Przepadek pojazdu mechanicznego lub jego równowartości – art. 44b k.k.

Ustawa z 7 lipca 2022 r. o zmianie ustawy – Kodeks karny oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. poz. 2600, z późn. zm.) oraz ustawa z dnia 7 lipca 2023 r. o zmianie ustawy – Kodeks postępowania cywilnego, ustawy – Prawo o ustroju sądów powszechnych, ustawy – Kodeks postępowania karnego oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. poz. 1860) wprowadziły nowy środek prawnokarny w postaci przepadku pojazdu mechanicznego bądź jego równowartości za wybrane rodzaje przestępstw przeciwko bezpieczeństwu w komunikacji. Regulacja ta obowiązuje od dnia 14 marca 2024 r. i została ujęta w art. 44b Kodeksu karnego¹, zgodnie z którym:

§ 1.

W wypadkach wskazanych w ustawie sąd orzeka przepadek pojazdu mechanicznego² prowadzonego przez sprawcę w ruchu lądowym³.

§ 2.

Jeżeli w czasie popełnienia przestępstwa pojazd nie stanowił wyłącznej własności sprawcy albo po popełnieniu przestępstwa sprawca zbył, darował lub ukrył podlegający przepadkowi pojazd, orzeka się przepadek równowartości pojazdu. Za równowartość pojazdu uznaje się wartość pojazdu określoną w polisie ubezpieczeniowej na rok, w którym popełniono przestępstwo, a w razie braku polisy – średnią wartość rynkową pojazdu odpowiadającego, przy uwzględnieniu marki, modelu, roku produkcji, typu nadwozia, rodzaju napędu i silnika, pojemności lub mocy silnika oraz przybliżonego przebiegu, pojazdowi prowadzonemu przez sprawcę, ustaloną na podstawie dostępnych danych, bez powoływania w tym celu biegłego.

§ 3.

Jeżeli ustalenie średniej wartości rynkowej pojazdu odpowiadającego pojazdowi, o którym mowa w § 1, w sposób określony w § 2 nie jest możliwe ze względu na szczególne cechy tego pojazdu, zasięga się opinii biegłego.

§ 4.

Przepadku pojazdu mechanicznego oraz przepadku równowartości pojazdu określonego w § 2 nie orzeka się, jeżeli sprawca prowadził niestanowiący jego własności pojazd mechaniczny wykonując czynności zawodowe lub służbowe polegające na prowadzeniu pojazdu na rzecz pracodawcy. W takim wypadku sąd orzeka nawiązkę w wysokości co najmniej 5000 złotych na rzecz Funduszu Pomocy Pokrzywdzonym oraz Pomocy Postpenitencjarnej.

§ 5.

Przepadku pojazdu mechanicznego oraz przepadku równowartości pojazdu nie orzeka się, jeżeli orzeczenie przepadku pojazdu mechanicznego jest niemożliwe lub niecelowe z uwagi na jego utratę przez sprawcę, zniszczenie lub znaczne uszkodzenie.

Zgodnie z brzmieniem powyższego przepisu w sytuacjach wskazanych w ustawie sąd orzeka przepadek pojazdu mechanicznego prowadzonego przez sprawcę w ruchu lądowym. Okoliczność modalna miejsca wskazuje wyłącznie na ruch lądowy, gdyż w ruchu wodnym i powietrznym sytuacje te występują znacznie rzadziej i statystycznie mają marginalne znaczenie. W sytuacji gdy w czasie popełnienia przestępstwa pojazd nie stanowił wyłącznej własności sprawcy albo po popełnieniu przestępstwa sprawca ukrył, darował lub zbył podlegający przepadkowi pojazd, orzeka się przepadek równowartości pojazdu. Oznacza to, że bez względu na kwestie własności pojazdu sprawca poniesie konsekwencje w formie rzeczowej bądź pieniężnej.

