Podstawowe zasady i pojęcia

Podstawą do wszczęcia postępowania dyscyplinarnego jest stwierdzenie zaistnienia przewinienia dyscyplinarnego. Dlatego należy w pierwszej kolejności wyjaśnić, że przewinienie dyscyplinarne może polegać na naruszeniu dyscypliny służbowej lub nieprzestrzeganiu zasad etyki zawodowej. Stwierdzenie zaistnienia któregoś z tych dwóch rodzajów deliktu dyscyplinarnego jest podstawą do dalszego działania przełożonego.

Naruszenie dyscypliny służbowej, zgodnie z treścią art. 132 ust. 2 ustawy o Policji¹, to czyn policjanta polegający na zawinionym przekroczeniu uprawnień lub niewykonaniu obowiązków wynikających z przepisów prawa lub rozkazów i poleceń wydanych przez przełożonych uprawnionych na podstawie tych przepisów. Jak wynika z treści tego artykułu, odpowiedzialności dyscyplinarnej może podlegać jedynie policjant, a nie inna osoba zatrudniona w Policji. Ponadto musi on podlegać orzecznictwu dyscyplinarnemu², co oznacza, że przejście policjanta w stan spoczynku skutkuje umorzeniem postępowania dyscyplinarnego. Kwestia winy, która musi być przypisana policjantowi, została rozstrzygnięta w art. 132a ustawy o Policji. Jak wynika z treści tego przepisu, przewinienie dyscyplinarne jest zawinione wtedy, gdy policjant:

1. ma zamiar jego popełnienia, to jest chce je popełnić albo przewidując możliwość jego popełnienia, na to się godzi; 
2. nie mając zamiaru jego popełnienia, popełnia je jednak na skutek niezachowania ostrożności wymaganej w danych okolicznościach, mimo że możliwość taką przewidywał albo mógł i powinien przewidzieć.

Należy zauważyć, że w punkcie pierwszym wskazane jest zachowanie umyślne zarówno w zamiarze bezpośrednim – „chce je popełnić”, jak i zamiarze ewentualnym – „przewidując możliwość jego popełnienia, na to się godzi”, natomiast w punkcie drugim mamy do czynienia z zachowaniem nieumyślnym, które w głównej mierze polega na „niezachowaniu ostrożności wymaganej w danych okolicznościach” z zastrzeżeniem możliwości przewidzenia wystąpienia skutku tego zachowania.

W omawianym postępowaniu dyscyplinarnym karalne są także wszystkie formy zjawiskowe jego popełnienia. Za przewinienie dyscyplinarne odpowiada ten, kto je popełnił, ale także ci, którzy popełniają je wspólnie i w porozumieniu (współsprawstwo) oraz osoby kierujące jego popełnieniem (sprawstwo kierownicze) lub polecające jego popełnienie (sprawstwo polecające), o czym mówi art. 132b ust. 1 ustawy o Policji. Ponadto policjant odpowiada dyscyplinarnie także wówczas, gdy chcąc, aby inny policjant popełnił przewinienie dyscyplinarne, nakłania go do tego (podżeganie – art. 132b ust. 2) oraz w przypadku, gdy chcąc, aby inny policjant popełnił przewinienie dyscyplinarne lub godząc się na to, swoim zachowaniem ułatwia jego popełnienie (pomocnictwo – art. 132b ust. 3).

Jeżeli zaś chodzi o formy stadialne, to jedynie dokonanie jest karalne, wynika to z treści wskazanego wyżej art. 132 ust. 1, gdzie mowa jest o odpowiedzialności za popełnienie przewinienia dyscyplinarnego, można więc, stosując wykładnię językową, stwierdzić, że usiłowanie lub przygotowanie nie jest sankcjonowane.

Ustawa o Policji przewiduje także, w zakresie przepisów dotyczących postępowania dyscyplinarnego, odpowiednik czynu ciągłego opisanego w art. 12 Kodeksu karnego³, a mianowicie dwa lub więcej zachowań podjętych w krótkich odstępach czasu w celu wykonania tego samego zamiaru lub z wykorzystaniem takiej samej sposobności uważa się za jedno przewinienie dyscyplinarne⁴. Jak z tego wynika, kilkukrotne „podobne” zachowanie, będące przewinieniem dyscyplinarnym, stanowi jeden czyn, ważne jest przy tym, że należy udowodnić, iż policjant z góry powziął zamiar realizacji takiego przewinienia lub wykorzystywał tę samą sposobność.

Należy także wskazać, że miejsce popełnienia wykroczenia nie ma znaczenia dla możliwości ścigania przewinienia dyscyplinarnego, ponieważ policjant odpowiada dyscyplinarnie także za popełnienie przewinienia dyscyplinarnego za granicą⁵. Dotyczy to głównie naruszenia zasad etyki zawodowej, jednak funkcjonariusze pełniący służbę poza granicami kraju również mogą podlegać odpowiedzialności za naruszenie dyscypliny służbowej.

