Ogólnie mówiąc, problematyka pracy nad wodą dotyczy: podtopień w okresie wiosennym, uprawiania sportów wodnych latem, kłusownictwa rybnego jesienią, a także zagrożeń związanych z niskimi temperaturami i pokrywą lodową zbiorników wodnych w okresie zimowym.

Wszystkie działania dotyczące bezpieczeństwa osób przebywających nad wodą są uregulowane zarządzeniem nr 1386 Komendanta Głównego Policji z dnia 17 listopada 2009 r. w sprawie metod i form wykonywania zadań przez policjantów pełniących służbę na wodach i terenach przywodnych¹.

Według tego zarządzenia do zadań policji wodnej należy:

• ratowanie życia ludzkiego na wodach śródlądowych,
• podejmowanie akcji ratowniczych w celu ratowania mienia oraz środowiska naturalnego,
• prowadzenie działań profilaktycznych z zakresu bezpieczeństwa nad wodą oraz organizowanie akcji informacyjnych na temat zagrożeń środowiska naturalnego,
• prowadzenie rozpoznania w zakresie zmian ukształtowania brzegów, nurtów i dna akwenów w celu określenia warunków kąpieli, nawigacji i miejsc niebezpiecznych,
• kontrolowanie jednostek pływających, jak i kąpielisk,
• w zakresie wyposażenia technicznego w odpowiednią ilość środków ratunkowych oraz w zakresie przestrzegania przepisów o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałania alkoholizmowi,
• ujawnianie i ściganie sprawców wykroczeń i przestępstw na wodach i terenach przywodnych,
• prowadzenie szkoleń ze znajomości obowiązujących przepisów na wodach.

W celu sprawnej realizacji tych czynności w dniu 20 czerwca 2007 r. podpisano porozumienie w sprawie współdziałania w zakresie bezpieczeństwa i porządku publicznego na wodach i terenach przywodnych pomiędzy Komendantem Głównym Policji a Prezesem Zarządu Głównego WOPR².

Wspólna realizacja tego porozumienia polega w dużym stopniu na przekazach edukacyjnych, które są skierowane nie tylko do młodszych uczestników rekreacji nad wodą, ale również do młodzieży i osób uprawiających sporty wodne.

W dzisiejszych czasach prężnie rozwijająca się technika odkrywa przed nami coraz to nowsze i bardziej atrakcyjne metody korzystania z uroków wody. Jednakże bez prawidłowej postawy, szacunku do żywiołu, jakim jest woda, czas spędzony nad wodą może skończyć się tragicznie.

Na przestrzeni ostatnich lat odnotowuje się coraz mniej śmiertelnych przypadków utonięcia. Jednakże wciąż bardzo wysoka liczba utonięć występuje w miesiącach wakacyjnych (80% wszystkich przypadków utonięć). Najwięcej ofiar jest w województwie mazowieckim oraz w okręgu miasta stołecznego Warszawy. Ze względu na rodzaj zbiornika wodnego, to rzeki zbierają największe żniwo wśród utonięć, głównie na skutek kąpieli w miejscach niestrzeżonych oraz nieostrożności podczas przebywania nad wodą. Dzieci i młodzież stanowią ok. 30% wszystkich ofiar. Pozostałe przypadki utonięć prawie w 90% są związane z wcześniejszym spożywaniem alkoholu.

  Spójrzmy na statystyki…. 

Od 1962 r. – moment powołania do życia Wodnego Ochotniczego Pogotowia Ratunkowego – zanotowano spadek utonięć w naszym kraju. Obecnie utrzymuje się on m.in. na podobnym poziomie, co przedstawia wykres nr 2. Chciałam jednak zwrócić uwagę na to, że na przestrzeni 10 ostatnich lat, pomimo utrzymujących się ok. 400 utonięć rocznie, spada liczba utonięć wśród dzieci i młodzieży do 18. roku życia. Podejrzewam, że jest to wynik zwiększenia świadomości o zagrożeniu i wprowadzenie nauki pływania do szkolnictwa.

   Działania prewencyjne KRZP  

Od lat dziewięćdziesiątych polska Policja uspołeczniła swoje działania. Do przedsięwzięć  profilaktycznych włączono różne organizacje i instytucje, a także podmioty życia społecznego, mające duży wpływ na poziom bezpieczeństwa i porządku publicznego.

Zadania te są realizowane we wszystkich jednostkach przez policjantów pionu prewencji w ramach tzw. prewencji kryminalnej. I tak rozpoczęła się realizacja mojego wewnętrznego powołania do służby w mundurze. Od najmłodszych lat związana
z wodą (instruktor pływania i żeglarstwa po Akademii Wychowania Fizycznego na Wydziale Rehabilitacji) znam uroki i „przekleństwa” wodnego żywiołu. Praca w Komisariacie Rzecznym Policji w Warszawie umożliwiła mi prowadzenie działań mających na celu zmniejszenie liczby i rodzaju niebezpiecznych zachowań nad wodą, poprzez przekazywanie własnej wiedzy o samych zagrożeniach oraz metodach ich unikania.

