Wstęp

Na przestrzeni życia ludzie doświadczają różnego rodzaju zdarzeń zarówno tych o charakterze pozytywnym, jak i negatywnym. O ile te pierwsze wywołują w nas zazwyczaj pozytywne emocje i wspomnienia, o tyle ten drugi rodzaj sytuacji zazwyczaj jest przez nas odbierany odwrotnie. Do negatywnych zdarzeń z całą pewnością można zaliczyć również te o charakterze traumatycznym. Dla większości ludzi szeroko pojęta trauma jest zjawiskiem incydentalnym, której doświadczają relatywnie rzadko. Nieco inaczej to wygląda w przypadku osób, które w ramach wykonywanego zawodu doświadczają sytuacji bardzo trudnych. Z całą pewnością do tego typu profesji zaliczyć można również zawód policjanta. Specyfika służby w Policji wymaga od przedstawicieli tej formacji wielu określonych predyspozycji. Niejednokrotnie w trakcie służby policjanci zmuszeni są mierzyć się z sytuacjami trudnymi, często tymi o charakterze traumatycznym. Taka bezpośrednia ekspozycja na traumę może rzutować wieloma określonymi skutkami. Do jednych z nich można zaliczyć zespół stresu pourazowego (PTSD – Post-traumatic Stress Disordrer), którego charakterystyka oraz rozpowszechnienie wśród funkcjonariuszy służb mundurowych zostały opisane w licznych publikacjach¹. Pomimo że zdecydowana większość badań koncentrowała się na tego typu konsekwencjach, warto zaznaczyć, że podobne, negatywne skutki może wywołać również trauma doświadczona pośrednio. Może ona dotknąć np. osoby (znajomych, przyjaciół, rodzinę) z najbliższego kręgu ludzi, którzy doświadczyli traumy, jak również profesjonalistów zajmujących się zawodowo udzielaniem pomocy innym. Oprócz m.in. psychologów, terapeutów czy też pracowników socjalnych, do grona takich osób można zaliczyć również policjantów. Ofiary rozbojów, bójek, pobić czy innych traumatycznych wydarzeń często szukają pomocy u przedstawicieli tej formacji. Tego typu ekspozycja na dramatyczne przeżycia innych, poświęcany czas na udzielanie im pomocy mogą również oddziaływać na ich psychikę. Do negatywnych skutków pośredniej ekspozycji na traumę zaliczyć można m.in. zjawisko wtórnej traumatyzacji.

Celem artykułu jest próba scharakteryzowania tego zjawiska, ze szczególnym uwzględnieniem wtórnego stresu traumatycznego (STS – Secondary Traumatic Stress). Ponadto ukazano w nim również rozpowszechnienie wtórnej traumy wśród przedstawicieli różnego rodzaju zawodów – w tym policjantów. Przedstawiono także czynniki warunkujące występowanie wtórnej traumatyzacji oraz wybrane działania mające na celu redukcję negatywnych objawów pośrednio doświadczonej traumy.

Zjawisko wtórnej traumatyzacji

Osoby, które udzielają pomocy ofiarom traumy, mogą z tego powodu odczuwać negatywne skutki. W niektórych przypadkach tego typu konsekwencje mogą powodować pojawienie się objawów charakterystycznych dla wtórnego stresu traumatycznego (STS). Specyficzne symptomy, których doświadcza osoba narażona na wtórną traumatyzację, są zazwyczaj efektem pojawienia się u niej określonych emocji czy też zachowań. Wywoływane są one na skutek konfrontacji z informacjami o dramatycznych przeżyciach przekazywanych przez osobę bezpośrednio dotkniętą traumą. Dodatkowo, duże zaangażowanie osoby – wynikające z chęci udzielenia pomocy drugiemu człowiekowi, w połączeniu z poczuciem bezsilności – może powodować zniekształcenia przekonań na temat siebie i świata. Pośrednie doświadczenie traumy może spowodować u pomagającego postrzeganie rzeczywistości w taki sam sposób, w jaki ją odbiera osoba nią bezpośrednio doświadczona².

Wtórny stres traumatyczny

Funkcjonariusze Policji to grupa zawodowa, która szczególnie wydaje się narażona na działanie stresorów o charakterze traumatycznym. Przy czym warto zaznaczyć, że ekspozycja na wtórną traumę zależna jest od wielu czynników, m.in. tych związanych z organizacją pracy. Niemniej jednak istotą tego typu ekspozycji jest służba, w ramach której policjanci mają kontakt z ludźmi, którzy doświadczyli dramatycznych sytuacji w swoim życiu i szukają pomocy również u funkcjonariuszy tej formacji.

