podinsp. Paweł Rybicki
Dyrektor Centralnego Laboratorium Kryminalistycznego
Komendy Głównej Policji
Pierwszy urzędowy dokument regulujący postępowanie rejestracyjne przestępców i ich daktyloskopowanie został zredagowany przez Michała Żabczyńskiego w 1910 roku, który został wydany w postaci rosyjskojęzycznego okólnika pt. „Registratura prestupnikow i priemy razsledowania prestupleni”. We wspomnianym dokumencie Żabczyński przedstawił opracowany przez siebie wzór karty daktyloskopijnej, sposób jej wypełniania oraz dalszego z nią postępowania1.
Do 1918 roku na ziemiach polskich w jednostkach policyjnych zaborców funkcjonowały tzw. działy rejestracyjne, w skład których wchodziły „stacje daktyloskopijne”. Po odzyskaniu przez nasz kraj niepodległości i po zorganizowaniu polskiego aparatu ścigania jednym z ważniejszych problemów było wprowadzenie odpowiedniego systemu identyfi kacji sprawców przestępstw.
W dniu 24 grudnia 1919 roku Komendant Główny Policji Państwowej wprowadził w życie pierwszą polską instrukcję daktyloskopijną2. Zgodnie z tą instrukcją centralę służby daktyloskopijnej stanowił Wydział IV Komendy Głównej Policji Państwowej w Warszawie, w którym opracowywano ekspertyzy, sprawdzano tożsamość cudzoziemców oraz prowadzono kartotekę daktyloskopijną. Dodatkowo kartoteki daktyloskopijne znajdowały się w urzędach śledczych okręgowych komend Policji Państwowej.
20 marca 1922 roku na podstawie rozkazu nr 165 Komendanta Głównego Policji Państwowej w ekspozyturach śledczych Eksdziałających na terenie większych miast i przylegających do nich powiatów zorganizowane zostały
BIURA REJESTRACYJNE
z registraturami kart daktyloskopijnych. Jednocześnie ekspozytury śledcze umiejscowione w Warszawie, Łodzi, Sosnowcu, Lublinie, Białymstoku, Krakowie, Lwowie, Poznaniu i Toruniu zostały uprawnione do klasyfi kacji kart daktyloskopijnych.
W związku z powyższym urzędy śledcze okręgu łódzkiego, lubelskiego, białostockiego, krakowskiego, lwowskiego, poznańskiego oraz toruńskiego zobowiązane zostały do przekazania wspomnianym ekspozyturom zbiorów posiadanych kart daktyloskopijnych w terminie do dnia l lipca 1922 roku. Polecenie to nie dotyczyło jedynie urzędu śledczego m.st. Warszawy, gdyż posiadał on jednocześnie kompetencje ekspozytury śledczej3. W 1926 roku w celu zwiększenia wykrywalności popełnionych przestępstw Wydział IV Komendy Głównej Policji Państwowej utworzył specjalną registraturę jednopalcową, tzw. monodaktyloskopię. Jednocześnie zdecydowano, że jednostką policyjną prowadzącą tę registraturę będzie
CENTRALA SŁUŻBY ŚLEDCZEJ.
Do niej spływały z całego kraju zabezpieczane na miejscach przestępstw ślady linii papilarnych w celu ich sprawdzenia ze zbiorami kart daktyloskopijnych. Możliwości wykorzystania registratur daktyloskopijnych zorganizowanych według klasyfikacji dziesięciopalcowej do wykrywania sprawców przestępstw były znacznie ograniczone. Wynikało to głównie stąd, że na miejscach przestępstw ujawniane były przede wszystkim ślady jednego lub zaledwie kilku palców tej samej osoby, podczas gdy do utworzenia formuły klasyfikacyjnej potrzebne były wzory wszystkich dziesięciu palców. W wyjątkowych przypadkach ujawniano ślady linii papilarnych pozostawione przez sprawcę w sposób kompleksowy, co pozwalało na wyprowadzenie tzw. formuł prawdopodobnych i przeszukiwanie według nich odpowiednich podzbiorów w registraturze. Z tych względów zrodziła się potrzeba utworzenia kartotek monodaktyloskopijnych, opartych na klasyfi kacji odcisków linii papilarnych poszczególnych palców, traktowanych oddzielnie.