Pierwsze spotkania w szkołach pokazały mi, jak wielkie braki w edukacji na temat bezpieczeństwa nad wodą mają nie tylko dzieci, ale również ich wychowawcy i opiekunowie. Policja – skupiona głównie na przekazywaniu wiedzy o bezpieczeństwie na drodze i w domu – „zepchnęła” obowiązek przekazywania wiedzy o tematyce wodnej na ratowników WOPR. Niestety, dostęp do materiałów edukacyjnych i profilaktycznych, tak niezbędnych w przekazywaniu wiedzy, okazał się znikomy. Aby uatrakcyjnić i ułatwić nauczanie podczas spotkań w szkołach i przedszkolach oraz sprawić, aby ta praca była przyjemna również dla mnie, musiałam stworzyć swój własny warsztat pracy.

Podczas pierwszych spotkań z młodzieżą posiłkowałam się znakami własnoręcznie narysowanymi na dużych arkuszach papieru. W następnym roku były już one wycięte z papieru i zafoliowane. Ale to nadal nie spełniało oczekiwań zarówno moich, jak i moich słuchaczy. Nawiązałam współpracę z firmą ubezpieczeniową Amplico, która zgodziła się wspomóc nasze działania edukacyjne. Tak powstały plakaty, ulotki i plany lekcji. Spotkania wzbogacałam wyszperanymi od znajomych filmami z akcji ratowniczych. Słodkości i odblaski dla najmłodszych przekazała mi Straż Miejska z Legionowa. Dalsza współpraca z tą służbą, w ramach rządowego programu Razem Bezpieczniej, zaowocowała sprzętem multimedialnym. Tworzyłam własne prezentacje dotyczące bezpieczeństwa nad wodą latem i zimą. Dzieci coraz lepiej przyswajały wiedzę – były zaciekawione spotkaniem i przyjaźniej patrzyły na umundurowanego funkcjonariusza.

W ten sposób narodził się pierwszy program prewencyjny Komisariatu Rzecznego – Bezpieczne Dziecko na Wodzie/na Lodzie. Określono w nim trzy cele edukacyjne:

1.  Nauczenie podstawowych zachowań mających wpływ na bezpieczeństwo nad wodą, zarówno latem, jak i zimą. Przekazanie, że kontakt z żywiołem, jakim jest woda, może się wiązać z dużym niebezpieczeństwem.

2.  Wszczepienie prawidłowych zachowań w sytuacji zagrożenia nad wodą, a co za tym idzie – umiejętne wezwanie służb ratowniczych oraz jeśli to możliwe udzielenie pomocy – w skuteczny i bezpieczny dla ratującego sposób.

3.  Stworzenie pozytywnych relacji pomiędzy najmłodszymi obywatelami a funkcjonariuszami Policji. Policjant powinien być przyjacielem, do którego w sposób naturalny należy się zwrócić w sytuacji zagrożenia.

Realizowany program spotkał się z dużym zainteresowaniem placówek dydaktycznych. Rocznie udawało nam się przeszkolić ok. 10 tys. dzieci i młodzieży (od wieku przedszkolnego do licealnego). Jednak, jak przystało na kobietę, wciąż było mi mało… Chciałam jakoś dotrzeć do rodziców i sprawić, by wiedza zdobyta na spotkaniach ze mną nie „uciekała” tak szybko z młodych główek. Zaczęłam myśleć o produkcie atrakcyjnym dla dzieci i młodzieży, który nie zostanie wyrzucony jak ulotka do najbliższego kosza, zanim nawet dotrze do domu. Ponieważ sama jestem fanką komiksów od najmłodszych lat, pomyślałam właśnie o takiej zakamuflowanej formie przekazywania istotnych informacji z punktu widzenia policji wodnej. Wydawało mi się, że taką książeczkę dzieci zaniosą do domu, aby pochwalić się nią rodzicom i starszemu rodzeństwu, którzy również pomogą ją przeczytać i zrozumieć – w ten sposób cel byłby osiągnięty.