Wtórny stres traumatyczny (STS) odnosi się do symptomów występujących u osób mających kontakt z ofiarami traumy³. Niekiedy objawy te również określane są jako zaburzenie wtórne stresu traumatycznego (STSD – Secondary Traumatic Stress Disorder)⁴.

Linda Maloney jako pierwsza zaproponowała teoretyczne wyjaśnienie wtórnego stresu traumatycznego (STS). Był to wynik przeprowadzonych badań, w których zwróciła uwagę na podobieństwo objawów u żon amerykańskich żołnierzy, którzy cierpieli na zespół stresu pourazowego (PTSD), do symptomów obserwowanych u samych weteranów. Jej zdaniem objawy te mogły wynikać m.in. z utożsamiania się z przeżyciami wojennymi ich życiowych partnerów⁵. Z kolei Charles Figley spopularyzował pojęcie wtórnego stresu traumatycznego, definiując go jako „stres związany z pomaganiem innym osobom cierpiącym lub po traumie”⁶.

Wśród objawów wtórnego stresu traumatycznego wyróżnia się tę samą liczbę kategorii symptomów jak w przypadku PTSD. Zgodnie z klasyfikacją DSM – V (Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders) w ramach rozpoznawania PTSD wyróżnia się 4 kategorie objawów. Są nimi: intruzje, unikanie, negatywne zmiany w sferze emocjonalnej i poznawczej oraz zmiany we wzbudzeniu i reaktywności⁷. Jako intruzje należy rozumieć nawracające, niechciane myśli, wyobrażenia oraz wspomnienia, które są związane z traumą. Osoba odczuwająca tego typu objawy może również cierpieć na bezsenność lub mieć koszmary senne. W skład drugiego kryterium wchodzą takie symptomy, jak unikanie myśli, wspomnień czy uczuć przypominających wydarzenie traumatyczne oraz wszelkich innych czynników, które kojarzone są z traumą (np. niektórych osób, miejsc). Negatywne zmiany w sferze poznawczej i emocjonalnej rozumiane są jako objawy, które pojawiły się lub też nasiliły się na skutek doświadczonej traumy. Osoba odczuwająca tego typu symptomy może mieć m.in. problemy z pamięcią albo żywić negatywne przekonania na temat siebie i świata. Z kolei zmiany we wzbudzeniu i reaktywności dotyczą m.in. takich symptomów, jak drażliwość, wybuchy gniewu, nadmierna czujność czy wzmożona reakcja na zaskoczenie⁸.

Warto również pamiętać, że w odniesieniu do wtórnej traumatyzacji stosowane są również inne pojęcia, m.in. takie jak: zastępcza traumatyzacja (VT – Vicarious Traumatization) czy też zmęczenie współczuciem (FT– Compasion Fatigue), których charakterystyki odnoszą się do szeroko pojętych zmian w światopoglądzie osób udzielających pomocy ofiarom bezpośrednio przeżytej traumy. Zjawiskiem zbliżonym – ale nie takim samym – jest również wypalenie zawodowe, przy czym – jak twierdzi Charles Figley – wypalenie pojawia się stopniowo jako skutek wyczerpania emocjonalnego. Natomiast zmęczenie współczuciem pojawia się bez żadnego ostrzeżenia i cechuje się m.in. większą intensywnością charakterystycznych dla wtórnej traumy symptomów⁹.

Wtórna traumatyzacja – rozpowszechnienie wśród osób zawodowo udzielających pomocy innym

Wtórna traumatyzacja dotyka przede wszystkim profesjonalistów, którzy w ramach obowiązków służbowych mają kontakt z ofiarami tragicznych przeżyć. Zaliczyć do nich można m.in. psychologów, psychoterapeutów, psychiatrów, pracowników socjalnych, reporterów wojennych, jak również personel medyczny, strażaków czy policjantów. Ze względu na różnorodną specyfikę pracy przytoczonych zawodów, jak również wiele czynników, które mogą przyczyniać się do rozwoju wtórnej traumy oraz tych, które zdają się przed nią chronić, ciężko jednoznacznie wskazać, która z tych grup zawodowych jest najbardziej narażona na skutki pośredniej ekspozycji na traumę¹⁰.

W badaniach przeprowadzonych wśród terapeutów z Norwegii, którzy pracowali z osobami uzależnionymi, 22% z nich ujawniało objawy wtórnego stresu traumatycznego¹¹. Z kolei w Wielkiej Brytanii aż 70% badanych terapeutów, którzy pracowali z osobami doświadczonymi traumą, było narażonych na ryzyko STS¹². W innych badaniach, przeprowadzonych w Polsce, terapeuci odczuwali najniższe nasilenie wtórnego stresu traumatycznego w grupie, w której skład wchodzili również ratownicy medyczni, zespół pielęgniarski, pracownicy socjalni i kuratorzy sądowi.

