestępstwa znęcania się nad rodziną, tj. z art. 207 kk, jest prawidłowe?

Nie, nie jest prawidłowe. Przekazanie kserokopii formularza „Niebieska Karta – A” oraz innej dokumentacji zgromadzonej przez dzielnicowego w teczce zagadnieniowej „Przemoc w rodzinie” stanowiącej wycinek dokumentacji, która jest zgromadzona w ramach procedury „Niebieskie Karty” przez zespół interdyscyplinarny/grupę roboczą. Powyższe rozwiązanie nie w pełni odzwierciedla sytuację w rodzinie dotkniętej przemocą. Dlatego, w celu rzetelnego, szerokiego spojrzenia na rodzinę policjant prowadzący postępowanie przygotowawcze w związku z podejrzeniem popełnienia przestępstwa, np. znęcania się nad rodziną, powinien wystąpić do przewodniczącego zespołu interdyscyplinarnego o przekazanie, zgodnie z § 10 ust. 2 rozporządzenia, dokumentacji dotyczącej tej rodziny, zgromadzonej przez zespół interdyscyplinarny/grupę roboczą.

W § 10 ust. 1 rozporządzenia wskazano, że wszystkie podejmowane działania w ramach zespołu interdyscyplinarnego/grupy roboczej muszą być dokumentowane. Należy podkreślić, że wskazane przepisy nie regulują formy dokumentowania powyższych działań. Oznacza to, że regulamin zespołu interdyscyplinarnego powinien określać sposób dokumentowania podjętych działań przez poszczególne podmioty, tzn. czy każdy z członków zespołu interdyscyplinarnego/grupy roboczej dokumentację z wykonanych czynności przekazuje do zespołu interdyscyplinarnego/grupy roboczej, czy gromadzi ją „u siebie”, a podczas spotkania zespołu interdyscyplinarnego/grupy roboczej przekazuje tylko informacje, które są protokołowane. Należy podkreślić, że z perspektywy § 10 ust. 2 rozporządzenia, czyli sytuacji podejrzenia popełnienia przestępstwa, przyjęcie rozwiązania, że całość sporządzonej dokumentacji z czynności podejmowanych przez członków zespołu interdyscyplinarnego/grupy roboczej znajduje się w zespole, jest bardziej praktyczne, tym bardziej że zgodnie z § 10 ust. 2 rozporządzenia dokumentację wszelkich działań należy przekazać organom właściwym do prowadzenia postępowania przygotowawczego.

Oczywiście można rozważyć, czy w sytuacji kiedy policjant podczas przyjęcia ustnego zawiadomienie o podejrzeniu popełnienia przestępstwa, np. znęcania się nad rodziną, od osoby pokrzywdzonej, gdy nie była wszczęta procedura „Niebieskie Karty”, zgodnie z art. 9d ust. 4 ustawy wypełni formularz „Niebieska Karta – A”, może jego kopię dołączyć do akt sprawy, oprócz kopii przekazanej dzielnicowemu do teczki zagadnieniowej? Powyższe zagadnienie nie jest uregulowane w przepisach i nie ma w tej sytuacji wątpliwości, że nie będzie to tylko część dokumentacji dotycząca tej rodziny. Ponadto, czy w takiej sytuacji wystąpienie do przewodniczącego zespołu interdyscyplinarnego/grupy roboczej nie byłoby fikcją prawną?

Wątpliwości w przypadku prowadzenia postępowania przygotowawczego przez Policję w związku z podejrzeniem popełnienia przestępstwa związanego z przemocą w rodzinie dotyczą również przesłuchania w charakterze świadka, np. pracownika socjalnego, którego zgodnie z ustawą o pomocy społecznej obowiązuje tajemnica zawodowa, a przesłuchiwany jest jako członek zespołu interdyscyplinarnego/grupy roboczej. Należy podkreślić, że w środowisku prawników zajmujących się pomocą osobom doznającym przemocy w rodzinie zdania w tej kwestii są podzielone.

Poruszone zagadnienia pokazują, że w nowelizacji przepisów dotyczących przeciwdziałania przemocy w rodzinie niezbędne jest uregulowanie powyższych kwestii, aby nie było wątpliwości związanych z ich stosowaniem.

