TAK, ale tylko wówczas, gdy zadbanie o zdrowie psychiczne będzie tak samo ważne, jak o zdrowie fizyczne. Jest to kwestia świadomości danej osoby i otwartości w sięganiu po pomoc, zwłaszcza, że nauka z zakresu psychologii, medycyny, fizjoterapii i innych dziedzin proponuje spojrzenie na leczenie człowieka w podejściu holistycznym, wciąż unowocześniając swoje metody. Czasy teraźniejsze dają taką możliwość, a dostęp do informacji w tym zakresie jest coraz większy. Ponadto na rynku wciąż rośnie liczba specjalistów, do których można się zwrócić po pomoc czy poradę. Wystarczy tylko po to sięgnąć.
Należy również wspomnieć, że aby ułatwić policjantom szybki i bezpośredni dostęp do specjalistów, już ponad 25 lat temu zorganizowano opiekę psychologiczną poprzez utworzenie zespołów psychologów policyjnych w komendach wojewódzkich. Opieka psychologiczna w większości województw sprawowana jest całodobowo. Dzięki temu policjanci uczestniczący w różnego rodzaju wydarzeniach nadzwyczajnych, a zwłaszcza w sytuacjach kryzysowych, mają możliwość uzyskać natychmiastową pomoc. Niezaprzeczalną bowiem kwestią jest to, że policjant, wykonując swoje zadania, napotyka różnego rodzaju sytuacje trudne, a zawód policjanta jest jednym z najbardziej stresogennych we współczesnym świecie. Wielokrotnie wykazały to badania prowadzone zarówno w Polsce, jak i na świecie, w których naukowcy uwzględniali różne czynniki ‒ od chorób somatycznych po zgony, m.in. na zawał serca. W ostatnich latach ponadto zaobserwowano wzrost zachorowań na różnego rodzaju zaburzenia natury psychicznej (zaburzenia depresyjne i lękowe, zaburzenia nerwicowe). Dotyczą one również funkcjonariuszy Policji, którzy jednocześnie z różnych przyczyn boją się je ujawniać, obawiają się również skorzystać z pomocy specjalisty psychologa lub psychiatry.
Problemy dotyczące zdrowia psychicznego, jak i fizycznego dotykają wszystkich, jednak specyfika spraw realizowanych przez funkcjonariuszy CBŚP wymaga szczególnej odporności psychicznej i skontrolowania naturalnych odruchów, aby opanować emocje i być ponadprzeciętnym oraz skutecznym policjantem. W konsekwencji prowadzi to do zablokowania możliwości natychmiastowego odreagowania stresu i kumulowania się napięcia. Generowane napięcie wewnętrzne, brak możliwości rozładowania emocji lub niewystarczające sposoby radzenia sobie ze stresem prowadzą do rozwoju różnych dolegliwości u funkcjonariuszy, w tym zaburzeń psychosomatycznych, psychicznych i uzależnień. Mają także negatywny wpływ na całe funkcjonowanie jednostki, powodując pogorszenie efektywności pracy, a także absencję w służbie. Dlatego tak ważne jest, aby policjanci mogli liczyć na wsparcie ze strony organizacji w zakresie pomocy psychologicznej, w tym m.in. grupowych szkoleń, warsztatów i programów związanych z radzeniem sobie ze stresem, co może zachęcać do szukania własnych indywidualnych sposobów, ćwiczeń i technik radzenia sobie w trudnych sytuacjach, a także indywidualnej pomocy psychologicznej. Biorąc jednak pod uwagę trudności, jakich doświadczają osoby będące w kryzysie, w niełatwej dla siebie sytuacji, niejednokrotnie mające problem z poproszeniem o pomoc psychologa, czy wręcz odczuwające niechęć do zgłoszenia się po taką pomoc (bo to np. nie pasuje do stereotypu „twardego” policjanta, który ze wszystkim powinien radzić sobie sam, i tylko „słabe jednostki” mówią o swoich problemach, zwłaszcza psychologowi, bo to oznacza, że „jest już ze mną naprawdę źle”...), w Centralnym Biurze Śledczym Policji położony został nacisk na działania profilaktyczne!