W przypadku personelu medycznego również można zauważyć pewne rozbieżności w zakresie nasilenia negatywnych objawów wtórnej ekspozycji na traumę. Na przykład wyniki badań przeprowadzonych w Niemczech wskazują na to, że ok. 25% zespołu pielęgniarskiego ujawniło objawy wtórnego stresu traumatycznego¹³. W Polsce, w badaniach, których uczestnikami byli ratownicy medyczni i pielęgniarki pracujący na oddziałach powypadkowych, uzyskano wyniki świadczące o tym, że prawie 45% respondentów ujawniało wysokie nasilenie objawów STS¹⁴. Oczywisty wydaje się fakt, że pandemia Covid-19 mogła również wpłynąć na kondycję psychiczną ludzi. Dotyczy to również przedstawicieli służby zdrowia, którzy bardzo często musieli spotęgować swoje wysiłki po to, by pomóc osobom cierpiącym. Wyniki analizy, przeprowadzonej wśród personelu medycznego, który zajmował się m.in. opieką nad chorymi ludźmi, wskazują, że objawy STS wystąpiły aż u 71,9% przedstawicieli tego rodzaju służby zdrowia¹⁵. W innej metaanalizie danych, przeprowadzonej m.in. wśród personelu medycznego, pracowników socjalnych, osób pomagających ofiarom przemocy domowej, a także tych, którzy zajmują się edukacją trudnej młodzieży, uzyskano rezultaty świadczące o tym, że przedstawiciele tej ostatniej grupy zawodowej byli najbardziej narażeni na występowanie wtórnego stresu traumatycznego (39% z nich wykazywało objawy STS), a pracownicy socjalni byli najmniej narażoną grupą (objawy STS wystąpiły u około 15% osób badanych)¹⁶.

Rozpowszechnienie wtórnej traumatyzacji wśród policjantów

W literaturze nie istnieje wiele badań dotyczących rozpowszechnienia wtórnej traumy wśród policjantów. Taki stan może wynikać z wielu czynników, chociażby z tego powodu, że przede wszystkim większość analiz koncentruje się na skutkach bezpośrednich przeżyć traumatycznych doświadczeń. Ciężko jest również jednoznacznie oszacować skalę zjawiska wśród funkcjonariuszy Policji, ponieważ – tak jak w przypadku przedstawicieli innych zawodów – prawdopodobieństwo wystąpienia skutków wtórnej ekspozycji na traumę może zależeć od wielu zmiennych. Zaliczyć można do nich m.in. rodzaj traumy doświadczonej przez osobę szukającą pomocy czy też jej wiek. Zdarzenia, w których ofiarą są dzieci, wydają się szczególnie wpływać na osoby mające z nimi kontakt. Wskazują na to chociażby wyniki badań przeprowadzonych wśród policjantów, którzy w ramach służby zajmowali się m.in. zabezpieczaniem nośników elektronicznych, na których przechowywane były materiały z dziecięcą pornografią – 18% respondentów odczuwało wysokie nasilenie objawów wtórnego stresu¹⁷. Rezultaty badań przeprowadzonych w Wielkiej Brytanii i USA, w których udział wzięli policjanci zajmujący się sprawami, gdzie pokrzywdzonymi były dzieci, wskazują, że 51% z nich ujawniło objawy wtórnego stresu traumatycznego¹⁸.

Nieco odmienne wyniki uzyskano w innych badaniach, w których również mierzono następstwa pośredniej ekspozycji na traumę wśród przedstawicieli służb mundurowych. Rezultaty jednego z przeglądów badań, w których skoncentrowano się na przedstawicielach służb ratowniczych (w tym policjantów), wskazują, że rozpowszechnienie wtórnej traumatyzacji w tej grupie osób wynosi od 4% do 13%¹⁹. Z kolei badania przeprowadzone wśród policjantów z USA, Kanady oraz Finlandii wskazują, że funkcjonariusze z Ameryki Północnej odczuwali częściej objawy zmęczenia współczuciem (30%) niż ich koledzy z Europy (20%)²⁰.

W Polsce dotychczas przeprowadzono jedną analizę w tym zakresie. Były to badania podłużne, a pierwszy ich etap miał miejsce w 2021 r. (n2¹ = 682), natomiast drugi etap przeprowadzono po upływie co najmniej 6 miesięcy od przeprowadzenia pierwszego pomiaru (n = 106). Wyniki analiz wskazują, że 87,1% funkcjonariuszy (n = 594) odczuwało niski, a 12,9% (n = 88) wysoki poziom wtórnego stresu traumatycznego w I etapie badań. Z kolei w II etapie niskie nasilenie STS odczuwało 93,4% (n = 99) policjantów, a 6,6% (n = 7) wysokie²².