Reasumując, należy wskazać, że w sytuacji kiedy w rodzinie wszczęto procedurę „Niebieskie Karty” i w jej trakcie zostanie wszczęte postępowanie przygotowawcze w związku z podejrzeniem popełnienia przestępstwa związanego z przemocą w rodzinie, zgodnie z § 10 ust. 2 rozporządzenia Policja powinna się zwrócić o dokumentację, w tym o formularz „Niebieska Karta – A”, do przewodniczącego zespołu interdyscyplinarnego. Powyższe odnosi się również do sytuacji, kiedy sąd zwraca się do Policji o przekazanie dokumentacji dotyczącej przemocy w danej rodzinie. Wówczas do sądu należy przekazać informację o interwencjach w tej rodzinie, ewentualnie prowadzonych postępowaniach przygotowawczych oraz informację, że dokumentacja dotycząca przemocy w tej rodzinie znajduje się w zespole interdyscyplinarnym.

Należy również zwrócić uwagę, że w przypadku wszczęcia postępowania przygotowawczego związanego z popełnieniem przestępstwa mającego związek z przemocą w rodzinie zeznania pokrzywdzonego nie mogą stanowić jedynego dowodu, a brak woli ścigania nie może stanowić podstawy do umorzenia postępowania.

Ustawa z dnia 10 czerwca 2010 r. o zmianie ustawy o przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. Nr 125, poz. 842) wprowadziła w ustawie z dnia 6 czerwca 1997 r. Kodeks karny (Dz. U. Nr 88, poz. 553, z późn. zm.), zwanej dalej kk, oraz w ustawie z dnia 6 czerwca 1997 r. Kodeks postępowania karnego (Dz. U. Nr 89, poz. 555, z późn. zm.), zwanej dalej kpk, przepisy mające na celu ochronę osób doświadczających przemocy w rodzinie. W art. 39 kk w katalogu środków karnych ustawodawca wskazał:

  • obowiązek powstrzymania się od przebywania w określonych środowiskach lub miejscach, zakaz kontaktowania się z określonymi osobami, zakaz zbliżania się do określonych osób lub zakaz opuszczania określonego miejsca pobytu bez zgody sądu,
  • nakaz opuszczenia lokalu zajmowanego wspólnie z pokrzywdzonym.

Niestosowanie się skazanego do orzeczonego środka karnego wyczerpuje znamiona przestępstwa spenalizowanego w art. 244 kk „Kto nie stosuje się do orzeczonego przez sąd zakazu zajmowania stanowiska, wykonywania zawodu, prowadzenia działalności, prowadzenia pojazdów, wstępu do ośrodków gier i uczestnictwa w grach hazardowych, wstępu na imprezę masową, obowiązku powstrzymania się od przebywania w określonych środowiskach lub miejscach, nakazu opuszczenia lokalu zajmowanego wspólnie z pokrzywdzonym, zakazu kontaktowania się z określonymi osobami, zakazu zbliżania się do określonych osób lub zakazu opuszczania określonego miejsca pobytu bez zgody sądu albo nie wykonuje zarządzenia sądu o ogłoszeniu orzeczenia w sposób w nim przewidziany, podlega karze pozbawienia wolności do lat 3”.

 

Jak należy postępować w przypadku nieletniego, który stosuje przemoc w rodzinie?

Należy wskazać, że projektodawca rozporządzenia nie uregulował kwestii realizacji procedury „Niebieskie Karty” w sytuacji, kiedy nieletni jest osobą, wobec której istnieje podejrzenie, że stosuje przemoc w rodzinie.

W ocenie Biura Prewencji i Ruchu Drogowego KGP w sytuacji, kiedy nieletni stosuje przemoc wobec osób najbliższych, należy wszcząć procedurę „Niebieskie Karty”. Jednakże nieletniego nie należy wzywać na posiedzenie zespołu interdyscyplinarnego/grupę roboczą. Zespół interdyscyplinarny/grupa robocza powinni pracować z rodzicami/opiekunami, którzy doznają przemocy ze strony nieletniego.