W 1927 roku urzędy śledcze Komend Wojewódzkich Policji Państwowej, przejmując obowiązki ekspozytur śledczych, przejęły też zgromadzone w registraturach zbiory. W 1934 roku Komendant Główny Policji Państwowej polecił zlikwidować registratury daktyloskopijne prowadzone przez urzędy śledcze, a karty daktyloskopijne znajdujące się w zbiorach wojewódzkich miały służyć głównie do stopniowego uzupełniania centralnej registratury daktyloskopijnej Wydziału IV Komendy Głównej Policji Państwowej. Na przełomie 1937 i 1938 roku Wydział zainicjował akcję zmierzającą do usprawnienia stosowanych ówcześnie sposobów rejestracji podejrzanych, m.in. rejestracji daktyloskopijnej. Zaproponowano wówczas, aby w trakcie rejestracji osób podejrzanych w urzędach śledczych pobierać odbitki wskazującego palca prawej ręki na tzw. kartach informacyjnych. 27 lutego 1939 roku system ten (na zasadach eksperymentu) wprowadzono w urzędzie śledczym m.st. Warszawy. Wyniki eksperymentu potwierdziły skuteczność systemu – zmniejszyła się liczba osób podających fałszywe dane personalne4.
W 1945 roku, po zakończeniu działań wojennych, zaistniała konieczność odtworzenia służby techniki kryminalistycznej służącej organom ścigania do dokumentacji miejsc zdarzeń, ujawniania i zabezpieczania śladów kryminalistycznych, do wykonywania ekspertyz, na podstawie których można było ustalić sprawcę i udowodnić mu winę.
W pierwszej połowie 1945 roku utworzono Sekcję Naukowo-Technicznej Ekspertyzy Komendy Głównej Milicji Obywatelskiej oraz Sekcję Ekspertyz Wydziału Kryminalnej Służby Śledczej Komendy Wojewódzkiej Milicji Obywatelskiej Województwa Śląskiego. W 1946 r. obie te sekcje połączono, zaś w komendach wojewódzkich utworzono
LABORATORIA FOTO-DAKTYLOSKOPIJNE,
koncentrujące się głównie na dokumentowaniu miejsc zdarzeń, zabezpieczaniu śladów daktyloskopijnych i wykonywaniu kart daktyloskopijnych. Zabezpieczane w ten sposób ślady przesyłano następnie do Registratury, będącej w składzie Sekcji Naukowo-Technicznej Ekspertyzy Komendy Głównej MO. W 1947 roku mjr dr Paweł Horoszowski opublikował pierwszą pracę naukową z zakresu daktyloskopii5. Opracowano też pierwszą walizkę daktyloskopijną.
W tym samym roku zostało zorganizowane laboratorium ekspertyz, nazwane potem Centralnym Laboratorium Ekspertyz Ministerstwa Bezpieczeństwa Publicznego, a w okresie późniejszym utworzono następne, zwane Centralnym Laboratorium Chemii Ministerstwa Bezpieczeństwa Publicznego. W roku 1949 zapadła decyzja o likwidacji Sekcji Naukowo- -Technicznej Ekspertyz KG MO. Przyniosło to oczywiście niepowetowane straty. Pozostałe laboratoria, tj. Centralne Laboratorium Ekspertyz MBP oraz Centralne Laboratorium Chemii MBP rozwijały przede wszystkim techniki operacyjne, środki łączności itp. Służby dochodzeniowo-śledcze Milicji Obywatelskiej zostały pozbawione wsparcia eksperckiego, bowiem badania daktyloskopijne wykonywano wówczas w ograniczonej liczbie wyłącznie w Centralnym Laboratorium Ekspertyzy Ministerstwa Bezpieczeństwa Publicznego. W służbie Milicji Obywatelskiej pozostali jedynie referenci ds. śladów, odpowiadający dzisiejszym technikom kryminalistyki.
