Ludzie od dawna traktowali psy jako swoich przyjaciół. W mentalności ludzkiej jest potrzeba nadawania nazw otaczającym przedmiotom i ulubionym zwierzętom. Imiona nadawane zwierzętom towarzyszącym odnosiły się niejednokrotnie do ich wyglądu⁴, zachowań⁵, cech charakteru⁶, odwoływały się też do znanych i lubianych filmów czy poszczególnych bohaterów literackich⁷. W językoznawstwie ukształtowana nazwa własna zwierzęcia określana jest terminem zoonim⁸. Zoonim potrzebny jest człowiekowi do nawiązania kontaktu ze zwierzęciem i zwróceniem na siebie jego uwagi. W przypadku utrzymania większego pogłowia nazewnictwo ma szczególne znaczenie i pozwala na odróżnienie poszczególnych osobników stada⁹.

Problematyka związana z nazewnictwem zwierząt służbowych pojawiła się już w czasie I wojny światowej¹⁰. Wykorzystywanie dużej liczby zwierząt: koni, psów i gołębi¹¹ oraz pozyskiwanie ich dla armii poszczególnych państw wymagało stosowania różnych rozwiązań umożliwiających policzalność zwierząt, a także przyszły zwrot ich właścicielom¹². W przypadku psów powszechnie stosowano obroże z wygrawerowanym numerem rejestracyjnym¹³. W armii angielskiej imię psa służbowego było utrzymywane w tajemnicy i znane tylko jego opiekunowi¹⁴. Chodziło o to, by nikt nie był w stanie psa zawołać po imieniu¹⁵. Ze względu na to, że psy w tym czasie traktowane były jak środek łączności i przenosiły na swoim grzbiecie juki z meldunkami i rozkazami, rozwiązanie to miało swoje uzasadnienie. W Wojsku Polskim, w Centrum Wyszkolenia Piechoty, próby wprowadzenia specjalnych oznaczeń na obroży dla psów zaproponowano dopiero w 1935 r.¹⁶

Protoplaści kynologii policyjnej w II Rzeczypospolitej¹⁷ także stanęli przed dylematem nazewnictwa psów służbowych.

Początkowo nadawanie imion psom służbowym odbywało się na zasadzie dowolności¹⁸. Możliwe, że to nawet sam przewodnik nadawał imię lub używano po prostu nazwy cywilnej psa nadanej wcześniej przez właściciela. Sposób ten jednak wobec rosnącego dość szybko pogłowia okazał się niewystarczający. Dlatego w 1924 r. rozkazem Komendanta Głównego Policji Państwowej¹⁹ wprowadzono urzędowe nazewnictwo pogłowia psów służbowych. Psy policyjne miały zatem mieć nadawane nazwy od kolejnych liter alfabetu w każdym kolejnym roku kalendarzowym, począwszy od litery A w 1924 r.²⁰ Rozwiązanie to zlikwidowało dowolność w podejściu do nazewnictwa zwierząt służbowych. Psy nazwane przed wejściem w życie rozkazu miały zatrzymać swoją nazwę, ale dodano do niej przydomek na stosowną literę rocznika²¹. Postanowienia te potwierdzone zostały w Instrukcji o psach policyjnych²². Każdy pies przysyłany na kurs tresury musiał mieć nazwę i numer ewidencyjny. Nadany numer miał być obligatoryjnie używany w dokumentacji razem z imieniem psa²³. Nadawanie imion stało się wyłączną prerogatywą kolejnych ośrodków szkoleniowych do wybuchu II wojny światowej.

W kontekście nazewnictwa psów nie sposób nie wspomnieć o pierwszych próbach ewidencji psów służbowych w Policji Państwowej. Próby te podjęto bardzo wcześnie, bo już w 1920 r., gdy w zasadzie psów policyjnych było jeszcze w kraju dość mało²⁴. Rozkaz nr 45 KG PP z 18 marca 1920 r.²⁵ wprowadził obowiązek prowadzenia wykazu na formularzu zawierającym ogólne umiejscowienie psa w danej jednostce: nazwę okręgu, nazwę powiatu oraz zbiór innych informacji identyfikujących zwierzę.

Mówimy zatem o pierwszych próbach uporządkowania nazewnictwa psów policyjnych i wprowadzenia pierwszej formy nadzoru Komendy Głównej Policji Państwowej nad posiadanymi zwierzętami służbowymi. Można zastanowić się nad praktycznymi przesłankami wprowadzenia tego typu rozwiązania. Powodami tymi mogły być przede wszystkim posiadanie na stanie wielu psów, które należało rozróżnić, a także przydzielanie konkretnych zwierząt wyznaczonym policjantom. Wszystkie ewidencje psów policyjnych, jakie zachowały się w zasobach Archiwum Akt Nowych w Warszawie, nie zawierają danych dotyczących samych psów, ale odnoszą się zawsze do duetu: człowiek i pies. Sposób takiego nazewnictwa psów przetrwał do roku 1939, czyli do wybuchu II wojny światowej. Podkreślenia wymaga, że zachowane w Izbie Tradycji²⁶ zapisy wskazują, że po odtworzeniu kolejnych ośrodków szkolenia psów po II wojnie światowej kontynuowano właśnie ten przedwojenny sposób nazewnictwa pogłowia psów policyjnych.