Powyższe rezultaty wskazują na rozbieżności w uzyskanych wynikach. Rodzi to potrzebę dalszej eksploracji rzeczonej tematyki. Ponadto – jak wspomniano wcześniej – rozpowszechnienie negatywnych skutków wtórnej ekspozycji na traumę może również zależeć od wielu innych czynników, do których zaliczyć można m.in. zmienne podmiotowe i środowiskowo-organizacyjne.

Wybrane czynniki warunkujące powstawanie wtórnego stresu traumatycznego

Naturalne jest, że osoby pomagające ludziom po ciężkich doświadczeniach życiowych mogą z tego tytułu odczuwać stres. Jednak nie każda z nich będzie w taki sam sposób odczuwała skutki pośrednio doświadczonej traumy. O wystąpieniu objawów wtórnego stresu traumatycznego oraz o jego nasileniu decyduje wiele czynników²³.

Według Niny Ogińskiej-Bulik i Zygfryda Juczyńskiego istnieją dwie kategorie czynników przyczyniających się do powstania zastępczej traumy. Do pierwszej grupy zalicza się zmienne środowiskowo-organizacyjne, do drugiej podmiotowe. W skład tych pierwszych wchodzą m.in. takie czynniki, jak: rodzaj oraz długość stażu pracy z osobami, które przeżyły traumę, obciążenie nią czy też wsparcie społeczne²⁴. Rezultaty jednych badań przeprowadzonych wśród policjantów wskazują na dodatnie związki pomiędzy obciążeniem pracą a wtórnym stresem traumatycznym²⁵. W innych, w których również uczestniczyli przedstawiciele tej służby mundurowej, stwierdzono podobne związki pomiędzy stażem pracy, rodzajem wykonywanej pracy a skutkami wtórnej ekspozycji na traumę²⁶. Z kolei związki o charakterze ujemnym pomiędzy wsparciem społecznym pochodzącym od przełożonych a STS potwierdzono m.in. w badaniach przeprowadzonych wśród włoskich policjantów²⁷. Wyniki badań przeprowadzonych wśród polskich policjantów wskazywały na to, że m.in. staż pracy z osobami doświadczonymi traumą oraz nakład pracy (rozumiany jako ilość czasu poświęcanego na kontakt z ofiarami traumy) były dodatnio związane z nasileniem STS²⁸. Biorąc pod uwagę przytoczone rezultaty, warto jednak zaznaczyć, że nie wszystkie dostępne w literaturze analizy potwierdzają tego typu związki pomiędzy przytoczonymi zmiennymi a nasileniem wtórnego stresu traumatycznego, w związku z powyższym dalsze pogłębienie wiedzy w tym zakresie wydaje się zasadne²⁹.

Wśród czynników podmiotowych, które mogą być związane z nasileniem wtórnego stresu traumatycznego, wyróżnić można m.in. płeć, wiek, indywidualne doświadczenia o charakterze traumatycznym, cechy osobowości czy ruminacje. W przypadku płci niektóre badania wskazują, że to kobiety bardziej narażone są na konsekwencje wtórnej traumatyzacji³⁰. Z kolei rezultaty innych wskazują jednak, że to mężczyźni ponoszą intensywniejsze skutki tego typu³¹.

Niektórzy uważają, że młody wiek osoby pomagającej może zwiększać ryzyko wtórnej traumatyzacji, ponieważ taki człowiek nie posiada jeszcze odpowiednich zasobów, dzięki którym będzie sobie w stanie poradzić z trudnymi sytuacjami. Podobnie jak w przypadku płci – wyniki badań również nie są jednoznaczne. Rezultaty części z nich wskazują, że młody wiek osób niosących pomoc ofiarom traumy może zwiększać ryzyko wtórnej traumatyzacji, inne z kolei nie wykazują tego typu związków³². Z kolei osobiste doświadczenia traumatyczne wśród osób udzielających pomocy ofiarom tragicznych przeżyć wydają się przyczyniać do wtórnej traumatyzacji, co może być wynikiem nieodpowiednio przepracowanej własnej traumy. Niemniej jednak doświadczenie dramatycznych sytuacji w swoim życiu może osobie pomagającej pozwolić lepiej zrozumieć drugą osobę, co powinno z kolei przekładać się na efektywność udzielanego wsparcia³³. Dostępne w literaturze wyniki niektórych badań przeprowadzonych wśród policjantów wskazują, że ci, którzy doświadczyli traumatycznych przeżyć w swoim życiu, odczuwali również wyższe nasilenie negatywnych skutków wtórnej ekspozycji na traumę w porównaniu do funkcjonariuszy, którzy nie mieli tego typu wspomnień³⁴. Jednakże odmienne rezultaty uzyskano wśród terapeutów i psychologów³⁵.

