podinsp. Michał Król
wykładowca Zakładu Służby Prewencyjnej CSP

Ustawa z dnia 24 lipca 1919 r. o Policji Państwowej (Dz. Pr. P. P. z 1919 r. Nr 61, poz. 363, z późn. zm.) umożliwiła rozpoczęcie procesu tworzenia jednolitej i ogólnopaństwowej służby policyjnej w Polsce. Podstawowymi jednostkami organizacyjnymi Policji w okresie międzywojennym były komisariaty i posterunki, a w dużych miastach dopuszczano także istnienie podkomisariatów specjalistycznych: kolejowych, rzecznych itp.
Aktem prawnym, który unormował postępowanie policjanta podczas służby i poza służbą, była Tymczasowa instrukcja służbowa dla Policji Państwowej. Została ona zatwierdzona 3 lipca 1920 r. rozporządzeniem ministra spraw wewnętrznych. Instrukcja określała m.in. zadania policjantów pełniących służbę „w obchodach, na posterunkach i na posterunkach dla ruchu ulicznego”.

OKRES MIĘDZYWOJENNY
Ponieważ początkowo nie istniał podział na specjalności, każdy policjant pełniący służbę na drodze publicznej musiał wykonywać m.in. następujące zadania: „zgłaszać o uszkodzeniach ulicy lub chodnika, regulować ruch uliczny, jeżeli był on wstrzymany, zapewnić pierwszeństwo w przejeździe pojazdowi Pana Prezydenta Rzeczypospolitej, pojazdom straży ogniowej, ambulansom sanitarnym oraz pojazdom Policji spieszącym do wypadku”. Wszyscy policjanci byli wyposażeni w gumową pałeczkę do regulacji ruchu i gwizdek służbowy.
Szkolenie wyższych rangą funkcjonariuszy PP odbywało się w Głównej Szkole Policyjnej w Warszawie, natomiast posterunkowi i przodownicy byli szkoleni w okręgowych i powiatowych szkołach policyjnych¹.
Minister Spraw Wewnętrznych w § 2 pkt f rozporządzenia z dnia 11 lipca 1921 r. dla Policji Państwowej Lwowa i Krakowa wprowadził obowiązek dozoru Policji nad ruchem kołowym, a Komendant Główny PP w rozkazie nr 134 z 1921 r. zlecił Policji − w związku z rozwiązaniem Wojskowej Policji Samochodowej − całkowity nadzór nad ruchem samochodów. 7 października 1921 r. Sejm Rzeczypospolitej Polskiej uchwalił Ustawę o przepisach porządkowych na drogach publicznych (Dz. U. z 1921 r. Nr 89, poz. 656, z późn. zm.). Artykuł 19 ustawy stanowił: „Czuwanie nad przestrzeganiem przepisów porządkowych na drogach publicznych jest obowiązkiem zaprzysięgłej służby drogowej, organów Policji Państwowej i urzędów gminnych”.
Na podstawie art. 34 Ustawy o Policji Państwowej określono zasady organizacji szkół policyjnych i programy nauczania. Program kursu dla wyższych funkcjonariuszy Policji ruchu kołowego i pieszego na drogach publicznych uwzględniał w swej części szczegółowej:
– ogólne zasady ruchu kołowego i pieszego;
– ruch karetek pogotowia ratunkowego, straży ogniowej itp.;
– przepisy dotyczące wozów, rowerzystów, motocyklistów, samochodów i dorożek.
10-19 grudnia 1923 r. w Szkole Policyjnej w Warszawie odbyły się „Wykłady o ruchu kołowym z demonstracjami praktycznymi”. Słuchacze rekrutowali się przede wszystkim z kadry oficerskiej PP, choć byli obecni także policjanci innych rang, delegowani z poszczególnych województw. Na podstawie pisma Ministra Spraw Wewnętrznych z 14 lipca 1924 r. nauczaniem przepisów ruchu kołowego zostali objęci funkcjonariusze do stopnia nadkomisarza włącznie.
W VI Okręgu Policji Państwowej m.st. Warszawy wprowadzono − ze względu na najbardziej intensywny rozwój ruchu kołowego i pieszego w tym mieście − nowoczesne rozwiązania organizacyjne i techniczne. Policjantów regulujących ruch na ulicach wyróżniono białymi mankietami z czerwonym otokiem.