Legislator określił pojęcie równowartości pojazdu w oparciu o wartość z polisy ubezpieczeniowej zawartej na rok popełnienia czynu zabronionego w postaci przestępstwa, a w razie braku zawarcia takiej polisy – średnią wartość rynkową. Istotne jest to, że badanie wartości rynkowej jest obowiązkiem sądu, gdyż w tej mierze nie będzie powołany biegły. Rozwiązanie to może przysparzać pewnych praktycznych trudności. Ustawodawca zezwala na zasięgnięcie opinii biegłego, gdy ustalenie wartości rynkowej będzie niemożliwe ze względu na indywidualne szczególne cechy pojazdu, powodujące jego „oryginalność”. W pozostałych sytuacjach sąd jest zobligowany do przeprowadzenia własnych ustaleń faktycznych. Przypadek ten występuje tylko, gdy pojazd nie ma polisy ubezpieczeniowej.

Przepadek pojazdu mechanicznego nie dotyczy sytuacji, gdy sprawca będzie prowadził niestanowiący jego własności pojazd, wykonując czynność zawodową lub służbową polegającą na prowadzeniu pojazdu na rzecz pracodawcy. W tej sytuacji sąd orzeka nawiązkę w wysokości co najmniej 5000 zł na rzecz Funduszu Pomocy Pokrzywdzonym oraz Pomocy Postpenitencjarnej. Przyjęte rozwiązanie może być tematem dyskusyjnym, gdyż nietrzeźwy kierowca, prowadzący w ramach czynności zawodowych nienależącą do siebie „ciężarówkę” lub autobus, może stworzyć poważne zagrożenie bezpieczeństwa w ruchu lądowym. Czyn popełniony przez takiego sprawcę cechuje się dość wysoką społeczną szkodliwością, a od takiego kierującego oczekiwalibyśmy wzmożonego poszanowania zasad w ruchu kołowym bądź pieszym. W sytuacji niedostosowania się do obowiązujących przepisów oczekuje się konsekwencji adekwatnych do popełnienia czynu.

Nie orzeka się również przepadku pojazdu mechanicznego ani równowartości pojazdu, gdy jest to niemożliwe lub niecelowe z uwagi na jego zniszczenie, znaczne uszkodzenie lub utratę.

Utrata pojazdu obejmuje wszystkie przypadki, gdy sprawca stracił posiadanie pojazdu, np. pojazd zajęty w skutek egzekucji lub skradziony. Uszkodzenie pojazdu należy rozumieć jako znaczne, czyli takie, że orzeczenie przepadku staje się niemożliwe lub niecelowe. Niecelowość orzekania przepadku pojazdu wchodzi w grę np. gdy uszkodzenia są na tyle duże, że jest prawdopodobne, iż nie zostanie on dopuszczony do ruchu, lub uszkodzenie pojazdu jest na tyle duże, że orzeczenie przepadku nie będzie realną dolegliwością dla sprawcy.

Komentowany przepis oznacza, że przepadkowi podlega pojazd bądź równowartość pojazdu, którym porusza się sprawca. Wysokość dolegliwości majątkowej nie jest uzależniona od wagi czynu, a od wartości pojazdu mechanicznego, która może być bardzo zróżnicowana.

W obowiązującym stanie prawnym od 14 marca 2024 r. konfiskata pojazdu mechanicznego zostanie orzeczona albo będzie mogła być orzeczona w ruchu lądowym dla sprawcy, który:

1. sprowadził katastrofę (art. 173 § 1 lub 2 k.k.), a także sprowadził katastrofę z następstwem w postaci śmierci człowieka lub ciężkiego uszczerbku na zdrowiu wielu osób (art. 173 § 3 lub 4 k.k.), sprowadził bezpośrednie niebezpieczeństwo katastrofy (art. 174 k.k.), wypadku komunikacyjnego (art. 177 § 1 k.k.) lub wypadku komunikacyjnego z następstwem w postaci śmierci osoby lub ciężkiego uszczerbku na jej zdrowiu (art. 177 § 2 k.k.):