Niektóre z cech osobowości osób udzielających pomocy wydają się również przyczyniać do wzrostu występowania negatywnych następstw wtórnej ekspozycji na traumę. Neurotyczność była czynnikiem dodatnio związanym ze zmęczeniem współczuciem wśród funkcjonariuszy straży pożarnej³⁶. Z kolei związki o charakterze ujemnym pomiędzy pozytywnym afektem (kojarzonym zazwyczaj z ekstrawersją) a wtórnym stresem traumatycznym stwierdzono wśród przedstawicieli innej grupy zawodowej – pracowników cmentarzy³⁷.

Kolejnym czynnikiem, który może przyczynić się do występowania wtórnego stresu traumatycznego, są ruminacje – mogą one pełnić szczególnie ważną rolę w kontekście poznawczego przetwarzania traumy. Ruminacje, rozumiane jako proces, obejmują nawracające myśli na temat przeżytej traumy. Możemy je podzielić na intruzywne (które mają charakter negatywny) oraz refleksyjne (o charakterze pozytywnym). Szczególnie ten pierwszy rodzaj ruminacji ma nieadaptacyjny charakter i przyczynia się do powstawania oraz utrzymywania objawów PTSD, z kolei ruminacje refleksyjne zazwyczaj przyczyniają się do powstawania pozytywnych zmian potraumatycznych³⁸. Szczególną rolę ruminacji w kontekście pojawiania się oraz nasilenia objawów wtórnej traumatyzacji potwierdzają wyniki niektórych badań³⁹.

W badaniach przeprowadzonych wśród polskich policjantów ustalono również, które z przytoczonych powyżej zmiennych podmiotowych są związane z wtórnym stresem traumatycznym. Policjanci, którzy bezpośrednio doświadczyli traumy, odczuwali wyższe nasilenie STS. Neurotyczność była dodatnio związana z nasileniem wtórnego stresu traumatycznego, a inna cecha osobowości – ugodowość – była związana ujemnie. Wyniki te sugerują, że do występowania wtórnego stresu traumatycznego przyczynia się ta pierwsza cecha, druga zaś zdaje się przed nim chronić. Trzeba też podkreślić, że obydwa wcześniej opisane rodzaje ruminacji sprzyjały występowaniu wtórnego stresu traumatycznego, a także pełniły funkcję najsilniejszych predyktorów występowania STS. Natomiast nie stwierdzono istotnych statystycznie związków pomiędzy takimi zmiennymi jak płeć czy wiek badanych funkcjonariuszy a nasileniem wtórnego stresu traumatycznego⁴⁰.

Podsumowanie

W niniejszym artykule scharakteryzowano zjawisko wtórnej traumatyzacji oraz przedstawiono rozpowszechnienie wtórnej traumy wśród przedstawicieli różnego rodzaju grup zawodowych. Ponadto ukazane zostały związki pomiędzy wybranymi zmiennymi a negatywnymi skutkami wtórnej ekspozycji na traumę. Trzeba jednak zauważyć, że przytoczone wyniki badań nie są, rzecz jasna, wszystkimi dostępnymi w literaturze. Warto również zaakcentować, że w artykule zostały przedstawione jedynie negatywne skutki wtórnej ekspozycji na traumę, a przecież osoby pośrednio doświadczone traumą mogą również odczuwać korzystne zmiany, które objawiają się w postaci wtórnego wzrostu potraumatycznego (SPTG – Secondary Posttraumatic Growth). Są one najczęściej wynikiem wewnętrznej transformacji zachodzącej w człowieku, co odnosi się do trzech obszarów życiowych: zmian w postrzeganiu siebie, filozofii życiowej oraz relacji z innymi ludźmi⁴¹.

Tematyka wtórnej traumatyzacji jest relatywnie nowa, a większość badań dotyczy skutków bezpośrednio doświadczonej traumy. Dlatego też szczególnie istotna jest właściwa psychoedukacja w tym zakresie w postaci chociażby programów o charakterze prewencyjnym, które mogą być np. łączone z działaniami mającymi na celu redukcję stresu zawodowego. Wskazane są również inne aktywności podejmowane przez Policję. Zaliczyć można do nich m.in. zmniejszenie obciążenia pracą policjantów, którzy pracują z ofiarami traumatycznych przeżyć. Niekiedy wskazana jest terapia wtórnego stresu traumatycznego, w której na ogół wykorzystywane są te same formy działań, jak w przypadku osób cierpiących na PTSD (m.in. terapia poznawczo-behawioralna).