1 października 1925 r. Komendant Główny PP, wydając rozkaz nr 300, ujednolicił na terenie całego państwa sygnały ręczne do regulacji ruchu kołowego przez funkcjonariuszy Policji Państwowej. Według załącznika do tego rozkazu, policjant kierujący ruchem musiał mieć odtąd założone na przedramionach białe mankiety z czerwonym kółkiem (od wewnętrznej i zewnętrznej strony dłoni). Kolejny rozkaz (nr 342 z 19 listopada 1926 r.) zakazywał policjantom oddawania honorów w czasie regulacji ruchu kołowego, choć jednocześnie zastrzegał, że przełożony może wydać inne zarządzenie w tej sprawie. Jednakże gdyby policjant, oddając honory, spowodował zatrzymanie ruchu lub wypadek, odpowiedzialność ponosiłby przełożony.
12 sierpnia 1926 r. w Warszawie odbyła się konferencja poświęcona udziałowi Policji w nadzorze nad ruchem ulicznym w stolicy. W wyniku dyskusji zdecydowano o utworzeniu policyjnej brygady ruchu ulicznego. W 1928 r. powstały trzy szkoły dla funkcjonariuszy szeregowych PP: w Żyrardowie, Sosnowcu i Mostach Wielkich. W Warszawie powołano natomiast Szkołę Oficerską Policji Państwowej. Program nauczania ciągle zmieniano i dopiero od 1931 r. we wszystkich szkołach policyjnych zaczęto szkolić na podstawie instrukcji służbowej, która zawierała wiele zagadnień z zakresu bezpieczeństwa ruchu drogowego.
W 1935 r. w Warszawie, w następstwie dalszej rozbudowy służby ruchu drogowego, został zorganizowany i wyszkolony w ramach Rezerwy Pieszej Policji Państwowej oddział w sile dwóch plutonów policjantów ruchu ulicznego (80 szeregowych). Zadania tego oddziału zostały opisane w czasopiśmie „Na posterunku” z 1936 r.: „Pierwszem i głównem zadaniem tych plutonów jest regulowanie ruchu kołowego i pieszego na najważniejszych punktach (skrzyżowaniach) ulic w mieście st. Warszawie. Regulowanie to przeprowadza się przy pomocy mechanicznych sygnałów dźwiękowo-świetlnych i powszechnie znanych sygnałów ręcznych. Drugiem bardzo ważnem zadaniem plutonów ruchu jest bezpośrednia walka z przestępstwami, popełnianemi przez kierowców różnego rodzaju pojazdów (mechanicznych i konnych). Do tego celu służą patrole motocyklowe, które przez stałe, niemal nieustanne patrolowanie po ulicach do punktów wylotowych miasta włącznie i «odwiedzanie» stałych i przygodnych garaży bardzo skutecznie przyczyniają się do ujawnienia i wykrywania przestępstw dokonywanych przez niesumiennych właścicieli i kierowców pojazdów. Plutony ruchu ulicznego m.st. Warszawy skierowały w ciągu 1935 r. 9713 doniesień do władz administracyjnych i sądowych oraz ukarały wykraczających przeciw przepisom drogowym w drodze doraźnych nakazów karnych na łączną kwotę 4366 złotych polskich”². Rozkaz komendanta głównego PP nr 656 z 13 kwietnia 1935 r. określał, kto i kiedy może nosić czapkę z białym pokrowcem. Dotąd nosili ją wszyscy policjanci; stanowiła bowiem ochronę przed słońcem. Teraz zezwolenie na jej noszenie uzyskali jedynie funkcjonariusze szeregowi pełniący służbę w okresie letnim na drogach wodnych. Natomiast wszyscy policjanci, zarówno oficerowie, jak i szeregowi, musieli – zgodnie z rozkazem komendanta głównego PP nr 715 z 24 lutego 1937 r. − nosić przy sobie gwizdek policyjny określonego wzoru.