• znajdując się pod wpływem środków odurzających lub w stanie nietrzeźwości lub
• zbiegł z miejsca zdarzenia, nawet nie znajdując się pod wpływem środków odurzających lub w stanie nietrzeźwości lub
• zażywając środek odurzający lub spożywając alkohol po popełnieniu tych przestępstw, a przed poddaniem go przez uprawniony organ badaniu w celu ustalenia w organizmie obecności środka odurzającego lub zawartości alkoholu, przy czym orzeczenie przepadku jest obligatoryjne, jeżeli zawartość alkoholu w organizmie sprawcy jest wyższa niż 1 promil we krwi lub 0,5 mg/dm³;

2. prowadził pojazd pod wpływem środka odurzającego (przepadek pojazdu będzie orzeczony bez względu na stężenie tego środka w organizmie) lub w stanie nietrzeźwości (art. 178a § 1 k.k.), chyba że zawartość alkoholu w organizmie będzie niższa niż 1,5 promila we krwi lub 0,75 mg/dm³ w wydychanym powietrzu albo nie prowadziła do takiego stężenia;
3. prowadził pojazd pod wpływem środka odurzającego lub w stanie nietrzeźwości po wcześniejszym prawomocnym skazaniu za prowadzenie pojazdu mechanicznego pod wpływem środka odurzającego lub w stanie nietrzeźwości lub za przestępstwo określone w art. 173 k.k., 174 k.k., 177 k.k. albo 355 § 2 k.k. popełnione pod wpływem środka odurzającego lub popełnione w stanie nietrzeźwości albo za prowadzenie pojazdu pod wpływem środka odurzającego lub w stanie nietrzeźwości w okresie obowiązywania zakazu prowadzenia pojazdów mechanicznych, czyli w ramach tzw. recydywy, niezależnie od stopnia stanu nietrzeźwości, nawet jeśli stężenie alkoholu w organizmie sprawcy było mniejsze niż 1,5 promila we krwi lub 0,75 mg/dm³ w wydychanym powietrzu (art. 178a § 4 k.k.).

Należy jednak pamiętać, że przedmiotem tymczasowego zajęcia może być prowadzony przez sprawcę pojazd mechaniczny, który w chwili popełnienia ww. przestępstwa jest wyłącznie jego własnością. Podstawę wstępnej weryfikacji powinny stanowić ustalenia danych o pojeździe, dokonane w trybie art. 129 ust. 2 pkt 21 ustawy – Prawo o ruchu drogowym⁴ w Centralnej Ewidencji Pojazdów⁵.

Od 14 marca 2024 r. wszedł również w życie art. 295 § 1a Kodeksu postępowania karnego, który stanowi:

W razie popełnienia przestępstwa, za które orzeka się przepadek pojazdu mechanicznego, o którym mowa w art. 44b Kodeksu karnego (przepadek pojazdu mechanicznego prowadzonego przez sprawcę lub równowartości pojazdu), Policja dokonuje tymczasowego zajęcia pojazdu mechanicznego prowadzonego przez sprawcę w czasie popełnienia tego przestępstwa⁶.

Wprowadzenie powyższej kwalifikacji daje możliwość tymczasowego zajmowania przez Policję pojazdu mechanicznego na poczet jego przepadku. W sytuacji obligatoryjnego orzeczenia przepadku pojazdu należy sporządzić protokół tymczasowego zajęcia pojazdu mechanicznego. Zasadne będzie więc dokonanie protokołu oględzin pojazdu celem udokumentowania jego stanu w chwili zabezpieczenia w trybie procesowym. Ponadto może to ułatwić ustalenie jego wartości.

Warto dodać, że obecnie trwają prace w Ministerstwie Sprawiedliwości nad kolejną zmianą przepisów, tak aby sąd otrzymał fakultatywną możliwość orzeczenia przepadku pojazdu lub jego równowartości, a nie jak jest dotychczas – obligatoryjnie. Ponadto MS rozważa rozszerzenie tych przepisów na ruch wodny i powietrzny, a więc konfiskacie będzie mogła podlegać również np. motorówka lub awionetka.

