W dniu 18 kwietnia 2017 r. weszła w życie ustawa z dnia 9 marca 2017 r. o systemie monitorowania drogowego przewozu towarów (Dz. U. poz. 708, z późn. zm.), zwana dalej ustawą. Jest ona kolejnym narzędziem do walki z nieuczciwymi podmiotami dokonującymi nielegalnego obrotu paliwami płynnymi, alkoholem etylowym oraz suszem tytoniowym, bez odprowadzania do budżetu państwa należnych podatków. Jak wynika z ustawy i aktów wykonawczych, przedmiotem rejestracji i monitorowania są objęte m.in. paliwa silnikowe i pochodne, w tym biodiesel, dodatki do paliw, oleje smarowe, które mogą być wykorzystane jako dodatki do paliw silnikowych, środki zapobiegające zamarzaniu i gotowe płyny przeciwoblodzeniowe, rozcieńczalniki i rozpuszczalniki, alkohol etylowy oraz susz tytoniowy. Niniejsze towary zostały określone jako „wrażliwe”, należące do grupy najwyższego ryzyka w kraju ze względu na naruszenia przepisów prawa podatkowego.

Zakres obowiązywania i określenia ustawowe

W art. 1 ustawy określono zasady funkcjonowania systemu monitorowania drogowego przewozu towarów na terytorium kraju i zakres odpowiedzialności za naruszenie obowiązków związanych z ich przewozem, tj. podmiotu wysyłającego, podmiotu odbierającego, przewoźnika i kierującego środkiem transportu. Użyte w ustawie określenia zdefiniowano w art. 2 (datę zakończenia przewozu towaru, kierującego, numer referencyjny, nadawcę towaru, odbiorcę towaru, podmiot odbierający, podmiot wysyłający, przewoźnika, przewóz towarów, rodzaj towaru, środek transportu, terytorium kraju, terytorium państwa członkowskiego, terytorium państwa trzeciego, wyznaczone miejsce oraz zgłoszenie).

Towary podlegające zgłoszeniu

Art. 3 ustawy przedstawia katalog towarów, które podlegają systemowi monitorowania, określone podkategoriami PKWiU, wynikającymi z rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 4 września 2015 r. w sprawie Polskiej Klasyfikacji Towarów i Usług (PKWiU) (Dz. U. poz. 1676) oraz pozycjami Nomenklatury Scalonej (CN), wynikającej z rozporządzenia Rady (EWG) nr 2658/87 z dnia 23 lipca 1987 r. w sprawie nomenklatury taryfowej i statystycznej oraz w sprawie Wspólnej Taryfy Celnej (Dz. Urz. nr L 256/1, z późn. zm.).

Katalog ten zawiera:

paliwa silnikowe i ich pochodne, paliwa opałowe, oleje smarowe i preparaty smarowe, które mogą być wykorzystane jako dodatki do paliw silnikowych;
wyroby zawierające alkohol etylowy (odmrażacze na bazie alkoholu etylowego, rozcieńczalniki i rozpuszczalniki);
alkohol etylowy całkowicie skażony;
susz tytoniowy.

Szczegółowy wykaz towarów objętych systemem monitorowania znajduje się na s. 94–95 (źródło: https://puesc.gov.pl/web/puesc/e-przewoz).

Paliwo silnikowe, wyroby zawierające alkohol etylowy i alkohol etylowy całkowicie skażony podlegają systemowi monitorowania, jeżeli masa brutto przesyłki towarów objętych tymi podkategoriami przekracza 500 kg lub jej objętość przekracza 500 litrów. Natomiast susz tytoniowy, nieoznaczony znakami akcyzy, podlega systemowi monitorowania bez względu na jego ilość w przesyłce. Przesyłka to określona ilość towarów tego samego rodzaju przewożonych jednym środkiem transportu, od jednego nadawcy do jednego odbiorcy i do jednego miejsca dostarczenia towaru. Ponadto, ze względu na skalę lub częstotliwość obrotu, systemem monitorowania mogą być objęte inne towary, w stosunku do których istnieje uzasadnione prawdopodobieństwo naruszenia przepisów ustawy z dnia 11 marca 2004 r. o podatku od towarów i usług (Dz. U. z 2016 r. poz. 710, z późn. zm.) lub ustawy z dnia 6 grudnia 2008 r. o podatku akcyzowym (Dz. U. z 2017 r. poz. 43, z późn. zm.). Powyższe ma uzasadnienie w dyspozycji wynikającej z art. 3 ust. 11 ustawy o systemie monitorowania drogowego przewozu towarów, gdzie zawarta jest delegacja dla ministra właściwego do spraw finansów publicznych, który w drodze rozporządzenia może określić wykaz innych towarów wraz ze wskazaniem masy, ilości, objętości lub ich wartości oraz przypadki, w których przewóz tych towarów nie będzie podlegał systemowi.

