W dniu 24 czerwca w godzinach popołudniowych przywitano uczestników oraz przedstawiono program. Każdy uczestnik przedstawił się, omówił przebieg swojej służby, wykonywane zadania, swoje zainteresowania oraz oczekiwania względem kursu.
Kolejnego dnia kursu zajęcia rozpoczęto prezentacją szefa szkoły policyjnej – Manuela Silvy, który przedstawił zagadnienia z zakresu praw człowieka i etyki policyjnej obowiązujące w Portugalii. Omówił podstawy prawne, w tym niektóre kwestie dotyczące postępowań skargowych w oparciu o tzw. żółtą książkę (yellow book), która jest prowadzona na podstawie rezolucji Rady Ministrów we wszystkich służbach publicznych. Prelegent wskazał, że specyfiką w policji portugalskiej jest to, że przepisy dyscyplinarne dotyczą również policjantów przebywających na emeryturze (np. istnieje możliwość wymierzenia kary dyscyplinarnej, w tym np. zdegradowanie w stopniu). Następnie przedstawił portugalski Plan zapobiegania korupcji. Prezentując możliwości kontroli działalności policji, prelegent wymienił kontrolę zewnętrzną prowadzoną przez Generalną Inspekcję Wewnętrzną, która podlega bezpośrednio MSW (w każdej sprawie ma uprawnienie wglądu do dokumentów); kontrolę wewnętrzną prowadzoną przez Inspekcję Spraw Wewnętrznych (która dokonuje szybkich ewaluacji – m.in. w ciągu 3 dni od zdarzenia oceny zasadności użycia broni palnej przez funkcjonariusza). M. Silva omówił również kwestie holistycznego podejścia do interwencji policyjnych, wskazując m.in. na perspektywę integralności każdego poziomu interwencji, i zaznaczył, że podstawą powinna być normalna sytuacja bezpieczeństwa wytworzona w ramach policji środowiskowej, natomiast pierwszym poziomem policyjnego działania zawsze powinno być zapobieganie.
Kolejnym prelegentem był Robert Sumi ze Słowenii, który wygłosił wykład pt: „Integrity, Ethics and Human Rights” (Integralność, etyka i prawa człowieka). Na początku wskazał, że w celu wzmacniania policyjnej integralności niezbędne są szkolenia, m.in.: specjalistyczne treningi dotyczące umiejętności społecznych (teambuilding), specjalny osobny przedmiot z zakresu etyki zawodowej oraz pozytywne działania służące wzmacnianiu dobrze pojętej solidarności. Trening powinien obejmować: etykę i moralność; integralność; „prowadzenie” innych poprzez dawanie osobistego przykładu; obowiązki lidera; odpowiedzialność przed społeczeństwem; kodeks etyczny, policyjny kodeks milczenia (blue code of silence); natomiast metody powinny opierać się na analizowaniu przypadków (case study) oraz warsztatach. W kwestii pojęcia integralności prelegent wskazał, że nie ma uniwersalnej definicji, natomiast w kontekście służby w policji należy przyjąć, że jest to spójność pomiędzy słowami i czynami; zachowania moralne (brak zachowań nieetycznych), zestawienie różnych cnót (np. uczciwość, rzetelność). Następnie prelegent zaprezentował wykres dotyczący integralności i przywództwa. Przedstawił wizję organizacji i wartości, które tylko dzięki integralności mogą być realizowane w codziennej służbie. Jeżeli zabraknie integralności w instytucji, to nie będzie możliwe wdrożenie wielu decyzji, strategii, dyrektyw. Brak integralności tworzy tzw. podwójne standardy i rozrzuconą odpowiedzialność. Prelegent wskazał, że integralność jest kamieniem milowym dobrego przywództwa.
Przywództwo służebne (Servant Leadership) wymienione zostało jako jeden z typów przywództwa etycznego opartego na: integralności lidera i moralnego zachowania, dbaniu o potrzeby pracowników, dbaniu o moralny rozwój pracowników, dbałości o społeczność (wg R. Greenlaf, The servant as a Leader). Cechy przywództwa transformacyjnego (na pierwszym miejscu służenie, później przywództwo; koncentrowanie się na potrzebach pracowników i ich osobistym lub moralnym rozwoju, Graham 1991); najpierw troska o innych, w drugiej kolejności o siebie. Następnie prelegent zaprezentował badania przeprowadzone w 2010 r. w policji słoweńskiej na temat wpływu stylu zarządzania na integralność na trzech poziomach (centralnym, regionalnym, lokalnym). Respondenci mieli wybrać tylko jednego przełożonego lidera i ocenić jego/jej styl zarządzania. Z wyników badań wynika m.in., że integralność szefa wpływa na jego styl zarządzania; troska o ludzi powinna zostać zwiększona, w szczególności na najniższym poziomie lokalnym funkcjonowania policji.