W roku 1954 w Oddziale Śledczym Komendy Głównej Milicji Obywatelskiej zorganizowano Wydział Naukowo-Techniczny, między innymi z sekcją daktyloskopii. W Wydziale tym umiejscowiono także Centralną Registraturę Daktyloskopijną.
W roku 1955 utworzono
ZAKŁAD KRYMINALISTYKI KG MO,
a w 1958 roku – laboratoria kryminalistyczne w komendach wojewódzkich. Podjęte wówczas działania spowodowały konieczność wyszkolenia kadry ekspertów. W związku z tym, w roku 1955 otwarto 2-letnią Szkołę Ekspertów Kryminalistyki, którą w roku 1957 ukończyło 90 ekspertów, w tym wielu specjalistów z dziedziny daktyloskopii. W 1955 roku zaczęto również szkolić w Instytucie Kryminalistyki w Moskwie przyszłą kadrę kierowniczą pionu techniki kryminalistycznej oraz wykładowców w szkołach resortu spraw wewnętrznych.
Jednym ze strategicznych przepisów z tamtego okresu było zarządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych nr 88 z dnia 17 maja 1958 roku, określające organizację i zadania pionu techniczno- śledczego. Zgodnie z tym zarządzeniem w Zakładzie Kryminalistyki utworzono nowe komórki organizacyjne6. Zasady prowadzenia i wykorzystywania rejestracji daktyloskopijnej zostały określone w rozkazie nr 2/59 z dnia 1 kwietnia 1959 roku. Załączona do rozkazu instrukcja określała metody prowadzenia zbiorów. Zgodnie z tą instrukcją prowadzenie Centralnej Registratury Daktyloskopijnej powierzono Zakładowi Kryminalistyki KG MO. Registraturę podzielono na trzy działy: registraturę daktyloskopijną dziesięciopalcową, registraturę monodaktyloskopijną, centralny zbiór odcisków linii papilarnych palców rąk nieustalonych przestępców. Ponadto określono kompetencje wojewódzkich laboratoriów kryminalistycznych w zakresie prowadzenia wojewódzkich zbiorów odcisków linii papilarnych palców rąk nieustalonych przestępców.
Zarządzeniem Komendanta Głównego Milicji Obywatelskiej nr 79/60 z dnia 23 września 1960 roku wydano i wprowadzono do użytku opracowanie pt.
WYWIAD DAKTYLOSKOPIJNY PRZEZ TELEFON
autorstwa Zygmunta Skopińskiego i Dominika Raczyńskiego. Opracowane w tej monografi i klasyfi kacje wzorów linii papilarnych stanowią podstawę sporządzania tzw. formuł daktyloskopijnych do dnia dzisiejszego.
Następnym aktem normatywnym było zarządzenie nr 101/72 Ministra Spraw Wewnętrznych z dnia 25 września 1972 roku, wprowadzające instrukcję nr 1/72 w sprawie rejestracji daktyloskopijnej, łusek, pocisków, broni utraconej oraz dokumentów anonimowych. Zarządzenie to zastąpiło rozkaz nr 2/59 KG MO oraz zarządzenie nr 79/60 MSW i obowiązywało do roku 1996. Instrukcja nr 1/72 określała sposób prowadzenia zbioru kart daktyloskopijnych oraz sposób tworzenia tego zbioru przez Centralną Registraturę Daktyloskopijną Zakładu Kryminalistyki Komendy Głównej Milicji Obywatelskiej7.