W tym miejscu należy zaznaczyć, że generalnie przewinienie dyscyplinarne musi mieć związek ze służbą, dotyczy to z pewnością wyżej wskazanego naruszenia dyscypliny służbowej. Jednakże policjant może dopuścić się przewinienia dyscyplinarnego polegającego na naruszeniu zasad etyki zawodowej także w czasie wolnym od służby i nie wykonując czynności służbowych, wystarczy, że będzie miał świadomość, a przynajmniej możliwość przewidzenia, że jego postępowanie nie jest postrzegane wyłącznie jako zachowanie osoby fizycznej, a jako zachowanie reprezentanta grupy zawodowej, np. przy wyrażaniu poglądów w imieniu innych policjantów, przy powoływaniu się na wpływy lub posiadane w związku z wykonywanym zawodem uprawnienia, a także w przypadku pozasłużbowego oficjalnego występowania jako policjant, chociażby w takich sytuacjach jak wystąpienie w mundurze podczas publicznej uroczystości lub powrót w umundurowaniu z miejsca pełnienia służby do miejsca zamieszkania. Przeciwnie, jeśli zachowanie policjanta w miejscu pełnienia służby jest wyłącznie emanacją sfery życia prywatnego, to nie można uznać, że narusza on etykę zawodową, wobec czego nie podlega odpowiedzialności dyscyplinarnej⁶. Wówczas jednak może się okazać, iż naruszył on dyscyplinę służbową.

Kolejną kwestią związaną z omawianą formą odpowiedzialności jest sytuacja naruszenia zasad prawa i jednoczesne popełnienie przewinienia dyscyplinarnego. Jak wynika z art. 132 ust. 4 ustawy o Policji, czyn stanowiący przewinienie dyscyplinarne, wypełniający jednocześnie znamiona przestępstwa lub wykroczenia albo przestępstwa skarbowego lub wykroczenia skarbowego, podlega odpowiedzialności dyscyplinarnej niezależnie od odpowiedzialności karnej. Oznacza to, że postępowanie dyscyplinarne oraz postępowanie dotyczące któregoś z ww. deliktów prowadzone są równolegle, niezależnie od siebie i przełożony dyscyplinarny nie jest związany rozstrzygnięciem sądu ani też innymi jego ustaleniami, choć w praktyce z pewnością ustalenia faktyczne dokonane przez inny organ mogą być wykorzystane w przy ustalaniu winy i odpowiedzialności policjanta.

Przyczyny

Należy także wskazać, co może być podstawą do wszczęcia postępowania dyscyplinarnego. Podstawą taką jest stwierdzenie zaistnienia przewinienia dyscyplinarnego. Art. 132 ust. 1 ustawy o Policji określa, że przewinienie dyscyplinarne może polegać na naruszeniu dyscypliny służbowej lub nieprzestrzeganiu zasad etyki zawodowej. Dlatego też konieczne jest wyjaśnienie, czym jest naruszenie dyscypliny służbowej. Wyżej wymieniony artykuł w ust. 2 mówi, że naruszenie dyscypliny służbowej stanowi czyn policjanta polegający na zawinionym przekroczeniu uprawnień lub niewykonaniu obowiązków wynikających z przepisów prawa lub rozkazów i poleceń wydanych przez przełożonych uprawnionych na podstawie tych przepisów. Jest to bardzo szerokie sformułowanie, dlatego ustawodawca doprecyzował ten opis.

Naruszeniem dyscypliny służbowej jest w szczególności:

1. niedopełnienie obowiązków policjanta wynikających ze złożonego ślubowania, a także przepisów prawa;
2. odmowa wykonania lub niewykonanie rozkazu lub polecenia, z zastrzeżeniem przypadku określonego w art. 58 ust. 2;
3. zaniechanie czynności służbowej albo wykonanie jej w sposób nieprawidłowy;
4. niedopełnienie obowiązków służbowych albo przekroczenie uprawnień określonych w przepisach prawa;
5. wprowadzenie w błąd przełożonego lub innego policjanta, jeżeli spowodowało to lub mogło spowodować szkodę służbie, policjantowi lub innej osobie;
6. nadużycie zajmowanego stanowiska dla osiągnięcia korzyści majątkowej lub osobistej;
7. postępowanie przełożonego w sposób przyczyniający się do rozluźnienia dyscypliny służbowej w podległej jednostce organizacyjnej lub komórce organizacyjnej Policji;
8. porzucenie służby;
9. samowolne oddalenie się z rejonu zakwaterowania lub nieusprawiedliwione opuszczenie miejsca pełnienia służby lub niestawienie się w tym miejscu;
10. stawienie się do służby w stanie nietrzeźwości albo po użyciu alkoholu lub po użyciu podobnie działającego środka, pełnienie jej w takim stanie, a także spożywanie alkoholu lub używanie podobnie działającego środka w czasie służby;
11. umyślne naruszenie dóbr osobistych innego policjanta;
12. utrata służbowej broni palnej, amunicji lub legitymacji służbowej;
13. utrata przedmiotu stanowiącego wyposażenie służbowe, którego wykorzystanie przez osoby nieuprawnione wyrządziło szkodę innej osobie lub stworzyło zagrożenie dla porządku publicznego lub bezpieczeństwa powszechnego;
14. ujawnienie informacji pozostającej w związku z wykonywaniem czynności służbowych, jeżeli spowodowało to lub mogło spowodować szkodę służbie⁷.