Kolejnym tematem była analiza strategicznych dokumentów dotyczących ochrony praw człowieka. Zaprezentowano międzynarodowe konwencje i umowy międzynarodowe (ONZ, Rada Europy, UE).
Dużym zainteresowaniem cieszyła się praca w grupach, podczas której uczestnicy kursu dyskutowali i przedstawiali własne oceny prezentowanych zdarzeń. Odbyła się również projekcja krótkich filmów dotyczących interwencji policyjnych, a następnie dyskusja na temat zachowania policjantów pod kątem przestrzegania praw człowieka.
Kolejną prelegentką była Anita Wieman, która zaprezentowała tematykę dotyczącą praw człowieka i etyki policyjnej w Holandii. Podczas swojego wystąpienia omówiła projekt EDPOL – European Diversity In Policing (Europejska różnorodność w Policji), realizowany w kilku krajach europejskich (Holandii, Austrii, Niemczech, Albanii, Rumunii, Irlandii, Wielkiej Brytanii, Belgii, Hiszpanii, Czechach, Norwegii), współfinansowany przez UE, którego jest menadżerką. Główne cele projektu to: promocja przestrzegania podstawowych praw człowieka; zwalczanie dyskryminacji, rasizmu, ksenofobii, antysemityzmu, romanofobii i islamofobii; walka z homofobią – poprzez wzmacnianie zrozumienia i tolerancji; wymiana wiedzy – promowanie sieci wymiany. Projekt jest skoncentrowany na dwóch głównych obszarach: do wewnątrz, tj. kadry wyższego i średniego szczebla; kadry zarządzającej zasobami ludzkimi; systemu edukacji; pracowników oraz na zewnątrz, co wiąże się z wdrażaniem umiejętności ponadkulturowych na poziomie operacyjnym – jako istotnym elementem do osiągnięcia efektywnej i pragmatycznej policji. Prelegentka podkreśliła, że obecnie tendencją w Europie w ramach zarządzania różnorodnością jest umundurowanie policjanta bez widocznych symboli religijnych, etnicznych etc.
Na uwagę zasługuje fakt, że w ramach projektu EDPOL prowadzone są treningi samoświadomości w celu wywołania własnej refleksji i świadomości na temat różnorodności na świecie. Osoby uczestniczące w kursie zadają sobie pytania: dlaczego myślą w dany sposób? co wpłynęło na ich uprzedzenia? Uświadamiają sobie fakt, że każdy ma uprzedzenia, ważne natomiast jest to, aby być tego świadomym. Według tzw. kanadyjskiej góry lodowej modelu kultury – w części widocznej występuje działanie (tj. ok. 10% całej góry lodowej); w części niewidocznej – na pierwszym poziomie – myślenie, a na najgłębszym – uczucia. Ten model pomaga lepiej zrozumieć kulturę i odkodować pewne zachowania. Głównym celem tego programu jest otrzymanie przez społeczność lepszej obsługi policyjnej, zredukowanie napięcia pomiędzy służbami porządku publicznego a specyficznymi zagrożonymi grupami oraz zapewnienie stosowania litery i ducha prawa. Grupą docelową szkolenia są kolejno: policja jako organizacja, społeczność, poszczególni policjanci, każda osoba. Prelegentka przedstawiła przykładowe testy i pytania w ramach treningów samoświadomości. Następnie zaprezentowała najczęściej spotykane dylematy dotyczące zachowania policjanta w określonych sytuacjach (zmaganie się z kwestiami różnorodności, takimi jak m.in.: homoseksualizm, preferencje polityczne, religia, pochodzenie etniczne). Prelegentka przypomniała fakt, że społeczeństwo wciąż się zmienia, a policja z racji swoich zadań jest ściśle z nim połączona, zatem powinna szanować, akceptować innych oraz być wrażliwa na kwestie różnorodności. Kolejnym aspektem prezentacji był pokaz filmu oraz dyskusja na temat zachowania policjantów wobec nielegalnych imigrantów. Jeden z przykładów ćwiczenia pt.: „Bądź połączony ze społeczeństwem”:
Jako funkcjonariusz policji otrzymujesz informację o grupie nielegalnych imigrantów będących ofiarami kilku poważnych przestępstw. Jedna z tych ofiar była poważnie postrzelona; kobieta została zgwałcona, a w kilku przypadkach wystąpiły oznaki przemocy domowej. Te wszystkie ofiary były zbyt wystraszone, aby pójść na policję i zawiadomić o tych przestępstwach, gdyż obawiały się aresztowania za nielegalny pobyt. Jakbyś się zachował? [...]

podinsp. Kamila Zimoń
ekspert Wydziału Analiz i Nadzoru Biura Spraw Wewnętrznych KGP

Pełna wersja artykułu w pliku PDF