Ponadto ustalała sposoby: przeprowadzania wywiadu daktyloskopijnego przez telefon, badania kompleksowo zabezpieczonych śladów ujawnionych na miejscu przestępstwa, rejestracji niezidentyfi kowanych śladów linii papilarnych zabezpieczonych na miejscu przestępstwa. Tak więc były to działania mające na celu scentralizowanie prowadzenia rejestrów odcisków linii papilarnych nieustalonych przestępców, które do tej pory były prowadzone w laboratoriach wojewódzkich.
Zasady wprowadzone zarządzeniem nr 101/72 wraz z instrukcją, jak również wcześniejsze przepisy w tym zakresie, były aktami prawnymi umożliwiającymi daktyloskopowanie osób, którym przedstawiono zarzuty, oraz osób, które przesłuchano w charakterze podejrzanych w związku z toczącym się przeciwko nim postępowaniem przygotowawczym prowadzonym przez organy ścigania karnego – z wyjątkiem podejrzanych o popełnienie przestępstwa z winy nieumyślnej.
Przepis ten nie miał umocowania w ustawie, zaś jego realizacja w praktyce sprowadzała się do daktyloskopowania osób, które popełniały wszelkie czyny zabronione, włącznie z wykroczeniami. Dlatego od momentu transformacji ustrojowej w Polsce, tj.
OD ROKU 1989,
wskazywano potrzebę stworzenia nowych podstaw prawnych daktyloskopowania. Wprowadzona 6 kwietnia 1990 roku ustawa o Policji zmieniła podstawy prawne tej czynności, zaś Prokurator Generalny RP w piśmie do Ministra Spraw Wewnętrznych z dnia 24 kwietnia 1989 roku uznał za stosowne zawieszenie wytycznych zawartych w Zarządzeniu MSW nr 101/728. Nowe akty wykonawcze zostały wprowadzone zarządzeniem nr 5/96 Komendanta Głównego Policji z dnia 9 lutego 1996 roku w sprawie sposobu prowadzenia zbiorów odcisków linii papilarnych i zdjęć osób podejrzanych o popełnienie przestępstw umyślnych, ściganych z oskarżenia publicznego oraz osób o nieustalonej tożsamości lub usiłujących ukryć swoją tożsamość.
Zarządzenie to wprowadziło zasadnicze zmiany w prowadzeniu zbiorów daktyloskopijnych, gdzie obok Centralnej Registratury Daktyloskopijnej, wprowadzono wojewódzkie registratury daktyloskopijne9. Intensywne prace badawczo-wdrożeniowe dotyczące automatyzacji procesu przeszukiwania w tej dziedzinie spowodowały konieczność wydania zarządzenia nr 6 Komendanta Głównego Policji z dnia 16 maja 2002 roku w sprawie uzyskiwania, przetwarzania i wykorzystywania przez Policję informacji oraz sposobów zakładania i prowadzenia zbiorów tych informacji. W zarządzeniu tym zamieszczono przepisy dostosowane do zapisu danych na elektronicznych nośnikach informacji. Ponadto, zgodnie z nowelizacją kodeksu karnego z 1997 roku, wprowadzono daktyloskopowanie „nieletnich dopuszczających się czynów zabronionych przez ustawę jako przestępstwa ścigane z oskarżenia publicznego”. Wprawdzie zarządzenie trwato dopuszczało (w ściśle określonych warunkach) prowadzenie wewnętrznych zbiorów, jednak wcześniejsza reforma administracyjna kraju w 1998 r. pozbawiła zasadności prowadzenie wojewódzkich registratur daktyloskopijnych.