Trzeba pamiętać, że nie jest to katalog zamknięty, o czym świadczy sformułowanie „w szczególności”. Dlatego też inne zawinione zachowania, niewymienione powyżej, które polegają na przekroczeniu lub niedopełnieniu obowiązków wynikających z przepisów prawa także mogą być zakwalifikowane jako naruszenie dyscypliny służbowej. Ponadto poza bezpośrednim naruszeniem prawa, o czym była już mowa, niespełnieniem obowiązku jest także niewykonanie rozkazów i poleceń wydanych przez przełożonych, którzy są uprawnieni do ich wydania.

Nieprzestrzeganie zasad etyki zawodowej przez policjanta również może stanowić przewinienie dyscyplinarne. Zasady te zostały opisane w załączniku do zarządzenia nr 805 Komendanta Głównego Policji z dnia 31 grudnia 2003 r. w sprawie „Zasad etyki zawodowej policjanta”, które zostało wydane na podstawie art. 7 ust. 1 pkt 7 ustawy z dnia 6 kwietnia 1990 r. o Policji. Jak stwierdza § 1 tego zarządzenia, powstało ono ze względu na konieczność wzmocnienia oraz uzupełnienia obowiązków i praw policjanta wynikających z demokratycznie stanowionego prawa⁸.

Zasady etyki zawodowej policjanta⁹

§ 1

1. Zasady etyki zawodowej policjanta wynikają z ogólnych wartości i norm moralnych uwzględniających specyfikę zawodu policjanta.
2. Obowiązkiem policjanta jest przestrzeganie zasad etyki zawodowej.

§ 2

W sytuacjach nieuregulowanych przepisami prawa lub nieujętych w niniejszych zasadach etyki zawodowej policjant powinien kierować się zasadami współżycia społecznego i postępować tak, aby jego działania mogły być przykładem praworządności i prowadziły do pogłębiania społecznego zaufania do Policji.

§ 3

Policjant powinien wykonywać czynności służbowe według najlepszej woli i wiedzy, z należytą uczciwością, rzetelnością, wykazując się odpowiedzialnością, odwagą i ofiarnością.

§ 4

Policjant we wszystkich swoich działaniach ma obowiązek poszanowania godności ludzkiej oraz przestrzegania i ochrony praw człowieka, w szczególności wyrażający się w:

1. respektowaniu prawa każdego człowieka do życia;
2. zakazie inicjowania, stosowania i tolerowania tortur bądź nieludzkiego lub poniżającego traktowania albo karania.

§ 5

Policjant, podejmując decyzję o użyciu broni palnej lub zastosowaniu środków przymusu bezpośredniego, powinien zachować szczególną rozwagę i stale mieć na uwadze charakter tych środków.

§ 6

Postępowanie policjanta w kontaktach z ludźmi powinna cechować życzliwość oraz bezstronność wykluczająca uprzedzenia rasowe, narodowościowe, wyznaniowe, polityczne, światopoglądowe lub wynikające z innych przyczyn.

§ 7

Policjant powinien przestrzegać zasad poprawnego zachowania, kultury osobistej i dbać o schludny wygląd.

§ 8

Wykonując zadania służbowe, policjant powinien dostosowywać swoje zachowanie do sytuacji i cech osób uczestniczących w zdarzeniu, w szczególności wieku, płci, narodowości i wyznania, a także uwzględniać uzasadnione potrzeby tych osób.

§ 9

W trakcie wykonywania czynności służbowych policjant powinien zachować szczególną wrażliwość i takt w stosunku do ofiar przestępstwa lub innego zdarzenia, udzielać im możliwie wszechstronnej pomocy, a także dbać o zachowanie dyskrecji.

§ 10

Zawiadamiając osobę o zamachu na jej dobra lub przekazując najbliższej rodzinie wiadomość dotyczącą osoby bliskiej, która stała się ofiarą przestępstwa lub innego zdarzenia, policjant powinien zachować takt.

§ 11

Policjant jako funkcjonariusz publiczny powinien wystrzegać się korupcji w każdej postaci oraz zwalczać wszelkie jej przejawy.

§ 12

Policjant nie może wykorzystywać swojego zawodu do celów prywatnych, a w szczególności nie może wykorzystywać informacji uzyskanych w związku z wykonywaniem obowiązków służbowych ani uzyskiwać informacji do tych celów przy użyciu służbowych metod.