Wyłączenia przewozie towarów

Art. 3 ust. 4–10 ustawy o systemie monitorowania drogowego przewozu towarów przewiduje wyłączenia z systemu monitorowania, dotyczące przewozu:

towarów objętych podkategoriami PKWiU i pozycjami CN w ramach limitów na opakowanie jednostkowe (od 5 do 16 litrów);
alkoholu całkowicie skażonego w opakowaniach jednostkowych nie większych niż 5 litrów;
paliwa silnikowego, wyrobów zawierających alkohol etylowy i alkohol etylowy całkowicie skażony przez operatorów pocztowych w paczkach pocztowych o masie do 20 kg;
towarów objętych procedurą celną tranzytu, składowania, odprawy czasowej, przetwarzania lub wywozu bądź wywozem powrotnym1;
towarów przemieszczanych w ramach procedury zawieszenia poboru akcyzy, z zastosowaniem systemu EMCS2;
towarów, które nie są związane z wykonaniem czynności podlegających opodatkowaniu podatkiem od towarów i usług, jeżeli przewożonym towarom towarzyszy dokument potwierdzający przesunięcie międzymagazynowe wystawiony przez nadawcę towaru, z zastrzeżeniem przewozów międzynarodowych (art. 3 ust. 8 i art. 7 ust. 1 ustawy)3;
towarów dokonywanego środkami transportu, używanymi przez służby, instytucje Unii Europejskiej i przedstawicielstwa dyplomatycznego lub urzędy konsularne.

Zakres obowiązków podmiotów uczestniczących w przewozie towarów
– zgłoszenie do rejestru SENT

1. Rozpoczęcie przewozu na terenie kraju

Zgodnie z art. 5 ustawy, w przypadku przewozu towaru rozpoczynającego się na terenie kraju podmiot wysyłający ma obowiązek, przed rozpoczęciem przewozu, przesłać do rejestru zgłoszenie, uzyskać numer referencyjny dla tego zgłoszenia, a następnie przekazać uzyskany numer przewoźnikowi i podmiotowi odbierającemu, jeżeli przewóz towarów kończy się na terenie Polski. W ust. 2 i 3, w zależności od okoliczności, tj. czy przedmiotem jest dostawa towarów na terenie kraju, wewnątrzwspólnotowa bądź eksport (poza państwa członkowskie), wskazano dane, jakie musi podać w zgłoszeniu podmiot wysyłający. Następnie przewoźnik, po otrzymaniu unikatowego numeru od podmiotu wysyłającego, jest obowiązany, przed rozpoczęciem przewozu, uzupełnić zgłoszenie dokonane przez ten podmiot o kolejne informacje, m.in. podać swoje dane, numer rejestracyjny środka transportu, datę faktycznego rozpoczęcia i zakończenia przewozu, miejsce zakończenia przewozu na terytorium kraju oraz numer dokumentu przewozowego towarzyszącego przewożonemu towarowi. W sytuacji, gdy przewóz kończy się na terenie kraju, odbiorca towaru ma obowiązek uzupełnić zgłoszenie o informację o odbiorze towarów lub odmowie jego przyjęcia w całości lub części. Uzupełnienie to powinno być dokonane nie później niż w następnym dniu roboczym po dniu dostarczenia towaru.

2. Rozpoczęcie przewozu w państwie członkowskim lub państwie trzecim

Stosownie do art. 6 ustawy, jeżeli na teren kraju jest przywożony towar z państwa członkowskiego bądź państwa trzeciego, obowiązek dokonania zgłoszenia i uzyskania numeru referencyjnego, a następnie przekazania go przewoźnikowi ciąży na podmiocie odbierającym. Przed rozpoczęciem przewozu towarów na trenie kraju przewoźnik powinien otrzymać numer referencyjny oraz uzupełnić zgłoszenie. Określone obowiązki ciążą także na przewoźniku, który przed wjazdem na terytorium kraju powinien uzupełnić zgłoszenie o dane wymagane przez ustawę.