Zbiory zgromadzone w tych registraturach zostały przekazane do Centralnej Registratury Daktyloskopijnej jeszcze w roku 1999. Sprostanie wszystkim pojawiającym się wyzwaniom organizacyjnym nie byłoby możliwe bez wcześniejszych prac badawczych z zakresu automatyzacji kartotek daktyloskopijnych. Prace w tej dziedzinie zostały zapoczątkowane już w roku 196010. Podczas międzynarodowej konferencji poświęconej problematyce automatyzacji rejestracji daktyloskopijnej, która odbyła się w Zakładzie Kryminalistyki Komendy Głównej Milicji Obywatelskiej w 1976 roku, zapoznano się z projektami prac wdrożeniowych oraz zagadnieniami teoretycznymi z tego zakresu. Sygnalizowanymi ówcześnie problemami, które stanowiły przeszkody nie do ominięcia były: słaba infrastruktura informatyczna, brak środków na badania oraz blokada możliwości współpracy z policjami państw zachodnich.
Od roku 1989 przyspieszenia nabrały teoretyczne prace nad wdrożeniem półautomatycznego, a następnie Automatycznego Systemu Identyfi kacji Daktyloskopijnej (AFIS – Automated Fingerprint Identifi cation System). W Polsce pierwszy
SYSTEM AFIS
został uruchomiony w dniu 15 marca 1997 roku w Laboratorium Kryminalistycznym w Komendzie Wojewódzkiej Policji w Elblągu11. Jednostkę centralną systemu AFIS zainstalowano w Centralnym Laboratorium Kryminalistycznym Komendy Głównej Policji w 2000 roku, zaś w roku następnym wszystkie laboratoria kryminalistyczne umiejscowione w komendach wojewódzkich Policji zostały wyposażone przynajmniej w jedno stanowisko AFIS.
W pierwszych latach funkcjonowania AFIS-u najważniejszą kwestią było zakodowanie w pamięci systemu jak największej liczby kart daktyloskopijnych. Dla funkcjonariuszy Policji i pracowników cywilnych Centralnej Registratury Daktyloskopijnej oraz ekspertów wydziału był to okres wyczerpującej pracy. Po szkoleniach w kraju i za granicą zaczęto na masową skalę wprowadzać karty daktyloskopijne oraz ślady linii papilarnych zabezpieczone do spraw niewykrytych przestępstw.
Dało to natychmiastowe efekty w postaci pierwszych pozytywnych ustaleń. W chwili obecnej większość wywiadów daktyloskopijnych jest przeprowadzana za pomocą systemu AFIS. Do roku 2000 wszystkie te prace w Centralnej Registraturze Daktyloskopijnej były wykonywane ręcznie. Wywiady daktyloskopijne przeprowadzano pocztą, jak również przez telefon. Wywiad przez telefon był bardzo pracochłonny i wymagał od obydwu stron (przesyłającego i odbierającego) dokładnego opisu wzorów daktyloskopijnych i cech szczególnych. Po wprowadzeniu faksów zrezygnowano z przeprowadzania wywiadu przez telefon.
Od początku 2003 roku rozpoczęły się prace nad rozbudową infrastruktury AFIS w celu jego wykorzystania do realizacji zadań wynikających ze współpracy z systemem
EURODAC.
Jest to europejska baza odcisków palców przeznaczona do identyfi kacji osób ubiegających się o azyl w państwach członkowskich Unii Europejskiej. Włączenie się do systemu EURODAC było jednym z warunków członkostwa Polski w UE. Oprócz przepisów prawa unijnego, kwestie związane z problematyką migracyjną regulują też przepisy prawa krajowego, czyli ustawa z dnia 13 czerwca 2003 roku o cudzoziemcach oraz ustawa z dnia 13 czerwca 2003 roku o udzielaniu cudzoziemcom ochrony na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej.
Na przełomie lat 2003 i 2004 przeprowadzono testy funkcjonalności systemu EURODAC, w kwietniu 2004 roku uruchomiono pilotażową sieć umożliwiającą natychmiastowe przesyłanie danych z urządzeń do elektronicznego daktyloskopowania (LiveScan), które zostały zainstalowane zarówno w jednostkach Policji, jak i Straży Granicznej. Od 1 maja 2004 roku, wraz z akcesją Polski do Unii Europejskiej, dane daktyloskopijne cudzoziemców ubiegających się o nadanie statusu uchodźcy, nielegalnie przekraczających granice oraz nielegalnie przebywających na terytorium RP są na bieżąco przesyłane do jednostki centralnej EURODAC w Luksemburgu.