Słowa kluczowe: wtórna traumatyzacja, wtórny stres traumatyczny, funkcjonariusze Policji.

Grzegorz Bąk
Instytut Nauk Społecznych Akademii Policji w Szczytnie

1. M.in. B. Dudek, Zaburzenie po stresie traumatycznym, GWP, Sopot 2003; N. Ogińska-Bulik, Dwa oblicza traumy. Negatywne i pozytywne skutki zdarzeń u pracowników służb ratowniczych, Difin, Warszawa 2005; C.R. Figley, W.P. Nash, Stres bojowy. Teoria, profilaktyka i terapia, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2010.
2. N. Ogińska-Bulik, Z. Juczyński, Kiedy trauma innych staje się własną. Negatywne i pozytywne konsekwencje pomagania osobom po doświadczeniach traumatycznych, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2020, s. 36–44.
3. B.E. Bride, Prevelance of secondary traumatic stress among social workers, “Social Work” 2007, 52(1), s. 63–70, https://doi.org/10.1093/sw/52.1.63.
4. N. Ogińska-Bulik, Negatywne i pozytywne konsekwencje wtórnej ekspozycji na traumę wśród pielęgniarek. Negative and positive effects of secondary exposure to trauma among nurses, „Sztuka Leczenia” 2021, nr 1, s. 9–21, DOI 10.0.136.122/a5xh-m937.
5. L.J. Maloney, Posttraumatic stresses on women partners of Vietnam veterans, “Smith College Studies in Social Work” 1988, 58(2), s. 122–143. doi.org/10.1080/00377318809516639.
6. C.R. Figley, Compassion fatigue: Toward a new understanding of the cost of caring, Secondary Traumatic Stress, 1999, s. 110, w: B.H. Stamm (red.), Secondary traumatic stress (s. 3–28). Towson, MD:Sidran Institute.
7. APA – American Psychiatric Association. Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders (5 the ed.). Wasington D.C. 2013; APA – American Psychiatric Association. Kryteria diagnostyczne z DSM-V (red. P. Gałecki, Ł. Święcicki), Elsevier Urban and Partner, 2018, s. 323–355.
8. B.E. Bride, M.M. Robinson, B. Yegidis, C.R. Figley, Development and validation of the secondary traumatic stress scale, „Research on Social Work Practice” 2004, 14, s. 27–35, https://doi.org/10.1177/1049731503254106; APA – American Psychiatric Association. Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders; APA – American Psychiatric Association. Kryteria diagnostyczne z DSM-V (red. P. Gałecki, Ł. Święcicki), s. 323–355.
9. I.L. McCann, L.A. Pearlman, Vicarious traumatization: A framework to understanding the psychological effects of working with vixtims, “Journal of Traumatic Stress” 1990, 3(1), s. 131–149; N.Ogińska-Bulik, Stres w pracy a syndrom wypalenia zawodowego u funkcjonariuszy policji, “Acta Universitatis Lodziensis, Folia Psychologica” 2003, 7, s. 27–35; N. Ogińska-Bulik, Z. Juczyński. Burnout and posttraumatic stress symptoms in police officers exposed to traumatic events – the mediating role of ruminations, “International Archives of Occupational and Environmental Health” 2021, 94(6), s. 1201–1209; C.R. Figley, (1995). Compassion fatigue as secondary traumatic stress disorder: An overview, w: C.R. Figley (red.), Compassion fatigue: Coping with secondary traumatic stress disorder in those who treat the traumatized (s. 1–20). New York: Brunner/Mazel Publishers.
10. G. Bąk, N. Ogińska-Bulik, Wtórna traumatyzacja wśród funkcjonariuszy Policji. Konsekwencje i uwarunkowania, Diffin, Warszawa, 2024, s. 24–36.
11. A.B. Johansen, E. Kristiansen, I. Bjelland, S. Tavakoli, Secondary traumatic stress in Norwegian SUD-therapists: Symptoms and related factors, „Nordic Studies on Alcohol and Drugs” 2019, 36(6), s. 522–531, https://doi.org/10.1177/1455072519847014.
12. E.A. Sodeke-Gregson, S. Holttum, J. Billings, Compassion satisfaction, burnout, and secondary traumatic stress in UK therapists who work with adult trauma clients, „European Journal of Psychotraumatology” 2013, 4(1), https://doi.org/10.3402/ejpt.v4i0.21869.
13. C. Bock, I. Heitland, T. Zimmermann, L.Winter, K.G. Kahl, Secondary Traumatic Stress, Mental State, and Work Ability in Nurses-Results of a Psychological Risk Assessment at a University Hospital, „Frontiers in Psychiatry” 2020, 11, s. 298, https:doi.org/10.3389/fpsyt2020.00298.