Dość późno, gdyż dopiero w 1937 r., w sposób szczególny oznakowano „policjantów pełniących służbę dla policji drogowej”. Komendant główny PP wydał 21 sierpnia 1937 r. rozkaz nr 731, w którym ustalił, iż opaskę z napisem: Policja Drogowa funkcjonariusze tej służby będą nosić na lewym ramieniu między łokciem a stawem barkowym. Od tego czasu rozpoczęła swą służbę świeżo zorganizowana Policja Drogowa.
20 maja 1939 r. ukazał się tajny rozkaz nr V-156 Komendanta Głównego PP wprowadzający Policję Ruchu Drogowego na drogach tzw. Korytarza Gdańskiego celem kontroli ruchu tranzytowego niemieckich pojazdów mechanicznych. Kontrolą ruchu drogowego zajmowali się nie tylko policjanci. Minister komunikacji utworzył 11 września 1937 r. oddziały ruchu drogowego w wydziałach komunikacyjno-budowlanych niektórych urzędów wojewódzkich dużych miast (Dz. Urz. Ministra Komunikacji z 1 października 1937 r. Nr 42).
Jednym z zadań tych oddziałów były sprawy kontroli ruchu drogowego, które określono jako „wydawanie przepisów lokalnych o ruchu, nadzór nad ruchem na drogach publicznych i nadzór nad stanem znaków drogowych”.

OKUPACJA 1939-45
17 września 1939 r. generalny gubernator, Hans Frank, wydał zarządzenie o organizacji Policji Polskiej, którą przymusowo wcielił do okupacyjnego systemu administracyjno-policyjnego, rozciągając jednocześnie nad jednostkami PP stały nadzór władz niemieckich. Najwyższymi stanowiskami w Policji Polskiej były stanowiska komendanta miejskiego i powiatowego.
Nadzór nad ruchem ulicznym sprawowały wszystkie terytorialne jednostki Policji Polskiej, a w Warszawie, Krakowie i Lublinie istniały wyspecjalizowane jednostki służby ruchu. W Warszawie utworzono Kompanię Ruchu Ulicznego, która podlegała bezpośrednio komendantowi miasta. W Krakowie zadania nadzoru nad ruchem ulicznym wykonywał Pluton Ruchu Kołowego wraz z Sekcją Wypadkową.
Służba polegała głównie na kontrolowaniu, czy zaprzęgi konne mają tablice, oświetlenie, czy parkują w dozwolonym miejscu itp. W dużych miastach służba ta obejmowała również regulację ruchu na skrzyżowaniach oraz wymuszanie przestrzegania przepisów porządkowych związanych z ruchem tramwajów.
Policjanci, podobnie jak większość społeczeństwa polskiego, byli zaangażowani w walkę z okupantem. Z ich możliwości swobodnego poruszania się korzystał Oddział II Komendy Głównej Armii Krajowej, zlecając im wykonywanie zadań kontrwywiadowczych. Jeden z referatów tego Oddziału, o kryptonimie „993/P”, składał się z policjantów Policji Polskiej i Dyrekcji Policji Kryminalnej. Należącą do tego referatu komórkę „P-16” stanowili z kolei policjanci z Kompanii Ruchu Ulicznego i Oddziału Wartowniczo-Konwojowego Policji Polskiej z Warszawy. Prowadzili oni działania zespołowe.
W czasie przygotowań do Powstania Warszawskiego policjanci wyżsi rangą opracowali plany mobilizacyjne i alarmowe dla swoich pododdziałów, inni wykonywali konkretne zlecenia ośrodków władz podziemnej armii. Należy tu wspomnieć o kierowcy z Kompanii Ruchu − plutonowym Nicie. Swym służbowym motocyklem z bocznym wózkiem przewoził broń z konspiracyjnych magazynów do umówionych punktów. Tuż przed wybuchem powstania konieczne stało się ewakuowanie jednego z oddziałów dyspozycyjnych Armii Krajowej z gmachu „Prudential” (obecnie hotel „Warszawa”), w którym został również zakwaterowany oddział SS. Plutonowy Nita podjechał policyjnym samochodem
ciężarowym przed budynek i oficjalnie wyprowadził, a później wywiózł członków oddziału. Uniknęli oni w ten sposób rewizji i zatrzymania.