3. Tranzyt towaru przez terytorium kraju

Natomiast art. 7 ustawy narzuca obowiązek dokonania zgłoszenia i uzyskania numeru referencyjnego przez przewoźnika, przed rozpoczęciem przewozu na terenie kraju, w sytuacji, gdy jest wykonywany przewóz z jednego państwa członkowskiego do drugiego bądź do państwa trzeciego.

Aktualizacja danych

Wypełniając dyspozycję art. 8 ustawy, zgodnie z obowiązkami przewidzianymi w art. 5–7 ustawy, podmiot wysyłający, odbierający oraz przewoźnik są zobowiązani aktualizować dane zawarte w zgłoszeniu. Aktualizacji dokonują w takim zakresie, w jakim są zobligowani do ich podawania w zgłoszeniu, jeżeli po dokonaniu zgłoszenia nastąpiła zmiana danych, np. środka transportu bądź miejsca zakończenia przewozu. Jeśli nastąpiło zgłoszenie, a okaże się, że przewóz się nie odbędzie, odpowiednio podmiot wysyłający, odbierający albo przewoźnik dokonują aktualizacji zgłoszenia, podając informację o odstąpieniu od przewozu towaru. Dane są przesyłane, uzupełniane i aktualizowane za pośrednictwem Platformy Usług Elektronicznych Skarbowo-Celnych (SENT). Poszczególne czynności mogą być wykonane po wcześniejszym zarejestrowaniu i uwierzytelnieniu.

Ważne! Aktualizacji nie podlegają dane dotyczące towaru będącego przedmiotem przewozu w zakresie jego ilości, masy brutto lub objętości. Każda zmiana danych dotyczących towaru skutkuje koniecznością dokonania nowego zgłoszenia.

Numer referencyjny

W myśl art. 4 ustawy środkiem technicznym służącym do monitorowania przewozu towarów jest rejestr zgłoszeń prowadzony w systemie teleinformatycznym przez Szefa Krajowej Administracji Skarbowej, który również jest administratorem danych w nim przetwarzanych, w rozumieniu ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. o ochronie danych osobowych (Dz. U. z 2016 r. poz. 922, z późn. zm.). W rejestrze są gromadzone dane zawarte w przesłanych zgłoszeniach, ich uzupełnienia i aktualizacje oraz informacje dotyczące przeprowadzonych kontroli. Niniejsze dane przechowuje się przez 5 lat, licząc od końca roku kalendarzowego, w którym dokonano zgłoszenia. Przewóz towarów „wrażliwych” podlega obowiązkowi zgłoszenia, które polega na wprowadzeniu danych dotyczących przesyłki do systemu monitorowania drogowego. W przypadku dokonywania przewozów towarów od jednego podmiotu wysyłającego do kilku odbiorców każda przesyłka wymaga złożenia nowego zgłoszenia i uzyskania odrębnego numeru referencyjnego. Określony sposób postępowania wynika z przyjętej definicji „zgłoszenia”. Ustawodawca nałożył więc na podmiot wysyłający, odbierający oraz przewoźnika obowiązek dokonywania zgłoszenia i uzyskania numeru referencyjnego, a następnie przekazania go, przed rozpoczęciem przewozu – odpowiednio przez podmiot odbierający lub wysyłający – przewoźnikowi albo przez przewoźnika kierującemu. Biorąc pod uwagę definicję podmiotu wysyłającego i obierającego, z których wynika, że są podmioty prowadzące działalność gospodarczą, obowiązkowi zgłoszenia podlega przewóz towarów realizowany między tymi podmiotami. Numer referencyjny stanowi unikatowy identyfikator nadawany przy zgłoszeniu. Zachowuje ważność przez 10 dni od dnia jego nadania. Po tym terminie wygasa i posługiwanie się nim nie jest możliwe. Jeżeli numer wygaśnie w trakcie realizacji przewozu, dalszy przewóz towaru może być kontynuowany po dokonaniu nowego zgłoszenia i uzyskaniu kolejnego numeru referencyjnego. Zgodnie z art. 10 ustawy przewoźnik ma prawo odmówić przyjęcia do przewozu towarów podlegających zgłoszeniu, a kierujący rozpoczęcia przewozu w przypadku nieotrzymania numeru referencyjnego, dokumentu zastępującego zgłoszenie albo dokumentu potwierdzającego przesunięcie międzymagazynowe. W momencie rozpoczęcia przewozu towarów kierujący jest obowiązany posiadać numer referencyjny, dokument zastępujący zgłoszenie albo dokument potwierdzający przesunięcie międzymagazynowe.