Kilka lat temu z inicjatywy kierownictwa CBŚP, wspólnie z Zespołem Wsparcia Psychologicznego, powstał pomysł połączenia działań profilaktycznych z organizowanymi corocznie Mistrzostwami CBŚP w Biegach Przełajowych. Podyktowane to było m.in. doświadczeniami ‒ naszymi i innych psychologów policyjnych ‒ nabytymi podczas realizowania opieki psychologicznej. Z przeprowadzonych spotkań indywidualnych, sesji grupowych, interwencji kryzysowych czy badań psychologicznych funkcjonariuszy wynikało, że jedną z najczęściej wybieranych przez nich strategii radzenia sobie ze stresem jest podejmowanie aktywności fizycznej. Policjanci poprzez ćwiczenia fizyczne, które stanowią swoisty bufor łagodzący wpływ stresu na zdrowie psychofizyczne, są w stanie rozładować emocje kumulujące się w nich podczas wykonywania trudnych zadań, zwłaszcza wtedy gdy zobowiązani są zachować profesjonalizm i nie okazać stresu, emocji czyli umiejętnie kontrolować siebie. Taki sposób zachowania wchodzi w nawyk. Często zatem możemy usłyszeć stwierdzenie: „ale ja się nie stresuję”. Jednak fakt, że na zewnątrz nie widać objawów stresu, to nie znaczy, że ich nie ma, że ciało nie odczuwa pobudzenia, i że nie zachodzą różnego rodzaju reakcje fizjologiczne w organizmie. Reakcja stresowa mimo wszystko pojawia się i fizjologicznie przygotowuje ciało do rodzaju gwałtownej eksplozji aktywności mięśniowej, a ruch i uprawianie sportu obniżają to napięcie.
Aktywność fizyczna, poprzez bezpośredni wpływ na ośrodkowy układ nerwowy i uwalnianie neuroprzekaźników, takich jak serotonina oraz noradrenalina, oprócz tego, że obniża ryzyko wielu chorób psychosomatycznych, wpływa korzystnie na samopoczucie, poprawia nastrój, zwiększa poczucie własnej wartości, przeciwdziała depresji, obniża ryzyko uaktywnienia się chorób metabolicznych i sercowo-naczyniowych. Zmniejsza zarazem ryzyko pogorszenia przebiegu tych schorzeń z powodu nierozładowanego stresu. W badaniach przeprowadzonych na wielu grupach społecznych, od sportowców po weteranów wojennych ze stwierdzonym zespołem stresu pourazowego, udowodniono, że intensywne ćwiczenia fizyczne istotnie obniżały subiektywne poczucie stresu. Policjanci, nie mając wpływu na obiektywne czynniki stresu, mogą wpływać na własne ich postrzeganie i właśnie w ten sposób zmniejszać lub całkowicie eliminować konsekwencje. Powyższe argumenty przyczyniły się do powstania pomysłu połączenia biegu z zajęciami profilaktycznymi.
Pierwsze zajęcia efektywnego zarządzania stresem odbyły się w 2022 r. pod hasłem „W zdrowym ciele, zdrowy duch” i miały na celu przybliżenie samej tematyki stresu i jego oddziaływania na zdrowie. Najskuteczniejsze działania profilaktyczne to jednak takie, które nie tylko uświadamiają konsekwencje nierozładowanego stresu, ale przede wszystkim uczą wychwytywać pierwsze objawy napięcia i pokazują sposoby radzenia sobie z nimi. Wizualizacja, relaksacja, medytacja, ćwiczenia oddechowe, słuchanie muzyki, praca z negatywnymi przekonaniami i myślami automatycznymi, zmiana nastawienia, umiejętność korzystania ze wsparcia innych osób ‒ to tylko przykładowe sposoby, które warto zgłębić i zobaczyć, który jest skuteczny i pomocny dla danej osoby w zależności od stresora, jaki stanął jej na drodze. Inne oddziaływania będą skuteczne, gdy podczas służby policjant musiał użyć broni, realizował zadania wiążące się ze skrajną przemocą, terrorem, uprowadzeniem osoby dla okupu, handlem ludźmi, gdy jest przemęczony presją związaną z nadzieją ludzi oczekujących pomocy, jeszcze inne ‒ gdy w związku z wykonywanymi zadaniami obawia się o bezpieczeństwo swoje i swoich najbliższych lub gdy znalazł się w sytuacji konfliktowej z przełożonym czy nie układa mu się ze współpracownikami. Czynnikiem, który łączy te sytuacje, jest niewątpliwie fakt, że osoba ich doświadczająca potrzebuje odreagowania, zrozumienia i wsparcia.
