Pojęcie edukacja, która stanowi ogół oddziaływań międzygeneracyjnych służących formowaniu całokształtu zdolności życiowych człowieka (m.in. poznawczych, estetycznych, moralnych), czyniących z niego istotę dojrzałą, świadomie realizującą się, „zadomowioną” w danej kulturze, zdolną do konstruktywnej krytyki i refleksyjnej afirmacji¹, jest określeniem nadrzędnym. Termin ten obejmuje także nauczanie, które jest planową pracą nauczyciela z uczniami, umożliwiającą im zdobywanie wiadomości, umiejętności, nawyków oraz rozwijanie osobowości².

Edukacja zawiera w sobie również wychowanie, które jest oddziaływaniem na czyjąś osobowość, formowaniem jej, zmienianiem i kształtowaniem. Wychowanie jest wyzwalaniem w drugiej osobie bądź grupie osób pożądanych stanów, jak rozwój, samorealizacja czy wzrost samoświadomości³.

Edukacji nie należy ograniczać do transmisji wiadomości – jest ona dialogiem, w którym obie strony (wychowawca – nauczyciel i wychowanek – uczeń), korzystając z dorobku kulturowego danego społeczeństwa, nie tylko przekazują informacje, lecz również ujawniają i urzeczywistniają wobec siebie wartości estetyczne i realistyczne. Tak ujęta edukacja jest zgodna ze starożytnym zrozumieniem pojęcia pedagogia, która odnosi się do całości zabiegów związanych z formowaniem umysłowym i moralnym dziecka. Już starożytni Grecy zrozumieli, że dzielność i sprawność fizyczną należy uzupełniać głęboką moralnością i szlachetnością duchową⁴.

Tak więc należytym terminem będzie kształcenie, na które składa się ogół czynności i procesów umożliwiających ludziom poznanie przyrody, społeczeństwa i kultury, a zarazem uczestnictwo w ich przekształcaniu, jak i również możliwie wszechstronny rozwój sprawności fizycznych i umysłowych, zainteresowań i zdolności, a także wyrobienie odpowiednich postaw i przekonań⁵.

Rozpatrując definicję „kształcenia”, doszukamy się w niej wzmianki o wszechstronnym rozwoju sprawności fizycznych, sprawności te mogą być nabyte podczas szkolenia.

Szkolenie w pedagogice jest uczeniem prostych umiejętności i nawyków praktycznych, wymagających minimalnego przygotowania teoretycznego, np. uczenie kogoś prostych czynności rzemieślniczych, czynności obsługiwania urządzeń i prostych maszyn czy uczenie musztry w wojsku⁶.

Na potrzeby swojego artykułu do definicji W. Okonia dodam, że szkolenie policjantów podczas wyszkolenia strzeleckiego, które jest jednym z elementów szkolenia i doskonalenia zawodowego policjantów⁷, obejmuje między innymi obsługę broni, a zatem definicję szkolenia możemy uznać za uniwersalną.

Doskonalenie zawodowe jest „podwyższaniem kwalifikacji, procesem systematycznej oraz ciągłej aktywności zawodowej mającej na celu aktualizowanie, rozszerzanie oraz pogłębianie wiedzy i umiejętności związanych z wykonywaniem określonego zawodu”⁸.

Doskonalenie zawodowe najczęściej jest realizowane przez różnego rodzaju kursy, szkolenia zawodowe, studia podyplomowe, staże krajowe i zagraniczne, konferencje metodyczne, seminaria, warsztaty, a także poprzez samokształcenie.

Szkoleniu i doskonaleniu podlegają wszyscy policjanci. Między tymi formami występują niewielkie różnice. W trakcie szkolenia uczestnicy nabywają nową wiedzę i umiejętności, uczą się podstaw. W trakcie doskonalenia ich nabyta wiedza jest ugruntowana, doskonalą nabyte wcześniej umiejętności. Można pokusić się o stwierdzenie, że szkolenie jest zorientowane na teraz, a doskonalenie na przyszłość.

Szkolenia i doskonalenia zawodowe policjantów realizowane są w oparciu między innymi o: rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 8 listopada 2023 r. w sprawie szkoleń zawodowych i doskonalenia zawodowego w Policji (Dz. U. z 2023 r. poz. 2506). Rozporządzenie określa formy, tryb, organizację, sposób odbywania i dokumentowania szkolenia zawodowego, sposób oceniania policjanta w trakcie szkolenia i podczas egzaminów końcowych, sposób powoływania komisji egzaminacyjnej, a także formy, organizację, sposób odbywania i dokumentowania doskonalenia zawodowego oraz sposób oceniania policjanta w trakcie trwania doskonalenia zawodowego, sposób sprawowania nadzoru nad realizacją szkoleń i doskonalenia zawodowego, wzory świadectw ukończenia szkolenia i doskonalenia zawodowego oraz zdania egzaminu końcowego.

Zgodnie z przywołanym rozporządzeniem, w Policji odbywają się szkolenia zawodowe podstawowe, podoficerskie, aspiranckie, oficerskie.

Doskonalenie zawodowe dzieli się na doskonalenie zawodowe centralne i doskonalenie zawodowe lokalne oraz doskonalenie zawodowe zewnętrzne.