§ 13

Policjant powinien zachować dyskrecję w odniesieniu do informacji mogących zaszkodzić społecznie pojętemu dobru służby lub dobremu imieniu osób uczestniczących w czynnościach podejmowanych przez policjanta.

§ 14

Stosunek policjanta do innych policjantów powinien być oparty na przestrzeganiu zasad poprawnego zachowania, poszanowania godności, a także tolerancji w zakresie nienaruszającym porządku prawnego.

§ 15

Policjant powinien w miarę, możliwości udzielać pomocy innym policjantom w realizacji zadań służbowych oraz wspierać w rozwiązywaniu ich problemów osobistych.

§ 16

Przełożony powinien dawać podwładnym przykład nienagannego zachowania, w szczególności nie powinien nadużywać stanowiska, funkcji, stopnia policyjnego w celu poniżenia podległego policjanta.

§ 17

Przełożony powinien zapewnić podległym policjantom właściwe warunki wykonywania zadań i rozwoju zawodowego oraz dbać o atmosferę pracy i dobre stosunki międzyludzkie.

§ 18

Kierując działaniami podległych policjantów, przełożony powinien wydawać jasne i zrozumiałe polecenia oraz inspirować i motywować ich do działania.

§ 19

Przełożony, oceniając podległych policjantów, jest zobowiązany kierować się jasno określonymi i znanymi im kryteriami oraz sprawiedliwością i obiektywizmem.

§ 20

Przełożony powinien wysłuchać podwładnego w sprawach zawodowych i osobistych oraz udzielić mu wsparcia bądź pomocy, z zachowaniem dyskrecji.

§ 21

Policjant powinien rzetelnie wykonywać polecenia przełożonego oraz odnosić się do niego z szacunkiem.

§ 22

Policjant powinien stale doskonalić i uzupełniać swoją wiedzę oraz umiejętności zawodowe, a także dbać o sprawność fizyczną.

§ 23

Policjant powinien dbać o społeczny wizerunek Policji jako formacji, w której służy i podejmować działania służące budowaniu zaufania do niej.

§ 24

Policjant nie powinien akceptować, tolerować ani lekceważyć zachowań policjantów naruszających prawo lub zasady etyki zawodowej.

Wskazanie zasad etyki zawodowej policjanta oraz ww. sposobów naruszenia dyscypliny służbowej konieczne było, aby zrozumieć, w jaki sposób możliwe jest zaistnienie przewinienia dyscyplinarnego, którego stwierdzenie jest niezbędne dla prowadzenia postępowania dyscyplinarnego w Policji.

Postępowanie przełożonego

Postępowanie dyscyplinarne w Policji prowadzone jest wówczas, gdy decyzję taką podejmie przełożony dyscyplinarny. Dlatego niezbędne jest ustalenie, kto jest takim przełożonym. Zasadniczo przełożonym dyscyplinarnym policjanta jest komendant jednostki, w której pełni on służbę, może nim być także policjant, któremu powierzono pełnienie obowiązków na takim stanowisku służbowym. Trzeba jednak zwrócić uwagę, że przełożonym dyscyplinarnym policjanta delegowanego do czasowego pełnienia służby lub policjanta, któremu powierzono pełnienie obowiązków służbowych albo którego skierowano na szkolenie zawodowe, doskonalenie zawodowe centralne lub studia w Akademii Policji w Szczytnie, jest przełożony dyscyplinarny w miejscu pełnienia służby, odbywania szkolenia, doskonalenia lub studiów¹⁰. Ponadto takim przełożonym w przypadku policjanta delegowanego do pełnienia służby poza granicami państwa jest dowódca kontyngentu policyjnego, w którym policjant pełni służbę¹¹. W obu tych nietypowych sytuacjach przełożeni nie są uprawnieni do stosowania całego katalogu kar dyscyplinarnych, mogą oni jedynie orzec kary upomnienia lub nagany. Zasadniczo przełożony dyscyplinarny jest dysponentem sprawy, jednak wyższy przełożony dyscyplinarny lub Komendant Główny Policji mogą wszcząć lub przejąć do prowadzenia postępowanie dyscyplinarne przed wydaniem orzeczenia, jeżeli w jego ocenie jest to konieczne z uwagi na charakter sprawy¹². Wyższy przełożony dyscyplinarny w zakresie postępowań dyscyplinarnych to zasadniczo organ odwoławczy i jest nim komendant hierarchicznie wyższy od komendanta podejmującego decyzję w pierwszej instancji, jednak jak z powyższego wynika, może on w każdym momencie zająć się danym przewinieniem dyscyplinarnym.