Ćwiczenia oddechowe są jedną z najskuteczniejszych technik relaksacyjnych. Pomagają radzić sobie z paniką i stresem, obniżają ciśnienie krwi, zwiększają ilość tlenu w płucach, poprawiają koncentrację, a co za tym idzie wyciszają i uspokajają umysł, i co najważniejsze można je wykonać zawsze i wszędzie. Jedną z metod, zaproponowaną funkcjonariuszom CBŚP, jest oddech pudełkowy (polega na oddychaniu w rytm 4 kroków: wdech trwający 4 sekundy, zatrzymanie oddechu trwające 4 sekundy, wydech trwający 4 sekundy i ponowne zatrzymanie oddechu trwające 4 sekundy). Technikę tę przyjęły i rozpowszechniły US Navy Seals, by pomóc żołnierzom w radzeniu sobie w sytuacjach wysokiego stresu. Warto pamiętać, by podczas stosowania tej techniki oddychania oraz innych metod oddechowych pracować także z napływającymi w trakcie stresu myślami automatycznymi i spróbować znaleźć w spokojnych warunkach myśl zastępczą, którą będziemy stosować w warunkach podwyższonego stresu (np. „Dam sobie radę!”, „Mam doświadczenie w radzeniu sobie z takimi sytuacjami!”).
Zapewne wiele osób zapyta: „Po co mi psycholog, skoro mam rodzinę, znajomych, przyjaciół? To mi wystarcza”. I faktycznie, tzw. wsparcie nieprofesjonalne, czyli udzielane przez osoby będące w najbliższym otoczeniu, jest niewątpliwie czynnikiem chroniącym przed wystąpieniem różnego rodzaju konsekwencji po zdarzeniach kryzysowych, ale czasem niewystarczającym. Obiektywizm w stosunku do bliskich jest niemożliwy, ponadto pewne nieprawidłowości w funkcjonowaniu osoby może wychwycić tylko ktoś ze specjalistycznym wykształceniem i odpowiednimi kompetencjami.
Druga edycja działań profilaktycznych połączonych z Mistrzostwami CBŚP w Biegach Przełajowych, zatytułowana „Niech Twój umysł biegnie razem z ciałem” (2023 r.), poświęcona została zagadnieniu psychosomatyki. W formacji mundurowej, od której „wymaga się” wspomnianej na początku niezłomności, siły fizycznej i psychicznej, odporności emocjonalnej, to właśnie zaburzenia somatyczne są najczęściej pierwszym zauważalnym objawem. Policjanci częściej najpierw korzystają z pomocy lekarza, robią badania, a dopiero gdy okazuje się, że ciało z medycznego punktu widzenia jest zdrowe, zaczynają szukać innej przyczyny. Niejednokrotnie mijają miesiące, a nawet lata, zanim zdecydują się skorzystać z pomocy psychologa czy psychiatry. Warto przypomnieć w tym miejscu, iż schorzenia psychosomatyczne uważa się za dolegliwości cielesne, częściowo lub całkowicie wywołane przez czynniki emocjonalne, chociaż same zaburzenia rozwoju emocjonalnego nie są jedynym warunkiem ich powstania. Zaburzenia psychosomatyczne mogą dotyczyć ogromnej liczby narządów i układów: sercowo-naczyniowego, oddechowego, moczowo-płciowego, narządu ruchu, skóry lub przewodu pokarmowego, mogą występować też jako wtórne reakcje somatyczne w następstwie zaburzeń nerwicowych. Do chorób somatycznych, w których powstawaniu czynniki psychiczne odgrywają niekwestionowaną rolę, należą: atopowe zapalenie skóry, astma oskrzelowa, choroba wrzodowa żołądka i dwunastnicy, łysienie plackowate, samoistne nadciśnienie tętnicze, cukrzyca typu 2, a także zespół jelita drażliwego, dysfunkcje seksualne, zaburzenia snu, bóle psychogenne, omdlenia. Uświadomienie wagi czynników psychologicznych w procesie tworzenia się choroby somatycznej było celem drugiej edycji zajęć profilaktycznych.