W czasach współczesnych każdy pies zakwalifikowany do szkolenia w ramach procedury centralnego doboru psów do użycia w Policji otrzymuje nazwę, numer ewidencyjny oraz numer w systemie elektronicznej identyfikacji. Wynika to z zapisów zarządzenia nr 91 Komendanta Głównego Policji z dnia 4 października 2022 r. w sprawie metod i form wykonywania zadań z użyciem psów służbowych w Policji²⁷.

Według stanu na dzień 31 sierpnia 2023 r. pogłowie psów policyjnych wynosiło 850 psów różnych kategorii²⁸. Trudno zatem, by obecne psy policyjne nie miały nazw służbowych i kolejnych numerów ewidencyjnych.

Zakupywany pies przeznaczony do szkolenia na kursie specjalistycznym dla przewodników psów w Zakładzie Kynologii Policyjnej Centrum Szkolenia Policji w Legionowie otrzymuje zatem imię służbowe i numer ewidencyjny.

Imię zaczyna się na literę alfabetu przypadającą na dany rok kalendarzowy. Imiona te nadawane są wszystkim zakupionym do szkolenia zwierzętom. W praktyce psy policyjne mają nadane im nazwy służbowe (oficjalne) oraz nazwy własne (tzw. prywatne), do których są przywiązane. Pamiętajmy, że psy do użycia w Policji zakupywane są w wieku od roku do dwóch lat²⁹. Są to zwierzęta w pewnym stadium rozwoju osobniczego – nazwane i reagujące na swoje imię. Trudno by było odzwyczajać je od imienia, na które reagują od urodzenia i do którego przyzwyczaił je wcześniejszy właściciel.

Nadana nazwa służbowa wpisywana jest również do Książki psa służbowego Policji – odpowiednika dokumentu weterynaryjnego, cywilnej książeczki zdrowia psa. Określona zostaje również kategoria wyszkolenia i cena psa. Dokument ten prowadzony jest przez całe życie psa i stanowi potwierdzenie odbytych szczepień, zabiegów, przebytych chorób itp. Szczegółowy wzór określony jest w załączniku nr 4 do zarządzenia nr 91 KGP.

Każdy pies policyjny posiadający nazwę i numer jest przydzielany komisyjnie, za protokołem, wytypowanemu policjantowi.

Mowa o powierzeniu policjantowi psa służbowego, którego zakup i przygotowanie do realizacji zadań służbowych generuje znaczne koszty. Zwierzę to jest utrzymywane przez wiele lat przez jednostkę organizacyjną Policji. Dodatkowo objęte jest stałą opieką weterynaryjną oraz żywione z budżetu jednostki³⁰.

Obecnie także prowadzona jest szczegółowa ewidencja psów policyjnych. Choć nosi ona nazwę: Wykaz opiekunów i psów służbowych Policji³¹, to w zasadzie zbiera zbliżone dane do tej pierwotnej ewidencji zastosowanej w 1920 r.

Przyjęte rozwiązania z zakresu nazewnictwa i ewidencji psów służbowych przetrwały 100 lat od ich wprowadzenia w czasach Policji Państwowej. Pomimo upływu wieku nadal są funkcjonalne i sprawdzają się w przypadku utrzymywania i ewidencji dużego pogłowia psów. Na zakończenie warto zaznaczyć, że współczesne nadawanie imion psom policyjnym to wyłączne uprawnienie Zakładu Kynologii Policyjnej Centrum Szkolenia Policji w Legionowie. Podobne prerogatywy posiadały kolejne ośrodki szkoleniowe psów służbowych od roku 1924³².