Przełożony dyscyplinarny nie prowadzi sam omawianego postępowania, wyznacza do tego rzecznika dyscyplinarnego, którym może być policjant w służbie stałej, w stopniu¹³:

1. co najmniej młodszego aspiranta, jeżeli postępowanie ma dotyczyć policjanta posiadającego stopień w korpusie szeregowych, podoficerów lub aspirantów;
2. co najmniej podkomisarza, jeżeli postępowanie ma dotyczyć policjanta posiadającego stopień podkomisarza, komisarza lub nadkomisarza albo policjanta ze stopniem, o którym mowa w pkt 1;
3. co najmniej podinspektora, jeżeli postępowanie ma dotyczyć policjanta posiadającego stopień podinspektora lub wyższy albo policjanta ze stopniem, o którym mowa w pkt 2.

Kadencja rzecznika trwa 4 lata. Forma powołania jest rozkazem, od którego wyznaczony rzecznik nie ma prawa się odwołać. Samo wyznaczenie rzecznika nie upoważnia go do prowadzenia każdego postępowania przeciwko każdemu policjantowi. Spełnione muszą zostać następujące warunki: przełożony dyscyplinarny musi wyznaczyć konkretnego rzecznika do prowadzenia konkretnego postępowania dyscyplinarnego i rzecznik musi posiadać określony stopień służbowy, a więc rzecznikiem dyscyplinarnym może być policjant w stopniu co najmniej młodszego aspiranta, ale dopiero uzyskanie stopnia co najmniej podinspektora pozwala na prowadzenie postępowania bądź czynności wyjaśniających wobec policjantów we wszystkich korpusach¹⁴. Odwołanie rzecznika dyscyplinarnego następuje w drodze rozkazu przełożonego dyscyplinarnego, w przypadku przeniesienia do innej jednostki przestaje on pełnić swoją funkcję i nie zostaje automatycznie rzecznikiem w nowym miejscu pełnienia służby.

Gdy przełożony dyscyplinarny uzyska informację dotyczącą zaistnienia przewinienia dyscyplinarnego, którego sprawcą jest podległy mu policjant, ma kilka możliwości działania w takiej sprawie. Może zdecydować, iż należy rozpocząć czynności wyjaśniające, może także nie wszczynać postępowania dyscyplinarnego, a wszczęte umorzyć, gdy zaistnieją określone w ustawie okoliczności. Inną formą działania jest przeprowadzenie rozmowy dyscyplinującej lub wydanie orzeczenia bez wszczynania postępowania, ostatecznie przełożony może wszcząć pełne postępowanie dyscyplinarne. O tym, jak zareagować na podejrzenie popełnienia przez policjanta przewinienia dyscyplinarnego, decyduje przełożony dyscyplinarny.

Czynności wyjaśniające przeprowadzane są przed wszczęciem postępowania dyscyplinarnego, gdy zachodzą wątpliwości co do popełnienia przewinienia dyscyplinarnego, jego kwalifikacji prawnej albo tożsamości sprawcy. Rozpoczęcie czynności wyjaśniających następuje w drodze postanowienia, które wydaje zlecający czynności przełożony dyscyplinarny. Postanowienie, oprócz elementów formalnych, wskazuje okoliczności stanowiące przedmiot czynności wyjaśniających oraz rzecznika dyscyplinarnego, który ma je przeprowadzić. Czynności te należy ukończyć w terminie 30 dni. W szczególnych przypadkach ze względu na charakter sprawy czynności wyjaśniające za zgodą przełożonego właściwego w sprawach dyscyplinarnych mogą być kontynuowane w terminie nie dłuższym niż 60 dni od dnia wydania postanowienia¹⁵. Generalnie prowadzący czynności wyjaśniające zajmuje się ustaleniem okoliczności wskazanych w postanowieniu rozpoczynającym te czynności, jednak jeżeli w ich toku zostały ujawnione inne okoliczności wskazujące na możliwość popełnienia przewinienia dyscyplinarnego, rzecznik dyscyplinarny za zgodą przełożonego dyscyplinarnego może poszerzyć zakres okoliczności stanowiących przedmiot czynności wyjaśniających¹⁶. Bardzo ważną kwestią jest to, w jaki sposób są one prowadzone, jak należy dokumentować ustalone fakty. W toku czynności wyjaśniających nie przeprowadza się dowodu z opinii biegłego ani czynności wymagających spisania protokołu¹⁷. Oznacza to, że wszelkie ustalenia faktyczne powinny być utrwalane w formie notatki urzędowej. Przypomina to konstrukcję czynności sprawdzających, które występują w postępowaniu przygotowawczym i określone są w art. 307 kpk¹⁸. Na zakończenie z czynności wyjaśniających rzecznik dyscyplinarny sporządza sprawozdanie, w którym w szczególności przedstawia wnioski dotyczące wszczęcia postępowania dyscyplinarnego, odstąpienia od wszczęcia postępowania dyscyplinarnego albo odstąpienia od wszczęcia postępowania dyscyplinarnego i przeprowadzenia rozmowy dyscyplinującej ze sprawcą przewinienia dyscyplinarnego¹⁹. Trzeba zaznaczyć, że przełożony dyscyplinarny nie jest związany wnioskiem zawartym w sprawozdaniu i samodzielnie podejmuje decyzję o dalszym postępowaniu w zakresie ocenianego przewinienia dyscyplinarnego.