Odmienne stanowisko prezentuje Departament Pomocy i Integracji Społecznej MPiPS. W ocenie MPiPS nie powinno się stosować procedury „Niebieskie Karty” w przypadku nieletnich stosujących przemoc wobec osób najbliższych. Uzasadnione jest to tym, iż zgodnie z prawodawstwem polskim osoby do 18. roku życia, z małymi wyjątkami, pozostają pod opieką swoich rodziców/opiekunów, a w sytuacji wystąpienia problemów wychowawczych, w tym również zachowań agresywnych w stosunku do rodziców/opiekunów, istnieje w pierwszej kolejności konieczność objęcia dziecka pomocą psychologiczną, pedagogiczną, terapeutyczną. Jeżeli pomimo podjętych prób udzielenia pomocy nieletniemu dalej będą występować zachowania przemocowe, to należy powiadomić o tym sąd opiekuńczy.

W przypadku nieletniego stosującego przemoc w rodzinie należy pamiętać, że jeżeli jego zachowanie nie wyczerpuje znamion przestępstwa, wówczas powyższe zachowanie świadczy o zagrożeniu demoralizacją lub demoralizacji. Dlatego w przypadku powzięcia decyzji o zatrzymaniu nieletniego należy uwzględnić, iż jedyną podstawą prawną jest art. 32e ustawy z dnia 26 października o postępowaniu w sprawach nieletnich (Dz. U. z 2014 r. poz. 382). Nie ma możliwości zatrzymania nieletniego na podstawie art. 15a ustawy o Policji.

 

Czy w przypadku przekazania przez zespół interdyscyplinarny sprawy do prokuratury należy zakończyć procedurę „Niebieskie Karty”?

Odnosząc się do kwestii zamknięcia procedury „Niebieskie Karty” w sytuacji przekazania sprawy do prokuratury, należy wskazać, że są to dwa odrębne postępowania. Postępowanie sprawdzające czy przygotowawcze prowadzone w sprawie
o znęcanie się nad rodziną czy popełnienie innego przestępstwa związanego z występowaniem przemocy w rodzinie toczy się niezależnie od procedury „Niebieskie Karty”. Każda z tych procedur ma inny cel. I dlatego odmowa wszczęcia postępowania, umorzenie postępowania czy skierowanie aktu oskarżenia do sądu nie ma wpływu na trwającą procedurę „Niebieskie Karty”. Zakończenie procedury „Niebieskie Karty” następuje w sytuacji opisanej w § 18 ust. 1 rozporządzenia, o czym była mowa wcześniej.

 

W jaki sposób należy udokumentować zakończenie procedury „Niebieskie Karty”?

Zgodnie z § 18 pkt 2 rozporządzenia zakończenie procedury wymaga udokumentowania w formie protokołu podpisanego przez przewodniczącego zespołu interdyscyplinarnego, który powinien zawierać:

1)  dane dotyczące osób, wobec których była realizowana procedura;

2)  datę rozpoczęcia i zakończenia procedury;

3)  opis podjętych działań w ramach procedury.

W związku z powyższym data złożona na protokole przez przewodniczącego zespołu interdyscyplinarnego jest tożsama z zakończeniem procedury „Niebieskie Karty”.

 

Czy wejście w życie 1 sierpnia 2015 r. konwencji Rady Europy o zapobieganiu i zwalczaniu przemocy wobec kobiet i przemocy domowej ma wpływ na postępowanie Policji w związku z przemocą w rodzinie?

Biuro Prewencji i Ruchu Drogowego KGP zwróciło się do MPiPS z prośbą o przedstawienie stanowiska[1] na temat kwestii, którą z definicji przemocy w rodzinie należy stosować podczas interwencji w związku z przemocą w rodzinie, tzn. zawartą w konwencji czy w ustawie. Uzasadniając wątpliwości, należy wskazać, że Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r. (Dz. U. Nr 78, poz. 483, z późn. zm.), dalej Konstytucja RP, w art. 9 stanowi, że „Rzeczpospolita Polska przestrzega wiążącego ją prawa międzynarodowego”.