Doskonalenie zawodowe centralne jest prowadzone w formie kursów specjalistycznych oraz w formie „innych przedsięwzięć”.

Inne przedsięwzięcie prowadzi się na podstawie programu doskonalenia zawodowego centralnego, który określa nazwę innego przedsięwzięcia oraz jego cel, a także sposób, warunki i czas jego realizacji, liczbę uczestników, założenia, które są niezbędne do właściwego organizowania i prowadzenia tego przedsięwzięcia.

Doskonalenie zawodowe lokalne jest realizowane na podstawie planu. Prowadzi się je w siedzibie jednostki organizacyjnej Policji lub poza jej siedzibą. W ramach doskonalenia zawodowego lokalnego zajęcia prowadzone są w celu utrzymania lub – gdy jest to niezbędne – podnoszenia sprawności fizycznej oraz umiejętności posługiwania się bronią palną przez policjantów. Zajęcia doskonalenia zawodowego lokalnego obejmują również instruktaż albo zajęcia prowadzone w zakresie niezbędnym do prawidłowego wykonywania zadań i czynności służbowych.

Doskonalenie zawodowe zewnętrzne prowadzi się po zidentyfikowaniu potrzeb, których zaspokojenie nie jest możliwe w ramach doskonalenia zawodowego centralnego lub doskonalenia zawodowego lokalnego. Uczestnictwo policjanta w doskonaleniu zawodowym zewnętrznym potwierdza dokument wydany przez organizatora.

W. Okoń cele kształcenia definiuje jako oczekiwane i pożądane zmiany, jakie pod wpływem nauczania i uczenia się kształtują się w osobowości ucznia. Ich źródłem są cele edukacji. Według K. Denka cele te obejmują: umiejętność rozumienia świata, działania w nim, kierowania sobą i kształtowania własnej tożsamości, przygotowanie do prawidłowego rozpoznawania wartości i zgodnego z nimi postępowania oraz samorealizacja według wybranego przez ucznia systemu wartości.

Wyróżnia się kilka kategorii celów kształcenia. Cele ogólne odnoszą się do zmian rozwojowych ucznia w sferze poznawczej, tj. w nabywaniu wiedzy z gotowych źródeł i poszukiwaniu jej poprzez rozwiązywanie zagadnień, w sferze emocjonalnej poprzez przeżywanie i wytwarzanie wartości oraz w sferze praktycznej poprzez poznawanie i wytwarzanie dzieł techniki.

Obok celów ogólnych wyróżnia się cele szczegółowe i cele operacyjne, które w sposób bardziej szczegółowy, właściwy dla poszczególnych przedmiotów, rozwijają ogólne cele kształcenia⁹. Dyscyplina wiedzy zajmująca się stanowieniem celów, określaniem ich genezy, rodzajów i hierarchii nazywa się teleologią (gr. télos – cel)¹⁰.

W pedagogice współczesnej istnieje wiele teorii uszczegółowiania celów kształcenia i ujmowania ich w schemacie klasyfikacyjnym. Cele kształcenia nawiązują do różnych przesłanek dydaktycznych, a także antropologicznych, społecznych i politycznych. Sposób realizacji celów kształcenia w głównej mierze wpływa na ocenę efektywności kształcenia w szkołach i uczelniach oraz na losy edukacyjne i życiowe uczestników tego procesu.

Mówiąc o kształceniu, należy również wspomnieć o jego formach. Formy kształcenia dotyczą organizacyjnej strony procesu kształcenia, określają warunki jego przebiegu i rodzaje aktywności uczniów. Formy wiążą się ściśle z założonymi przez nauczyciela celami kształcenia oraz kryteriami doboru uczniów. W zależności od liczby uczestników procesu kształcenia wyróżnia się formy:

1. indywidualne (uczenie się jednostkowe, np. programowe, intermedialne, w pracowni, klasie szkolnej, laboratorium),
2. partnerskie (np. przez wykonywanie zadań edukacyjnych w parach),
3. grupowe (w małych, 3–6-osobowych zespołach),
4. zbiorowe.

Ze względu na miejsce realizacji procesu kształcenia wyróżnia się formy:

1. klasowo-lekcyjne,
2. warsztatowe,
3. ogólnoszkolne (np. projekty edukacyjne),
4. pozaszkolne (np. praca domowa, wycieczka czy zajęcia teatralne)¹¹.

Rozpatrując edukację, nauczanie, wychowanie czy też kształcenie, musimy zdać sobie sprawę, że wszystko to zawiera się w systemie oświaty, czyli wzajemnie powiązanych elementów. Celem systemu oświaty są świadomie założone skutki, które społeczeństwo pragnie osiągnąć przez funkcjonowanie systemu oświaty, zależą one zatem od charakteru każdego społeczeństwa i jego systemu oświaty. Różne mogą być wartości naczelne uznawane przez społeczeństwo. W społeczeństwach antagonistycznych inne wartości uznaje klasa rządząca, inne uciskana, co znajduje swój wyraz w rozbieżności celów oświaty i wychowania; oficjalnie są one ukierunkowane na dobro warstwy rządzącej lub totalitarnego państwa. W społeczeństwie demokratycznym wartość naczelną stanowi dobro człowieka, jego szczęście i wszechstronny rozwój, stąd i cele systemu oświaty są ukierunkowane na te wartości. Obejmują one uzyskanie przez każdą jednostkę możliwie wysokiego poziomu kwalifikacji ogólnych, osiągnięcie optymalnych kwalifikacji zawodowych, zapewnienie każdemu możliwości aktywnego uczestnictwa w demokracji oraz twórczego udziału w życiu kulturalnym¹².