Procedura awaryjna

W przypadku niedostępności rejestru zgłoszeń polegającej na awarii lub przerwie technicznej odpowiednio podmiot wysyłający, odbierający albo przewoźnik, w zakresie zgłaszanych przez siebie danych, dokonuje zgłoszenia, przesyłając dokument zastępujący zgłoszenie na adres awaria.sent@mf.gov.pl. Podmiot wysyłający i odbierający są obowiązane przekazać przewoźnikowi dokument zastępujący zgłoszenie i potwierdzenie jego przyjęcia. Sposób postępowania w trybie awaryjnym oraz wzór dokumentu zastępującego zgłoszenie jest określony w rozporządzeniu Ministra Rozwoju i Finansów z dnia 12 kwietnia 2017 r. w sprawie zgłoszeń przewozu towarów i sposobu postępowania w przypadku niedostępności rejestru zgłoszeń (Dz. U. poz. 787).

Kontrola przewozu towarów

W celu wykonywania kontroli przewozu towarów podmiotami uprawnionymi do korzystania z danych zgromadzonych w rejestrze oraz ich przetwarzania są: funkcjonariusze Służby Celno-Skarbowej, Policja, Straż Graniczna oraz Inspekcja Transportu Drogowego (art. 12 ustawy). Szef Krajowej Administracji Skarbowej może wyrazić zgodę na udostępnienie tych danych w innych przypadkach niż kontrola drogowa, jeśli są one niezbędne do realizacji ustawowych zadań uprawnionych podmiotów. Kontrola drogowa polega na sprawdzeniu przestrzegania obowiązków przez podmiot wysyłający, odbierający, przewoźnika oraz kierującego w zakresie dokonywania zgłoszenia przewozu towarów, uzupełniania i aktualizacji tego zgłoszenia, zgodności danych zawartych w zgłoszeniu ze stanem faktycznym oraz posiadania numeru referencyjnego lub zastępujących go dokumentów (art. 13 ust. 1 ustawy). Obejmuje także weryfikację danych zawartych w dokumentach okazanych przez kierującego oraz oględziny pojazdu, w tym pobranie próbki towaru, które jest zasadne w sytuacji, gdy w dokumentacji przewozowej są stosowane nazwy handlowe i zachodzi podejrzenie przewozu towaru „wrażliwego” bez zgłoszenia. Co do zasady kontrolę przestrzegania obowiązków wynikających z ustawy przeprowadzają funkcjonariusze Służby Celno-Skarbowej. Dodatkowo uprawnienia takie zostały powierzone funkcjonariuszom Policji, Straży Granicznej oraz inspektorom Inspekcji Transportu Drogowego. Według zapisów art. 13 ust. 6 ustawy uprawnienia poszczególnych organów i służb wynikają z przepisów określających zakres ich działania. Stosowne porozumienia będą określały zakres i warunki współpracy pomiędzy poszczególnymi służbami.

Obowiązki kierującego

W art. 13 ust. 5 ustawy zostały określone obowiązki kierującego w trakcie przeprowadzanej kontroli. Jest on zobowiązany okazać wymagane dokumenty związane z przewozem towaru, podać numer referencyjny właściwy dla dokonywanego przewozu towaru albo udostępnić dokument zastępujący zgłoszenie z potwierdzeniem jego przyjęcia bądź dokument potwierdzający przesunięcie międzymagazynowe, umożliwienia sprawdzenia zgodności przewożonego towaru z informacjami podanymi w zgłoszeniu, w tym pobierania próbek towaru.

(...)

kom. Mariusz Jackowski
wykładowca Zakładu Ruchu Drogowego CSP

Pełna wersja artykułu "Monitorowanie drogowego przewozu towarów" w pliku PDF