W art. 87 ust. 1 Konstytucji RP wymieniony jest zamknięty katalog źródeł powszechnie obowiązującego prawa w porządku hierarchicznym, tj. Konstytucja, ustawy, ratyfikowane umowy międzynarodowe oraz rozporządzenia. Oznacza to, że Konstytucja RP przesądziła o ich wzajemnym położeniu. Jednakże art. 91 ust. 2 Konstytucji RP wskazuje, że umowy ratyfikowane za uprzednią zgodą wyrażoną w ustawie mają pierwszeństwo przed ustawą, w sytuacji kiedy nie da się jej pogodzić z umową międzynarodową (wyrok Trybunału Konstytucyjnego w składzie 5 sędziów z 3 grudnia 2003 r., sygn. akt K 5/02, część III pkt 3, s. 13 lub wyrok Trybunału Konstytucyjnego w składzie 5 sędziów z 4 marca 2008 r., sygn. akt SK 3/07, pkt 5.3., s. 18). W ocenie Biura Prewencji i Ruchu Drogowego KGP, od dnia 1 sierpnia 2015 r. zasadne jest stosowanie definicji przemocy w rodzinie zawartej w konwencji, gdyż została ona ratyfikowana za uprzednią zgodą wyrażoną w ustawie, co wskazuje na jej pierwszeństwo. Należy podkreślić, że znaczna część przepisów konwencji wymaga dostosowania przez Polskę przepisów prawa, ale definicja przemocy domowej może być stosowana ad literam.

Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej[2] po dokonaniu stosownej analizy w tym zakresie stwierdziło, że w wielu aspektach system przeciwdziałania przemocy w rodzinie funkcjonujący w Polsce odpowiada zapisom konwencji. Niemniej jednak w celu zapewnienia pełnego wdrożenia konwencji w Polsce konieczne jest między innymi uregulowanie w polskim prawodawstwie kilku kwestii, m.in.: uwzględnienie w definicji przemocy w rodzinie przemocy ekonomicznej oraz zabezpieczenie relacji osób, które już nie pozostają w stałym związku lub małżeństwie i nie mieszkają razem, a mimo to nadal dochodzi pomiędzy nimi do aktów przemocy.

Departament Pomocy i Integracji Społecznej stoi na stanowisku, że do czasu wprowadzenia zmian do ustawy o przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie należy stosować obowiązujące przepisy prawa bez ich rozszerzania[3].

W ostatnim czasie opinia publiczna wiele uwagi poświęciła procedurze „Niebieskie Karty”, jako nie w pełni spełniającej oczekiwania społeczne i wymagającej zmian. Jednocześnie zostały nagłośnione przypadki przemocy w rodzinie skutkujące niejednokrotnie zabójstwem, gdzie wskazuje się na zaniedbania podmiotów zobowiązanych do udzielenia pomocy rodzinie.

Dlatego w celu udoskonalenia przepisów polskiego prawa oraz ich dostosowania do wymagań konwencji w obszarze przeciwdziałania przemocy w rodzinie Zespół Monitorujący do spraw Przeciwdziałania Przemocy w Rodzinie, jako ciało opiniodawczo-doradcze ministra właściwego do spraw zabezpieczenia społecznego, rozpoczął prace nad przygotowaniem propozycji zmian właściwych przepisów. Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej planuje, że prace legislacyjne nad zmianami do ustawy rozpoczną się w 2015 r., jednakże o ostatecznym ich kształcie decydował będzie polski parlament.

nadkom. Wanda Mende
ekspert Wydziału Prewencji BPiRD KGP

 

1 Pismo z dnia 6 sierpnia 2015 r. l. dz. EP-2299/15 do Dyrektora Departamentu Pomocy i Integracji Społecznej w MPiPS.
2 Pismo z dnia 26 sierpnia 2015 r. l. dz. DPS-X.5132.40.2015.IM.
3 Szersze uzasadnienie zostało przesłane do KWP/KSP oraz szkół policyjnych.

 


Wersja artykułu Postępowanie Policji  w ramach przeciwdziałania przemocy w rodzinie. Odpowiedzi na najczęściej zadawane pytania w pliku PDF