Konfiskata auta w Europie

Polska nie jest jedynym krajem w Europie, gdzie można stracić auto za przewinienia drogowe. Najczęściej jest ono konfiskowane za jazdę pod wpływem alkoholu, ale nie tylko.

Spośród krajów europejskich najbardziej restrykcyjne przepisy drogowe obowiązują obecnie w Austrii. Od marca 2024 r. austriackie prawo przewiduje możliwość konfiskaty i sprzedaży samochodu na aukcji. Sankcja ta dotyczy przypadków przekroczenia prędkości o 60 km/h i więcej na obszarach miejskich lub ponad 70 km/h poza obszarami miejskimi. Jeśli kierowca dopuszcza się recydywy, samochód może zostać trwale skonfiskowany i zlicytowany, podobnie jak w Polsce po tymczasowym zajęciu. W szczególnych przypadkach – zwłaszcza przy przekroczeniu prędkości o ponad 80 km/h na obszarze miejskim lub 90 km/h poza miastem – istnieje ryzyko, że pojazd ulegnie konfiskacie i licytacji za pierwsze wykroczenie⁷. Dodatkowo na konfiskatę pojazdu naraża się ten, kto jeździ po odebraniu prawa jazdy z powodu przekroczenia prędkości lub przekroczy prędkość bez prawa jazdy. Odebranie auta nastąpi zawsze, nawet gdy kierowca nie jest jego właścicielem⁸.

W Niemczech obowiązują mniej restrykcyjne przepisy – utrata auta nastąpi jedynie, gdy nie będziemy mieli ważnego ubezpieczenia. Samochód nie zostanie też skonfiskowany, jeśli kierowca nie jest jego właścicielem⁹.

Z kolei we Francji kierowca może stracić auto za różne przewinienia. Pożegnać się z samochodem mogą tam ci, którzy przekroczyli limit prędkości o ponad 50 km/h; mieli powyżej 0,5 promila alkoholu: spowodowali kolizję, a następnie oddalili się z miejsca wypadku; nie wykupili obowiązkowego ubezpieczenia bądź poruszają się bez prawa jazdy. Jeżeli kierowca jest właścicielem pojazdu, to pojazd ten jest konfiskowany. W innym przypadku odbierana jest jego równowartość w unijnej walucie¹⁰.

W Danii auto odbierane jest kierowcy, który prowadzi je, mając 2 promile lub więcej, był skazany przez sąd za szczególnie niebezpieczną jazdę albo nie ma ubezpieczenia¹¹.

We Włoszech utrata samochodu grozi za brak OC lub gdy zdecydowanie przesadzimy z alkoholem – potrzeba do tego aż 3,15 promila lub więcej¹².

W Luksemburgu utrata auta nastąpi, jeśli mamy powyżej 0,5 promila alkoholu, ale przy okazji musimy popełnić takie wykroczenie więcej niż raz w krótkim odstępie czasu. Nie jest określone w jak krótkim. Trzeba jednak być właścicielem pojazdu, aby go utracić¹³.

Ciekawymi przypadkami są Finlandia i Szwajcaria.

W Finlandii auto można stracić za wykorzystanie go do kradzieży paliwa, a także innych przestępstw umyślnych. Dzieje się tak również w przypadku, kiedy kierowca wielokrotnie jeździł bez prawa jazdy albo samochód nie ma ubezpieczenia. Auta nie odbiera się, jeśli kierowca nie jest jego właścicielem¹⁴.