Polski Krajowy Punkt Dostępu do systemu EURODAC zlokalizowany jest w Wydziale Daktyloskopii Centralnego Laboratorium Kryminalistycznego Komendy Głównej Policji.Od 2005 roku Centralna Registratura Daktyloskopijna wykonuje wywiady daktyloskopijne oraz identyfi kację śladów linii papilarnych z miejsc przestępstw na zlecenie Biura Międzynarodowej Współpracy Policji KGP za pomocą resortowej poczty elektronicznej. W chwili przystąpienia Polski do Układu z Schengen i powstania polskiego biura SIRENE zwiększył się zakres wykonywanych przez CRD spraw o charakterze międzynarodowym. Oprócz wykonywania wywiadów daktyloskopijnych CRD zajmuje się porównywaniem znajdujących się tu kart z odbitkami linii papilarnych przysłanych drogą elektroniczną z zagranicy. Do nowych zadań należy również udostępnianie kserokopii kart daktyloskopijnych osób podejrzanych sądom, prokuraturom i jednostkom Policji w celu wydania Europejskiego Nakazu Aresztowania. Wprowadzono również nową formę ustalania tożsamości za pomocą urządzenia do szybkiej identyfi kacji
„MORPHOTOUCH”
Urządzenie to pozwala na szybkie potwierdzenie tożsamości osoby daktyloskopowanej. W 2008 roku zakupiono na potrzeby polskiej Policji 152 urządzenia MorphoRapID, które rozszerzyły funkcjonalność istniejących od kilku lat, stacjonarnych urządzeń MorphoTouch. Dzięki możliwości bezprzewodowej łączności z systemem AFIS możliwe będzie w ciągu bardzo krótkiego czasu potwierdzenie tożsamości sprawdzanej osoby. Obecnie trwają prace nad fi nalizacją projektu dotyczącego zakupu kolejnych w pełni mobilnych 181 urządzeń MorphoRapID, które trafi ą zarówno do jednostek terenowych Policji, jak i do Szkół Policji. Po zakończeniu realizacji ww. projektu Policja będzie dysponować łącznie 400 urządzeniami do szybkiej identyfi kacji daktyloskopijnej, a 107 będzie użytkowanych przez Straż Graniczną.
W ramach rozbudowy Krajowej Sieci AFIS już w 2004 roku uruchomiono pilotażową sieć stanowisk do elektronicznego daktyloskopowania LiveScan (13 stanowisk w jednostkach Straży Granicznej i 17 w jednostkach Policji), przeznaczoną do obsługi zadań NAP Eurodac.
Obecnie w Wydziale Daktyloskopii CLK KGP trwają prace związane z realizacją projektu o nazwie „Przygotowanie jednostek Policji do prowadzenia teleinformatycznej rejestracji i sprawdzania danych identyfi kacyjnych osób”. Realizacja tego projektu ma na celu zagwarantowanie odpowiedniej jakości rejestrowanych danych, właściwego tempa ich przesyłania i udostępniania, a także zapewnienie wszystkim policjantom dostępu do zgromadzonych zasobów. W znacznym stopniu zostanie usprawniony także przepływ informacji o danych identyfi kacyjnych osób pomiędzy Polską a pozostałymi państwami członkowskimi Unii Europejskiej, co w konsekwencji wpłynie korzystnie na intensyfi kację walki z przestępczością, w tym ze zorganizowaną przestępczością o charakterze międzynarodowym, terroryzmem, a także nielegalną imigracją.