Jak wskazano wcześniej, przełożony dyscyplinarny ma różne możliwości działania w przypadku stwierdzenia zaistnienia przewinienia dyscyplinarnego, m.in. może nie wszczynać postępowania dyscyplinarnego, a wszczęte umorzyć. Postąpić tak może wówczas, gdy czyn sprawcy jednocześnie wypełnia znamiona wykroczenia lub stanowi przypadek mniejszej wagi oraz gdy sprawca został ukarany grzywną. Mówimy tutaj o sytuacji, w której nie ma wątpliwości co do faktu popełnienia przez policjanta deliktu dyscyplinarnego, jednak występuje jedna z ww. przesłanek. Ten sposób zakończenia sprawy określony jest w art. 132 ust. 4b ustawy o Policji i nie należy go mylić z odstąpieniem od wszczęcia na podstawie art. 135 tej ustawy, to jest sytuacji, w której niedopuszczalne jest prowadzenie postępowania dyscyplinarnego.

Rozmowa dyscyplinująca to kolejny sposób działania w przypadku stwierdzenia przewinienia dyscyplinarnego. Może być zastosowana jedynie, gdy mamy do czynienia z przypadkiem mniejszej wagi. Rozmowa ta jest dokumentowana w formie notatki załączanej do akt osobowych na okres 5 miesięcy. Rozmowę dyscyplinującą można przeprowadzić w terminie do 30 dni od dnia powzięcia przez przełożonego dyscyplinarnego wiadomości o popełnieniu przewinienia dyscyplinarnego. Rozmowa ta polega na wytknięciu policjantowi niewłaściwego postępowania oraz uprzedzeniu go o możliwości zastosowania innych środków dyscyplinujących, a także wszczęcia postępowania i wymierzenia kary dyscyplinarnej w przypadku ponownego popełnienia czynu, za który policjant ponosi odpowiedzialność dyscyplinarną²⁰. Jest ona przeprowadzana zazwyczaj przez przełożonego dyscyplinarnego, chociaż przepisy tego nie regulują, w obecności osoby kierującej komórką do spraw kadr. W uzasadnionym przypadku przełożony dyscyplinarny może na piśmie upoważnić do przeprowadzenia w jego imieniu rozmowy dyscyplinującej policjanta w stopniu nie niższym od stopnia posiadanego przez policjanta, z którym rozmowa dyscyplinująca ma być prowadzona, lub zajmującego co najmniej równorzędne z tym policjantem stanowisko służbowe²¹. Policjant, z którym przeprowadzono omawianą rozmowę dyscyplinującą, może złożyć od niej sprzeciw, co skutkuje wszczęciem postępowania dyscyplinarnego.

Przełożony dyscyplinarny może wydać orzeczenie bez wszczynania postępowania dyscyplinarnego, jeżeli okoliczności popełnionego czynu i wina policjanta nie budzą wątpliwości oraz nie zachodzi potrzeba wymierzenia kary dyscyplinarnej surowszej niż nagana²². Jest to kolejny sposób, w jaki może postąpić przełożony przy stwierdzeniu zaistnienia przewinienia dyscyplinarnego, jednak muszą być spełnione określone warunki. Po pierwsze, okoliczności czynu i wina sprawcy nie mogą budzić wątpliwości, po drugie, kara, jaka zostanie wymierzona sprawcy, to jedynie kara nagany. Jednak nie są to jedyne wymogi dotyczące takiego sposobu rozstrzygnięcia sprawy, konieczne jest także wysłuchanie policjanta, złożenie przez niego pisemnych wyjaśnień oraz wyrażona na piśmie zgoda na ukaranie go bez prowadzenia postępowania dyscyplinarnego. Tutaj także należy zauważyć, że konstrukcji prawnej poddania się karze dyscyplinarnej bez prowadzenia postępowania dyscyplinarnego nie można mylić z określonym w art. 135fa ust. 3 ustawy o Policji dobrowolnym poddaniem się karze dyscyplinarnej w trakcie wszczętego już postępowania.

Postępowanie dyscyplinarne jest procedurą mocno sformalizowaną i rozbudowaną, dlatego w tym artykule przedstawiono jedynie najważniejsze jego elementy. Należy pamiętać, że poza ustawą o Policji postępowanie to uregulowane jest także w rozporządzeniu Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 28 września 2021 r. w sprawie obiegu dokumentów związanych z postępowaniem dyscyplinarnym w stosunku do policjantów (Dz. U. poz. 1778), które zawiera wszelkie wzory dokumentów, jakie mogą być stosowane w trakcie jego prowadzenia. 