W Szwajcarii pojazd będzie skonfiskowany, gdy spowodujemy nadmierny hałas, zwłaszcza nocą. Takie same konsekwencje powoduje przekroczenie prędkości o 50 km/h na autostradzie, a także prowadzenie pojazdu, jeśli ma się 0,5 promila lub więcej. Trzeba jednak zaznaczyć, że wtedy dokonuje się oceny, czy konfiskata jest konieczna, aby zapobiec kolejnym przestępstwom. Interesujące jest także podejście do odbierania samochodu nienależącego do kierowcy. Może być on odebrany, ale tylko w sytuacji, gdy jego właściciel uczestniczył w tych czynach zabronionych.

Auta konfiskuje się również w Belgii, w przypadku gdy kierowca jechał pod wpływem alkoholu i miał powyżej 0,5 promila, bez ubezpieczenia lub prawa jazdy. Pojazd może być zabrany, nawet jeśli nie należy do kierowcy, ale jedynie wtedy, gdy właściciel z pełną świadomością go udostępnił¹⁵.

Na Litwie konfiskata auta następuje po przekroczeniu limitu 0,4 promila lub w przypadku ucieczki z miejsca zdarzenia drogowego. W Estonii natomiast samochód jest odbierany za rażące przekroczenie prędkości lub za jazdę pod wpływem alkoholu, co jest dość proste, bowiem limit w tym kraju wynosi 0,0 promila. Na Łotwie przesłanką do odebrania pojazdu jest przekroczenie limitu 0,5 promila alkoholu. Ani na Litwie, ani na Łotwie nie odbiera się samochodu kierowcy, jeśli nie jest on właścicielem tego pojazdu. W Estonii zaś warunki odebrania auta kierowcy niebędącemu jego właścicielem są podobne jak w Belgii¹⁶.

podkom. Rafał Bloch
Zakład Służby Kryminalnej CSP

1.  Ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r. – Kodeks karny (Dz. U. 2024 r. poz. 17).
2.  Pojęcie pojazdu mechanicznego, stosowane w Kodeksie karnym i Kodeksie wykroczeń, nie zostało zdefiniowane ustawowo. Sąd Najwyższy w 2007 r. dokonał dookreślenia tego pojęcia, wskazując, że oznacza ono pojazd zaopatrzony w poruszający nim silnik, taki jak: pojazd samochodowy, maszyna rolnicza, motocykl, lokomotywa kolejowa, helikopter, samolot, statek wodny, a także pojazd szynowy zasilany z trakcji (tramwaj, trolejbus).
3. Pojęcie ruchu lądowego obejmuje nie tylko ruch odbywający się na drogach publicznych i w strefach zamieszkania lub strefach ruchu, ale też na terenach budowlanych i przemysłowych, lotniskach, na drogach leśnych itp., a więc ruch odbywający się we wszelkich miejscach dostępnych do powszechnego użytku, na których odbywa się rzeczywisty ruch pojazdów. […] Do dróg wewnętrznych należą m.in. drogi dojazdowe do gruntów rolnych i leśnych, drogi leśne, drogi w osiedlach mieszkaniowych, parkingi, place przed dworcami autobusowymi, kolejowymi i portami, drogi prowadzące do obiektów użytkowanych przez przedsiębiorców, pętle autobusowe czy drogi znajdujące się na zamkniętym terenie kopalni, fabryki, budowy. Natomiast do miejsc dostępnych dla ruchu pojazdów nie mogą zostać zaliczone miejsca, w których nie odbywa się ruch ogólnodostępny, a jedynie w danym miejscu dopuszczone jest do ruchu wąskie grono osób – np. podwórka przydomowe, warsztat samochodowy, grunty rolne czy łąki (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 26 lutego 2020 r., sygn. IV KK 265/19, SIP «Lex» nr 3079480).
4. Ustawa z dnia 20 czerwca 1997 r. – Prawo o ruchu drogowym (Dz. U. z 2023 r. poz. 1047, z późn. zm.).
5. Pismo nr KR-DŚ-883/2024 Dyrektora Biura Kryminalnego KGP z dnia 8 marca 2024 r.
6. Ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r. – Kodeks postępowania karnego (Dz. U. z 2024 r. poz. 37).
7. Pasternak LEGAL, Konfiskata samochodu – nowe przepisy 2024, https://pasternaklegal.pl/konfiskata-samochodu-nowe-przepisy-2024/#Konfiskata_auta_w_Europie [dostęp: 3 czerwca 2024 r.].
8. M. Pokorzyński, W tych krajach konfiskują auta nie tylko za alkohol. Za co jeszcze?, https://www.auto-swiat.pl/wiadomosci/aktualnosci/w-tych-krajach-konfiskuja-auta-nie-tylko-za-alkohol-za-co-jeszcze/l6rx212 [dostęp: 3 czerwca 2024 r.].
9. Tamże.
10. Tamże.
11. Tamże.
12. Tamże.
13. Tamże.
14. Tamże.
15. Tamże.
16. Tamże.