Projekt zakłada, iż na jednym stanowisku będą jednocześnie rejestrowane dane osobowe (imię, nazwisko, data i miejsce urodzenia), dane daktyloskopijne oraz zdjęcia sygnalityczne, a w dalszej perspektywie również wzór podpisu – co zapewni pełną spójność gromadzonych informacji. Jednym z priorytetów CLK KGP na najbliższe lata jest dostosowanie się do wykonywania zadań wynikających z obowiązku wdrożenia przez Polskę postanowień decyzji Rady UE/2008/615 WSiSW w sprawie intensyfi kacji współpracy transgranicznej, w szczególności w zwalczaniu terroryzmu i przestępczości transgranicznej, w zakresie wymiany danych DNA i danych daktyloskopijnych. Z decyzji wynika konieczność udostępnienia w drodze on-line kryminalistycznych zasobów baz danych gromadzonych przez polską Policję pozostałym krajom Unii Europejskiej. W tym celu należy ustanowić między innymi punkt kontaktowy, który będzie służyć europejskiej wymianie danych daktyloskopijnych w systemie 24/7 (24 godziny na dobę i przez 7 dni w tygodniu).
Przed Wydziałem Daktyloskopii staje więc wyzwanie wymagające zarówno dużego wysiłku organizacyjnego, jak i przeszkolenia grupy specjalistów z zakresu daktyloskopii, którzy będą obsługiwać punkt kontaktowy, bowiem zgodnie z decyzją Rady Polska powinna spełnić wszystkie wymagania w tym zakresie do jesieni 2011 roku. W ramach prac wynikających z przyjętego kalendarza przygotowań do implementacji tej decyzji przeprowadzono już pierwsze testy najnowszych urządzeń do elektronicznego daktyloskopowania. Mają one zastąpić bądź wspomóc te urządzenia LiveScan, które działają już w jednostkach Policji i służą obecnie do obsługi systemu EURODAC. Nowe stanowiska będą przeznaczone głównie do daktyloskopowania kategorii osób określonych w decyzji Rady, a poza tym będą służyły policjantom do daktyloskopowania osób w celach rejestracyjnych w Centralnej Registraturze Daktyloskopijnej oraz do celów procesowych (przy wykonywaniu ekspertyz daktyloskopijnych).
Możliwe jest więc, że w ten sposób spełni się wieloletnie marzenie funkcjonariuszy służb dochodzeniowo-śledczych o „czystym” daktyloskopowaniu, bez zbędnego brudzenia rąk ciemnym tuszem. Przyszłość daktyloskopii, tej najstarszej dziedziny kryminalistyki, rysuje się w polskiej Policji zatem w jasnych barwach.
1. M. Szwarc, Pierwszy system rejestracji kryminalnej przestępców na ziemiach polskich pod zaborem rosyjskim, „Problemy Kryminalistyki” 2005, nr 249, s. 64.
2. D. Buras, Wykorzystanie metod kryminalistycznych w pracy organów ścigania i wymiaru sprawiedliwości w świetle praktyki woj. kieleckiego w okresie międzywojennym, „Problemy Kryminalistyki” 1997, nr 217, s. 68.
3. J. Misztal, Daktyloskopia w Polsce w XX wieku, „Problemy Kryminalistyki” 2008, nr 262, s. 64.
4. J. Misztal, dz. cyt., s. 65-66.
5. P. Horoszowski, Daktyloskopia – kurs praktyczny, Warszawa 1947.
6. R. Zelwiański, Technika kryminalistyczna w dwu dwudziestoleciach, „Problemy Kryminalistyki” 1964, nr 50/51, s. 495.
7. J. Misztal, dz. cyt., s. 67-68.
8. C. Grzeszyk, Daktyloskopia, Warszawa 1992, s. 238.
9. J. Misztal, dz. cyt., s. 68.
10. W. Kozłowski, T. Pietrzykowski, Zastosowanie cyfrowych maszyn elektronowych w kryminalistyce, „Problemy Kryminalistyki” 1960, nr 23, s. 5.
11. J. Misztal, dz. cyt., s. 69.