podkom. Piotr Mrozowski
Zakład Kynologii Policyjnej CSP

1. Zgodnie z § 3 zarządzenia nr 91 Komendanta Głównego Policji z dnia 4 października 2022 r. w sprawie metod i form wykonywania zadań z użyciem psów służbowych w Policji (Dz. Urz. KGP poz. 225) jest to podstawowa forma doboru psów do realizacji zadań w Policji.
2. Zarządzenie nr 91 KGP, § 3 ust. 4 pkt 1–4.
3. Tamże, § 3 ust. 4 pkt 5.
4. S. Tomaszewska, Nazwać swoje zwierzę – czyli o wielkomiejskiej zoonimii, „Acta Universitatis Lodziensis. Folia Linguistica” 1998, nr 37, s. 169.
5. Tamże.
6. Tamże.
7. Tamże, s. 171.
8. Wikipedia, Zoonim, https://pl.wikipedia.org/wiki/Zoonim [dostęp: 4.05.2024 r.].
9. Tamże.
10. Problematyka ta jest szeroko opisywana w: E. Braratay, Zwierzęta w okopach. Zapomniane historie, Wydawnictwo w Podwórku, Gdańsk 2013, s. 35–36.
11. Do oznaczania przynależności gołębi służyły zakładane na lewe nogi obrączki rodowe zawierające oznaczenia w postaci godła państwowego, litery Wojska Polskiego, liczby ewidencyjne oraz ostatnie cyfry lęgu gołębia, M. Leszczyński, Wielki Leksykon Uzbrojenia. Wrzesień 1939. Psy i gołębie, wyd. Edipresse Polska S.A., 2019, s. 23.
12. Zwierzęta te były zależnie od kraju zakupywane lub rekwirowane, E. Braratay, Zwierzęta w okopach. Zapomniane historie, s. 29–30, 33–34.
13. Numer ten pozwalał na odnalezienie właściciela psa w rejestrach mobilizacyjnych, tamże, s. 36.
14. Tamże, s. 109.
15. Niejednokrotnie zwierzęta te, przenosząc rozkazy i wiadomości, były celowo zwabiane na stronę przeciwną w celu przejęcia cennych informacji.
16. M. Leszczyński, Wielki Leksykon Uzbrojenia. Wrzesień 1939. Psy i gołębie, s. 42–44.
17. P. Mrozowski, Wiktor Ludwikowski. Zapomniany protoplasta kynologii policyjnej, „Kwartalnik Policyjny” 2023, nr 3–4, https://kwartalnik.csp.edu.pl/kp/aktualne-wydanie/5581,Wiktor-Ludwikowski-Zapomniany-protoplasta-kynologii-policyjnej.html [dostęp: 7.04.2024 r.].
18. Głównie z braku regulacji policyjnych w tej sprawie.
19. Rozkaz nr 269 KG PP z dnia 3 października 1924 r., AAN, sygn. 2/349/2/2.4/561/71, https://www.szukajwarchiwach.gov.pl/skan/-/skan/d0c15b595eb568247c0b2fcd0a1fa9ae95fde0d5af861ffca3109f4615fd86b5 [dostęp: 10.07.2024 r.].
20. Tamże.
21. Tamże.
22. Rozkaz nr 322 KG PP z dnia 27 kwietnia 1926 r., AAN, sygn. 2/349 /1/1.1/8/14, https://www.szukajwarchiwach.gov.pl/skan/-/skan/c2133a21cbe225517ac916be4f0004de28b57f62d2a888-345274ceb83e6b7103 [dostęp: 10.04.2024 r.].
23. Tamże, § 18.
24. Rozkaz nr 214 KG PP z dnia 1 czerwca 1923 r., AAN, sygn. 2/349/2/2.4/561/78, https://www.szukajwarchiwach.gov.pl/skan/-/skan-/8df2bfae97e58154017183ce27cb497d9fd36744ef9dbb56abf7c66243de2d5a [dostęp: 10.07.2024 r.].
25. Rozkaz nr 45 KG PP z dnia 18 marca 1920 r. w sprawie hodowli i tresury psów policyjnych, https://www.szukajwarchiwach.gov.pl/skan/-/skan/0e02255db01a5a886fb39dd9a5211953b64166c1799279ae2941c76d9de3d1d0 [dostęp: 4.05.2024 r.].
26.  K. Wójcikowska, Nadzór nad realizacją zadań z zakresu kynologii policyjnej, „Kwartalnik Policyjny” 2023, nr 3–4, https://kwartalnik.csp.edu.pl/kp/aktualne-wydanie/5533,Nadzor-nad-realizacja-zadan-z-zakresu-kynologii-policyjnej.html [dostęp: 10.04.2024 r.].
27. Zarządzenie nr 91 KGP, § 19 ust. 1.
28. K. Wójcikowska, Nadzór nad realizacją zadań z zakresu kynologii policyjnej.
29. Zarządzenie nr 91 KGP, § 7 ust. 1.
30. Rozporządzenie MSWiA z dnia 22 grudnia 2021 r. w sprawie psów służbowych i koni służbowych w Policji, § 12–21.
31. Prowadzenie tej ewidencji wynika z § 53 zarządzenia nr 91 KGP.
32. Rozkaz nr 359 KG PP z dnia 13 kwietnia 1927 r. w sprawie uzupełnienia instrukcji o psach policyjnych, AAN, sygn. 2/349/2/2.1/372/39, https://www.szukajwarchiwach.gov.pl/skan/-/skan-/0e02255db01a5a886fb39dd9a5211953b64166c1799279ae2941c76d9de3d1d0 [dostęp: 10.07.2024 r.].

From the pages of the history of police K9. Nomenclature and records of service dogs

The article is the part of one of the chapters of publication being prepared by the Police Canine Unit of the Police Training Centre in Legionowo and concerning the formation of police K9 in the years 1919–1939. It describes attempts to name the population of service dogs in times of the State Police as well as contemporarily applied solutions in this area. It also raises the issue of police dogs records and the allocation of animals to police officers.

Tłumaczenie: Katarzyna Olbryś