Wszczęcie i zakończenie postępowania dyscyplinarnego

Omawiając postępowanie dyscyplinarne, należy zacząć od tego, że wszczyna je przełożony dyscyplinarny,

jeżeli zachodzi uzasadnione przypuszczenie popełnienia przez policjanta przewinienia dyscyplinarnego. Działa on:

1. z własnej inicjatywy,
2. na wniosek bezpośredniego przełożonego policjanta,
3. na polecenie wyższego przełożonego,
4. na żądanie sądu lub prokuratora,
5. wskutek złożenia sprzeciwu po przeprowadzeniu rozmowy dyscyplinującej²³.

Ponadto fakultatywnie może wszcząć postępowanie dyscyplinarne na wniosek innego zainteresowanego organu, instytucji lub pokrzywdzonego.

Wszczęcie postępowania dyscyplinarnego następuje w drodze postanowienia, którego odpis niezwłocznie doręcza się obwinionemu²⁴, a także pokrzywdzonemu, jeżeli pojawia się w takiej sprawie, co jest sytuacją niewystępującą zbyt często. Obwiniony to policjant, którego dotyczy postępowanie.

Kolejną ważną kwestią, na którą trzeba zwrócić uwagę, są terminy, w jakich może nastąpić wszczęcie. Postępowania dyscyplinarnego nie wszczyna się po upływie 90 dni od dnia powzięcia przez przełożonego dyscyplinarnego wiadomości o popełnieniu przewinienia dyscyplinarnego²⁵. Karalność takiego czynu ustaje z upływem 2 lat od dnia jego popełnienia. Jeżeli przewinieniem dyscyplinarnym jest czyn zawierający jednocześnie znamiona przestępstwa lub wykroczenia albo przestępstwa skarbowego lub wykroczenia skarbowego, upływ tego terminu nie może nastąpić wcześniej niż terminów przedawnienia karalności tych przestępstw lub wykroczeń²⁶. Samo ustalenie terminu wszczęcia i przedawnienia może być trudne, w szczególności gdy mamy do czynienia w czynem, którego skutki występują już po zakończeniu działania sprawcy. Do tego dochodzi jeszcze kwestia zawieszenia postępowania, które wstrzymuje bieg terminu przedawnienia karalności.

W ramach postępowania dyscyplinarnego czynności wykonuje rzecznik dyscyplinarny wskazany w postanowieniu o wszczęciu takiego postępowania. Jest on zobowiązany do tego, by badać oraz uwzględniać okoliczności przemawiające zarówno na korzyść, jak i na niekorzyść obwinionego²⁷. W trakcie swoich działań zbiera on materiał dowodowy i podejmuje czynności niezbędne do wyjaśnienia sprawy. W szczególności przesłuchuje świadków, obwinionego i pokrzywdzonego, przeprowadza oględziny, konfrontacje, okazania oraz dokonuje odtworzenia przebiegu stanowiących przedmiot rozpoznania zdarzeń lub ich fragmentów. Z czynności tych sporządza protokoły, może także zlecić przeprowadzenie odpowiednich badań²⁸. W sytuacji gdy nie jest wymagane sporządzenie protokołu, może ograniczyć się do sporządzenia notatki urzędowej.

W toku postępowania rzecznik dyscyplinarny może wydawać postanowienia, na które przysługuje zażalenie do przełożonego dyscyplinarnego. Czynności dowodowe w postępowaniu dyscyplinarnym kończy się w terminie miesiąca od dnia wszczęcia tego postępowania. Wyższy przełożony dyscyplinarny, w drodze postanowienia, może przedłużyć termin prowadzenia czynności dowodowych na czas oznaczony do 3 miesięcy²⁹. W szczególnych sytuacjach może ten termin zostać przedłużony ponad trzymiesięczny okres w drodze decyzji Komendanta Głównego Policji.

Należy pamiętać, co jest celem postępowania dyscyplinarnego, czyli po pierwsze, ustalenie, czy czyn, którego popełnienie zarzucono obwinionemu, został popełniony i czy obwiniony jest jego sprawcą, po drugie, wyjaśnienie przyczyn i okoliczności popełnienia tego czynu oraz zebranie i utrwalenie dowodów w sprawie³⁰. Po zrealizowaniu powyższych celów rzecznik dyscyplinarny zapoznaje obwinionego z aktami postępowania, następnie wydaje postanowienie o zakończeniu czynności dowodowych i w terminie 7 dni sporządza sprawozdanie, w którym przedstawia wnioski dotyczące uniewinnienia, odstąpienia od ukarania lub wymierzenia kary albo umorzenia postępowania³¹.

Po zakończeniu wykonywania czynności przez rzecznika dyscyplinarnego i przekazaniu sprawozdania przełożony dyscyplinarny podejmuje decyzję w danej sprawie, przy czym nie jest on związany wnioskami zawartymi w sprawozdaniu. Zgodnie z art. 135j ustawy o Policji przełożony dyscyplinarny może podjąć jedną z czterech decyzji, wydaje on orzeczenie o:

1. uniewinnieniu, jeżeli przeprowadzone postępowanie nie potwierdziło zarzutów stawianych obwinionemu, albo
2. uznaniu winnym popełnienia czynu, za który obwiniony ponosi odpowiedzialność dyscyplinarną, i o wymierzeniu kary dyscyplinarnej, albo
3. uznaniu winnym popełnienia czynu, za który obwiniony ponosi odpowiedzialność dyscyplinarną, i o odstąpieniu od wymierzenia kary dyscyplinarnej, albo
4. umorzeniu postępowania.