Pierwsza i druga edycja zajęć z zakresu efektywnego zarządzania stresem cieszyła się tak dużym powodzeniem, że już na stałe zagościła w corocznym harmonogramie przedsięwzięć Biura. Jeszcze wiele miesięcy po tych wydarzeniach tematy poruszane podczas zajęć są zalążkiem do rozpoczęcia rozmowy podczas rozmaitych spotkań na drodze służbowej, podczas szkoleń, badań czy wspólnej realizacji. Rozmowa z kolei staje się impulsem do skorzystania z pomocy, a to właśnie było celem i nadzieją organizatorów. Kolejny bieg i zajęcia profilaktyczne przed nami, tym razem przedsięwzięciu będzie przyświecać hasło: „Nie daj się dogonić traumie”. Będzie ponowna okazja, by nie tylko znaleźć się wspólnie na trasie biegowej, ale też poruszyć ważne tematy dotyczące zdrowia psychicznego. I najważniejsze – kolejna szansa, by podkreślić, że w życiu każdego człowieka, nawet w życiu „twardziela z CBŚP”, przytrafiają się sytuacje, w których warto poprosić o pomoc, a umiejętność korzystania z pomocy jest oznaką prawdziwej siły.
Psychologowie policyjni realizują zadania w oparciu o zarządzenie nr 53 Komendanta Głównego Policji z dnia 6 października 2014 r. w sprawie metod i form wykonywania niektórych zadań służbowych przez psychologów pełniących służbę lub zatrudnionych w jednostkach organizacyjnych Policji. Określa ono tryb oraz formy pomocy psychologicznej udzielanej policjantowi lub pracownikowi Policji w sytuacjach kryzysowych i nadzwyczajnych, których katalog znajduje się w przedmiotowym zarządzeniu.
Celem oddziaływań psychologicznych jest przywrócenie równowagi psychicznej policjanta lub pracownika, u którego na skutek sytuacji kryzysowej wystąpił stan kryzysu psychicznego utrudniającego lub uniemożliwiającego samodzielne odzyskanie równowagi emocjonalnej, poznawczej i behawioralnej. Psycholog sprawuje opiekę psychologiczną m.in.: poprzez porady psychologiczne, udzielanie pierwszej pomocy emocjonalnej, psychoterapię oraz psychoedukację. Działania te prowadzone są na wniosek samego policjanta lub pracownika (z pominięciem drogi służbowej) lub na wniosek bezpośredniego przełożonego (po wyrażeniu zgody przez policjanta lub pracownika). Dokładny opis możliwości i zakresu otrzymania pomocy psychologicznej można znaleźć w zarządzeniu.
Magdalena Żaboklicka-Madziar
Zespół Wsparcia Psychologicznego Centralnego Biura Śledczego Policji
Ewelina Zapała-Sielezin
Zespół Wsparcia Psychologicznego Centralnego Biura Śledczego Policji
Bibliografia:
Figley C.F., Nash W.P., Stres bojowy. Teorie, badania, profilaktyka i terapia, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2010.
Ogińska-Bulik N., Stres zawodowy u policjantów, Wydaw-
nictwo Wyższej Szkoły Humanistyczno-Ekonomicznej w Łodzi, Łódź 2009.
Padesky C.A., Greenberger D., Umysł ponad nastrojem, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków 2017.
Raport z badania stresu zawodowego w Policji, Centralny Instytut Ochrony Pracy – Państwowy Instytut Badawczy, umowa z dn. 30 czerwca 2014 r.
Sęk H., Cieślak R., Wsparcie społeczne, stres i zdrowie, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2006.
Terelak J.F., Stres zawodowy, Wydawnictwo UKSW, Warszawa 2007.
Does a tough guy from the CBIP need help? About the importance of stress prevention in uniformed services on the example of the Central Bureau of Investigation of the Police
The present article concerns the stress prevention in special units of the Polish Police. The authors are policewomen from the Psychological Support Team of the Central Bureau of Investigation of the Police (the CBIP). They describe the way, in which police psychologists managed to reach out with the necessary preventive actions to the police officers who, performing such demanding service, regard reaching for the psychological help as a sign of weakness. A few years ago, the Team in consultation with the leadership of the Bureau, initiated a venture involving the combination of preventive activities and the CBIP Cross-Country Championships. The experience of police psychologists shows that among police officers, undertaking physical activity is one of the most frequently chosen strategies for coping with stress. Through physical exercises, which constitute a specific buffer alleviating the stress influence on psychological health, police officers are able to unload the emotions that accumulate during performing difficult tasks. Classes in effective stress management, regularly organized within the Championships, are very popular among police officers. In 2024, the event will be held under the motto „Don’t let trauma catch up with you” and just as in previous editions it is aimed at mental health prevention and making police officers aware that the ability to use help is a sign of real strength.
Tłumaczenie: Katarzyna Olbryś