14. N. Ogińska-Bulik, Negatywne i pozytywne skutki wtórnej ekspozycji na traumę wśród personelu medycznego – rola wsparcia społecznego, „Psychiatria” 2021, 18(3), s. 196–205, https://doi.org/10.5603/PSYCH.a2021.0008.
15. B. İlhan, I. Küpeli, Secondary traumatic stress, anxiety, and depression among emergency healthcare workers in the middle of the COVID-19 outbreak: A cross-sectional study, „The American journal of emergency medicine” 2022, 52, s. 99–104, https://doi.org/10.1016/j.ajem.2021.11.051.
16. R. Cieślak, V. Anderson, J. Bock, B.A. Moore, A.L. Peterson, C.C. Benight, Secondary traumatic stress among mental health providers working with the military, „The Journal of Nervous and Mental Disease” 2013, 201(11), s. 917–925, https://doi.org/10.1097/NMD.0000000000000034.
17. L.M. Perez, J. Jones, D.R. Englert, et. al. Secondary Traumatic Stress and Burnout among Law Enforcement Investigators Exposed to Disturbing Media Images, “Journal of Police and Criminal Psychology” 2010, 25, s. 113–124, https://doi.org/10.1007/s11896-010-9066-7.
18. A.D. MacEachern, A.A. Dennis, S. Jackson, et al., Secondary Traumatic Stress: Prevalence and Symptomology Amongst Detective Officers Investigating Child Protection Cases, “Journal of Police and Criminal Psychology” 2019, 34, s. 65–174, https://doi.org/10.1007/s11896-018-9277-x.
19. A. Greinacher, C. Derezza-Greeven, W. Herzog, C. Nikendei, Secondary traumatization in first responders: a systematic review, “European Journal of Psychotraumatology” 2019, 10(1), doi: 10.1080/20008198.2018.1562840.
20. K. Papazoglou. The Examination of Diffrent Pathways Leading Towards Police Traumatization: Exploring the Role of Moral Injury and Personality in Police Compassion Fatigue. Dissertation, University of Toronto.
21. n – liczba osób biorąca udział w badaniu.
22. G. Bąk, N. Ogińska-Bulik, Wtórna traumatyzacja wśród funkcjonariuszy Policji. Konsekwencje i uwarunkowania, Diffin, Warszawa 2024, s. 106–126.
23. N. Ogińska-Bulik, Z. Juczyński, Kiedy trauma innych staje się własną. Negatywne i pozytywne konsekwencje pomagania osobom po doświadczeniach traumatycznych, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2020, s. 70–76.
24. Tamże.
25. D.A. Maran, M. Zito, L. Colombo, Secondary Traumatic Stress in Italian Police Officers: The Role of Job Demands and Job Resources, “Frontiers in Psychology” 2020, 11:1435, s. 1–11, DOI:10.3389/fpsyg.2020.01435.
26. D. Turgoose, N. Glover, C. Barker, L. Maddox, Empathy, compassion fatigue, and burnout in police officers working with rape victims, “Traumatology” 2017, 23(2), s. 205–213, https://doi.org/10.1037/trm0000118; M.L. Bourke, S.W. Craun, Coping with secondary traumatic stress: difference between U.K. and the U.S. child exploitation personnel, “Traumatology: An International Journal” 2004, 20(1), s. 57–64, https://doi.org/10.1037/h0099381.
27. D.A. Maran, M. Zito, L. Colombo, Secondary Traumatic Stress in Italian Police Officers: The Role of Job Demands and Job Resources, “Frontiers in Psychology” 2020, 11:1435, s. 1–11, DOI:10.3389/fpsyg.2020.01435.
28. G. Bąk, N. Ogińska-Bulik, Wtórna traumatyzacja wśród funkcjonariuszy Policji. Konsekwencje i uwarunkowania, Diffin, Warszawa 2024, s. 106–140.
29. Na przykład: J.H. Cronje, M.J. Vilkazi, Secondary traumatic stress in police detective officers dealing with complainants of sexual crimes, “South African Journal of Psychology” 2020, 50(4), s. 520–529, doi:10.1177/0081246320923819; G.J. Devilly, R. Wright, T. Varker, Vicarious Trauma, Secondary Traumatic Stress or Simply Burnout? Effect of Trauma Therapy on Mental Health Professionals, “Australian & New Zealand Journal of Psychiatry” 2009, 43(4), s. 373–385, https://doi.org/10.1080/00048670902721079.
30. P.Q. Brady, Crimes against caring: Exploring the risk of secondary traumatic stress, burnout and compassion satisfaction among child exploitation investigators, “Journal of Police and Criminal Psychology” 2017, 32(4), s. 305–318, https://doi.org/10.1007/s11896-016-9223-8; N. Tehrani, Extraversion, neuroticism and secondary trauma in internet child abuse investigators, “Occupational Medicine” 2016, 66(5), s. 403–407, https:doi:10.1093/occmed/kqw004.