Orzeczenie to może zakończyć postępowanie dyscyplinarne, jednak trzeba mieć na uwadze, że postępowanie to jest dwuinstancyjne. Od orzeczenia wydanego w pierwszej instancji obwinionemu przysługuje odwołanie w terminie 7 dni od dnia doręczenia orzeczenia³².

Zakończenie

Niniejszy artykuł nie ma na celu przedstawienia wszystkich aspektów postępowania dyscyplinarnego w Policji, lecz jedynie, zgodnie z tytułem, przekazuje informacje podstawowe w tym zakresie. Nie poruszono w nim m.in. rodzaju możliwych do zastosowania kar, praw i obowiązków obwinionego, funkcjonowania obrońcy, zażaleń czy też działania w drugiej instancji oraz bardzo wielu innych elementów i czynności formalnych postępowania dyscyplinarnego. Możliwe jednak, że w przyszłości zostanie on rozszerzony i interesujące czytelników tematy zostaną szczegółowo przedstawione.

W opracowaniu przybliżono podstawowe pojęcia i zasady przedmiotowego postępowania. Zapoznanie się z tematyką postępowania dyscyplinarnego ułatwi bowiem czytelnikowi zrozumienie funkcjonowania całej instytucji, jaką jest polska Policja.

podkom. Karion Smolarek
Zakład Służby Kryminalnej CSP

1. Ustawa z dnia 6 kwietnia 1990 r. o Policji (Dz. U. z 2024 r. poz. 145, z późn. zm.).
2. Tamże, art. 135ja ust. 1 pkt 5.
3. Ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r. – Kodeks karny (Dz. U. z 2024 r. poz. 17, z późn. zm.).
4. Ustawa z dnia 6 kwietnia 1990 r. o Policji, art. 132c.
5. Tamże, art. 132b ust. 5.
6. D. Baj, D. Bober, Odpowiedzialność dyscyplinarna policjanta, Centrum Szkolenia Policji w Legionowie, Legionowo, 2013, s. 6.
7. Ustawa z dnia 6 kwietnia 1990 r. o Policji, art. 132 ust. 3.
8. Zarządzenie nr 805 Komendanta Głównego Policji z dnia 31 grudnia 2003 r. w sprawie „Zasad etyki zawodowej policjanta” (Dz. Urz. KGP z 2024 r. Nr 1, poz. 3), § 1.
9. Tamże, załącznik.
10. Ustawa z dnia 6 kwietnia 1990 r. o Policji, art. 133 ust. 2. 
11. Tamże, art. 133 ust. 3.
12. Tamże, art. 134i ust. 2.
13. Tamże, art. 135a ust. 3.
14. S. Zynek, J. Juszczak, A. Kaliściak, A. Roszak, Postępowanie dyscyplinarne w Policji, Katowice 2022, s. 27.
15. Ustawa z dnia 6 kwietnia 1990 r. o Policji, art. 134i ust. 4.
16. Tamże, art. 134i ust. 4c.
17. Tamże, art. 134i ust. 4d.
18. Ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r. – Kodeks postępowania karnego (Dz. U. z 2024 r. poz. 37, z późn. zm.).
19. Ustawa z dnia 6 kwietnia 1990 r. o Policji, art. 134i ust. 4e.
20. Tamże, art. 132 ust. 4ba.
21. Tamże, art. 132 ust. 4e.
22. Tamże, art. 135fa ust. 1.
23. Tamże, art. 134i ust. 1 pkt 1.
24. Tamże, art. 134i ust. 1a.
25. Tamże, art. 135 ust. 3.
26. Tamże, art. 135 ust. 4 i 5.
27. Tamże, art. 135g ust. 1.
28. Tamże, art. 135e ust. 1.
29. Tamże, art. 135h ust. 1.
30. Tamże, art. 134i ust. 5a.
31. Tamże, art. 135i ust. 7.
32. Tamże, art. 135k ust. 1.

Disciplinary proceedings in the Police. Basic information

The article presents basic information on disciplinary proceedings in the Police. It primarily concern the basic principles and concepts of the proceedings in question. The article also describes the reasons for conducting them and the possible ways in which the superior has been informed of the possibility of a disciplinary offence, with particular emphasis on the formal initiation and conclusion of disciplinary proceedings. The aim is to familiarize a person who has never been interested in such a subject with the basic issues related to the subject. Familiarity with the topic of disciplinary proceedings will help the reader understand the functioning of the entire institution, which is the Polish Police.

Tłumaczenie: Joanna Łaszyn