Bibliografia

Kodeks karny, Komentarz, red. J. Majewski, Wolters Kluwer Polska, 2024.

Kodeks Karny. Komentarz aktualizowany, red. M. Mozgawa, https://sip.lex.pl/komentarze-i-publikacje/komentarze/kodeks-karny-komentarz-aktualizowany-587736803 [dostęp: 4 czerwca 2024 r.].

Kodeks karny. Komentarz, red. V. Konarska-Wrzosek, wyd. IV, Wolters Kluwer Polska, 2023.

Pasternak LEGAL, Konfiskata samochodu – nowe przepisy 2024, https://pasternaklegal.pl/konfiskata-samochodu-nowe-przepisy-2024/#Konfiskata_auta_w_Europie [dostęp: 3 czerwca 2024 r.].

Pokorzyński M., W tych krajach konfiskują auta nie tylko za alkohol. Za co jeszcze?, https://www.auto-swiat.pl/wiadomosci/aktualnosci/w-tych-krajach-konfiskuja-auta-nie-tylko-za-alkohol-za-co-jeszcze/l6rx212 [dostęp: 3 czerwca 2024 r.].

Rogozińska Ż., Przepadek pojazdu mechanicznego od marca 2024 r., https://sip.legalis.pl/document-full.seam?documentId=nzuxk4zogi3danbvgy3dony&refSource=guide [dostęp: 25 czerwca 2024 r.].

Stefański R., Glosa do wyroku SN z dnia 25 października 2007 r., sygn. III KK 270/07, „Prokuratura i Prawo” 2008, nr 5.

Ustawa z dnia 7 lipca 2023 r. o zmianie ustawy – Kodeks postępowania cywilnego, ustawy – Prawo o ustroju sądów powszechnych, ustawy – Kodeks postępowania karnego oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. poz. 1860).

Ustawa z 7 lipca 2022 r. o zmianie ustawy – Kodeks karny oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. poz. 2600, z późn. zm.).

Ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r. – Kodeks karny (Dz. U. 2024 r. poz. 17).

Ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r. – Kodeks postępowania karnego (Dz. U. z 2024 r. poz. 37).

Ustawa z dnia 20 czerwca 1997 r. – Prawo o ruchu drogowym (Dz. U. z 2023 r. poz. 1047, z późn. zm.).

Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 26 lutego 2020 r., sygn. IV KK 265/19, SIP «Lex» nr 3079480.

Forfeiture of a motor vehicle in the light of new legal provisions

This article discusses a new criminal legal measure in the form of forfeiture of a motor vehicle or its equivalent for selected types of crimes against safety of communication. This regulation is included in Article 44b of the Penal Code and came into force on March 14, 2024. It is emphasized that the changes in Polish law relating to the introduction of harsher consequences in vehicular traffic are a response to causing threats to traffic safety as well as the large number of road accidents. They are also expected to have preventive overtones. The forfeiture of a car for certain traffic offenses is intended to deter, for example, intoxicated drivers from operating a motor vehicle in traffic. The analysis of the provision on the forfeiture of a motor vehicle is presented against the background of legal regulations in this area in other European countries.

Tłumaczenie: Katarzyna Olbryś