31. A.B. Johansen, E. Kristiansen, I. Bjelland, S. Tavakoli, Secondary traumatic stress in Norwegian SUD-therapists: Symptoms and related factors, “Nordic Studies on Alcohol and Drugs” 2019, 36(6), s. 522–531, doi.org/10.1177/1455072519847014.
32. M. Ghahramanlou, C. Brodbeck, Predictors of Secondary Trauma in Sexual Assault Trauma Conselors,”International Journal of Emergency Mental Health” 2019, 4, s. 229–240; D. Turgoose, N. Glover, C. Barker, L. Maddox, Empathy, compassion fatigue, and burnout in police officers working with rape victims, “Traumatology” 2017, 23(2), s. 205–213, https://doi.org/10.1037/trm0000118.
33. N. Ogińska-Bulik, Z. Juczyński, Kiedy trauma innych staje się własną. Negatywne i pozytywne konsekwencje pomagania osobom po doświadczeniach traumatycznych, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2020, s. 70–76.
34. P.Q. Brady, Crimes against caring: Exploring the risk of secondary traumatic stress, burnout and compassion satisfaction among child exploitation investigators, “Journal of Police and Criminal Psychology” 2017, 32(4), s. 305–318, https://doi.org/10.1007/s11896-016-9223-8.
35. T.L. Creamer, B.J. Liddle, Secondary traumatic stress among disaster mental health workers responding to the September 11 attacks, “Journal of Traumatic Stress” 2005, 18(1), s. 89–96, doi: 10.1002/jts.20008. PMID: 16281200; L.J. Schauben, P.A. Frazier, Vicarious trauma: The effects on female counselors of working with sexual violence survivors, “Psychology of Women Quarterly” 1995, 19(1), 49–64, https://doi.org/10.1111/j.1471-6402.1995.tb00278.x.
36. T.M. Robinson, Predictive Factors of Compassion Fatigue Among Firefighters, Walden Dissertations and Doctoral Studies, 2016, https://scholarworks.waldenu.edu/dissertations/2332.
37. L. Colombo, F. Emanuel, M. Zito, Secondary traumatic stress: relationship with symptoms, exhaustion and emotions among cemetery workers, “Frontiers in Psychology” 2019, 10, s. 633, https://doi.org/10.3389/fpsyg.2019.00633.
38. L.G. Calhoun, R.G. Tedeschi, Posttraumatic growth: Future directions, w: R.G. Tedeschi, C.L. Park, L.G. Calhoun (red.), Posttraumatic growth: Positive changes in the aftermath of crisis, New Jersey: Lawrence Erlbaum Associates, 1988, s. 1–23, za: N. Ogińska-Bulik, Ruminacje a występowanie negatywnych i pozytywnych zmian potraumatycznych u osób chorych onkologicznie. Ruminations and the occurence of posttraumatic negative and positive changes in people with oncological disease, „Polskie Forum Psychologiczne” 2019, 24(2), s. 151–167, DOI: 10.14656/PFP20190201.
39. N. Ogińska-Bulik, Z. Juczyński, Kiedy trauma innych staje się własną. Negatywne i pozytywne konsekwencje pomagania osobom po doświadczeniach traumatycznych, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2020, s. 125–177; N. Ogińska-Bulik, Juczyński, Ruminacje jako wyznaczniki negatywnych i pozytywnych konsekwencji doświadczonych zdarzeń traumatycznych u ratowników medycznych, „Medycyna Pracy” 2016, 67(2), s. 201–211, Doi:10.13075/mp.5893.00321.
40. G. Bąk, N. Ogińska-Bulik, Wtórna traumatyzacja wśród funkcjonariuszy Policji. Konsekwencje i uwarunkowania, Diffin, Warszawa 2024, s. 106–140.
41. N. Ogińska-Bulik, Z. Juczyński, Kiedy trauma innych staje się własną. Negatywne i pozytywne konsekwencje pomagania osobom po doświadczeniach traumatycznych, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2020, s. 89–112.

Secondary traumatization. Characteristics of the phenomenon

Individuals providing assistance to those who have experienced trauma may experience negative consequences, including secondary traumatic stress (STS). The aim of this article is to provide a brief overview of the phenomenon of secondary traumatization and to highlight its prevalence among professionals from various fields. Additionally, the article discusses factors influencing the occurrence of symptoms of indirectly experienced trauma and presents examples of actions aimed at their reduction.

Keywords: secondary traumatization, secondary traumatic stress, Police officers

Tłumaczenie: Autor