Pomysł spodobał się komendantowi. Dostałam zielone światło dla realizacji zamysłu. Potrzebowaliśmy bohatera komiksu, rysownika, sponsora, który wydrukuje komiks. Ale od początku…

Nasz komisariat nie miał swojej maskotki. Wspólnie z oficerem prasowym komisariatu uznaliśmy, że przydałaby się jakaś barwna postać, którą dzieci mogłyby pokochać i na niej wzorować swoje zachowania nad wodą. Propozycji było dużo. Jeden z rysowników, który zgodził się nieodpłatnie uczestniczyć w realizacji stworzenia komiksu, zaproponował nam wydrę rzeczną. Pomysł został od razu zaakceptowany, a po kilku metamorfozach powstał Kapitan Wyderka – policjant w wydrzej skórze, świetnie pływający i dbający o bezpieczeństwo swoje i innych. Idealny wzór do naśladowania,
a dodatkowo sympatyczny i całkiem przystojny. Umówiliśmy się na cztery krótkie odcinki przygód Kapitana dotyczące najistotniejszych prawidłowych zachowań nad wodą. Po odcinku wprowadzającym, przedstawiającym charakterystykę komisariatu rzecznego, powstały historie: „Biały Szkwał” (o konieczności noszenia kamizelek ratunkowych), „Skoczek” (o tragicznych w skutkach skokach na główkę
w miejscach niestrzeżonych), „Kruchy Lód” (o ryzyku, jakie niesie ze sobą niekontrolowane wchodzenie na zamarznięte zbiorniki wodne).

Same komiksy wydawały mi się jednak jeszcze niewystarczające. Za pomocą jednej książeczki chciałam dotrzeć do szerokiego grona odbiorców – najmłodszych dzieci, nastolatków oraz ich rodziców. Komiksy były skierowane głównie do nastolatków. Pomiędzy poszczególnymi odcinkami znalazły się strony do kolorowania, łamigłówki dla najmłodszych związane z wiedzą o bezpieczeństwie nad wodą, a także edukacyjna gra planszowa do zabawy dla całej rodziny. Finalnie powstała 50-stronicowa kolorowa książeczka w formacie A4. Dzięki staraniom oficera prasowego komiksy zostały wydrukowane w nakładzie 4 tys. egz. oraz wzbogaciliśmy komiks o maskotki i strój pluszowej postaci Kapitana Wyderki. Niemożliwe z początku przedsięwzięcie stało się rzeczywistością.

Narodziny Kapitana Wyderki i całego programu edukacyjno-profilaktycznego ogłosiliśmy hucznie podczas Dnia Dziecka w Komisariacie Rzecznym Policji w Warszawie w Porcie Praskim.

Kolejnym dużym krokiem w tworzeniu programu „Bezpiecznie nad wodą z Kapitanem Wyderką” było nawiązanie współpracy z Powiatem Legionowskim. W ramach wspólnej realizacji programu „Bezpieczeństwo nad Jeziorem Zegrzyńskim w latach 2011–2014” powstało wiele dodatkowych odcinków przygód Kapitana Wyderki, kolorowanki, gry planszowe, karty do gry i mnóstwo innych materiałów, dzięki którym realizacja programu przyniosła niewątpliwy sukces w braku utonięć wśród dzieci oraz ogólny spadek liczby utonięć na akwenie Jeziora Zegrzyńskiego i jego dopływów.

   Rok 2011 – rozpoczęcie programu prewencyjnego    
   „Bezpiecznie na wodzie i lądzie z Kapitanem Wyderką”   
   we współpracy ze Starostwem Powiatowym w Legionowie   

Obecnie program jest kontynuowany w powiecie legionowskim oraz w rejonie działania Komisariatu Rzecznego Policji – garnizon stołeczny. Kapitan Wyderka jest postacią rozpoznawalną. Posiada swój fanpage na Facebooku. Udziela się na imprezach plenerowych miasta stołecznego Warszawy i Powiatu Legionowskiego, ale znany jest również w pozostałych rejonach kraju. Organizujemy pokazy ratownictwa i samoratownictwo na akwenach i pływalniach. Współpracujemy z Legionowskim WOPR-em przy pokazach i spotkaniach edukacyjnych z dziećmi. Stawiamy specjalnie stworzone tablice informacyjne, które przypominają zasady bezpiecznych zachowań nad wodą i na lodzie. Liczymy na rozwój programu i dotarcie do jak największej liczby dzieci
i ich rodziców. Staramy się zaszczepić pozytywne postawy mogące wpłynąć na zmniejszenie liczby utonięć w naszym kraju.

Na rok 2014 planujemy rozszerzyć program o następujące przedsięwzięcia. Chcemy:

• zaszczepić w najmłodszych przekonanie o konieczności zdobycia umiejętności pływania – „Pływaj z Kapitanem Wyderką”,
• przekonać do aktywnego spędzania czasu nad wodą w bezpieczny sposób – „Żegluj z Kapitanem Wyderką”,
• zaznajomić z pracą Policji z wykorzystaniem zwierząt,
  a w szczególności psów, ucząc przy okazji, jak postępować z psem i jak się zachować podczas ewentualnego ataku zwierzęcia – „Psy na służbie. Psy ratownicy”.

Mamy nadzieję, że dzięki wszystkim programom dotyczącym bezpieczeństwa nad wodą w naszym kraju statystyki utonięć, a w szczególności utonięć dzieci, zaczną znowu spadać.                      

mł. asp. Kinga Czerwińska
asystent Komisariatu Rzecznego Policji w Warszawie