Ponieważ stosunki między Policją Państwową, a później także Policją Polską, a lewicowym ruchem oporu były wrogie, po wkroczeniu Armii Czerwonej na tereny Polski wielu policjantów zostało zamordowanych lub aresztowanych i zesłanych w głąb ZSRR. Niektórzy z nich musieli się ukrywać, uciekać z rodzinnych stron. Tylko nieliczni przetrwali i mogli służyć swoimi umiejętnościami nowej władzy. Byli organizatorami Urzędu do Zwalczania Spekulacji i Lichwy Wojennej, brali udział w fachowym przygotowywaniu nowej kadry Milicji Obywatelskiej, współtworzyli pierwszą Szkołę Ofi cerską w Słupsku, Biuro Kryminalne KGMO, organizowali komendy powiatowe i komisariaty Milicji Obywatelskiej³.

MILICJA OBYWATELSKA
9 kwietnia 1945 r. Szef Oddziału Służby Zewnętrznej KGMO wydał Instrukcję o organizacji i zakresie działania Służby Zewnętrznej. Służba ta składała się z siedmiu sekcji. Do sekcji VII − Regulacji Ruchu Ulicznego i Komunikacji Pojazdów powołano specjalne oddziały zorganizowane w jednostki o strukturze zależnej od potrzeb danego miasta. Sekcja spełniała funkcje organizacyjne i kontrolne. Nadzorowała szkolenie i pracę służby regulacji ruchu. Podobnie jak przed wojną, szkolenie z tego zakresu odbywało się w szkołach milicyjnych o ogólnym profilu nauczania. Dopiero 15 maja 1955 r. na mocy rozkazu nr 04/KG/55 utworzono we Wrocławiu Ośrodek Szkolenia Kadr Technicznych MO. Podstawowym zadaniem tej placówki było szkolenie milicjantów w zakresie nowej wówczas specjalności − ruchu drogowego.
Pierwszy kurs specjalistyczny, oznaczony symbolem „R-1”, rozpoczęto 12 grudnia 1955 r., a zakończono 28 lipca 1956 r. Uczestniczyło w nim 305 słuchaczy. Był to pierwszy i jedyny kurs specjalistyczny w tym Ośrodku, gdyż na mocy rozkazu Komendanta Głównego MO nr 031/KG/56 z 15 października 1956 r. OSKT przeniesiono z Wrocławia do Iwicznej pod Warszawą, gdzie od 15 listopada 1956 r. rozpoczął pracę już jako Ośrodek Szkolenia Służby Ruchu Drogowego. 24 listopada tegoż roku zorganizowano tam pierwszy kurs, który oznaczono symbolem „R-2”. W 1957 r. zmieniono nazwę placówki na Ośrodek Szkolenia MO, a 24 lipca 1956 r. − na Szkołę Ruchu Drogowego im. Franciszka Zubrzyckiego. Szkoła funkcjonowała nieprzerwanie aż do końca lat osiemdziesiątych.
Od 1960 r. poza szkoleniem podstawowym trwającym 10 miesięcy prowadzono tam również kursy trzymiesięczne, w tym m.in.: – kursy regulacji ruchu drogowego,
– kursy kontrolerów ruchu drogowego,
– kursy funkcjonariuszy opiniujących w sprawach wypadków drogowych,
– kursy inspektorów i kierowników powiatowych inspektoratów ruchu drogowego,
– kursy starszych referentów ds. ruchu drogowego,
– kursy ekip kontroli technicznej i inne.
27 sierpnia 1990 r. powstało Centrum Szkolenia Policji w Legionowie, które przejęło funkcje, kadrę i majątek kilku rozwiązanych szkół resortu spraw wewnętrznych. Zakład Ruchu Drogowego CSP został utworzony z wykorzystaniem bazy materialnej i kadrowej Szkoły Ruchu Drogowego w Iwicznej.

   1. A. Misiuk, Instytucje policyjne w Polsce. Zarys dziejów. Od X wieku do współczesności, Wydawnictwo Wyższej Szkoły Policji, Szczytno 2006, s. 89.
   2. H. Altkorn, Ściganie przestępstw „samochodowych i motocyklowych”, „Na posterunku” 1936, nr 11, s. 177.
   3. A. Hempel, Pogrobowcy klęski. Rzecz o policji „granatowej” w Generalnym Gubernatorstwie 1939-1945, PWN, Warszawa 1990.