Rozpatrując edukację w jej szerokim znaczeniu, należy pamiętać o szkoleniu, które jest zdobywaniem umiejętności i wiedzy w jakiejś dziedzinie. Szkolenia z reguły organizowane są w postaci kursu, serii wykładów itp¹³.

Gdy mówimy o celach szkolenia, chodzi nam o określenie tego, czego mają nauczyć się uczestnicy. Cele szkolenia powinny zostać opracowane z maksymalną szczegółowością, być mierzalne, realistyczne, najistotniejsze dla rozwiązywanego problemu oraz osadzone w czasie (należy uwzględnić czas konieczny do osiągnięcia wystarczającego poziomu wiedzy czy umiejętności). Wyznaczając cele szkoleń, tak jak w każdym planowaniu, formułujemy cel główny oraz bardzo precyzyjnie formułujemy cele szczegółowe.

Mając dokładną znajomość celów stawianych przed szkoleniem, staramy się zdobyć informacje na temat uczestników, dostępnych zasobów szkoleniowych i na podstawie tych danych podejmujemy decyzję na temat lokalizacji szkolenia¹⁴.

W Policji prowadzonych jest wiele kursów o różnym charakterze, wyszkolenie strzeleckie jest elementem każdego szkolenia zawodowego – podstawowego, podoficerskiego, aspiranckiego i oficerskiego, a także licznych kursów specjalistycznych prowadzonych w ramach doskonalenia zawodowego.

Dobrym przykładem ciągłości doskonalenia zawodowego w Policji jest doskonalenie zawodowe instruktorów strzelań policyjnych. Na kurs dla instruktorów strzelań kieruje się policjantów, którzy są przewidywani do pełnienia funkcji instruktora strzelań policyjnych i wcześniej zaliczyli postępowanie kwalifikacyjne z wynikiem pozytywnym. Aby zostać instruktorem strzelań policyjnych, należy ukończyć kurs specjalistyczny, a następnie aktualizować wiedzę i umiejętności na kursach doskonalących.

Kurs specjalistyczny dla instruktorów strzelań policyjnych obejmuje 22 dni szkoleniowe, w tym 165 jednostek lekcyjnych. Jego celem jest przygotowanie policjantów do pełnienia funkcji instruktorów strzelań policyjnych w jednostkach organizacyjnych Policji i realizacji wynikających z niej obowiązków i zadań, polegających na systematycznym doskonaleniu policjantów poszczególnych jednostek w bezpiecznym, prawidłowym użytkowaniu i skutecznym strzelaniu z broni palnej oraz na podwyższaniu poziomu wiedzy i doskonaleniu umiejętności zawodowych w zakresie broni palnej.

Integralną częścią kursu jest zdobycie umiejętności z zakresu udzielania pierwszej pomocy.

Po ukończeniu kursu policjant jest przygotowany do planowania, organizowania i przeprowadzania:

1. indywidualnych treningów z policjantami w strzelaniu z broni palnej krótkiej, przydzielonej do celów służbowych;
2. programowych szkoleń strzeleckich i okresowych sprawdzianów strzeleckich z zakresu strzelania z broni palnej krótkiej przydzielonej do celów służbowych, realizowanych na podstawie wytycznych kierownika komórki organizacyjnej Komendy Głównej Policji właściwej w sprawach szkolenia;
3. programowych szkoleń strzeleckich i sprawdzianów strzeleckich dla policjantów użytkujących inne rodzaje broni palnej, na podstawie wytycznych kierownika komórki organizacyjnej Komendy Głównej Policji właściwej w sprawach szkolenia;
4. zajęć teoretycznych i praktycznych z zakresu obsługi i użycia innych rodzajów broni dla policjantów poszczególnych służb, nieposiadających przedmiotowego przeszkolenia;
5. okresowych i doraźnych szkoleń dla wszystkich policjantów w zakresie:

• przepisów regulujących użycie i wykorzystanie broni palnej oraz sytuacyjnej procedury użycia broni palnej,
• zasad użytkowania broni palnej przydzielonej do celów służbowych,
• zasad bezpiecznego posługiwania się bronią palną oraz warunków bezpieczeństwa podczas szkoleń z wykorzystaniem broni palnej,
• podstaw budowy i działania broni palnej przydzielonej do celów służbowych,
• podstaw budowy, działania oraz zasad bezpiecznego posługiwania się i strzelania z nowych wzorów (modeli) broni palnej wprowadzanych na uzbrojenie Policji,
• stosowanej amunicji, skutków działania pocisków na organizm ludzki i użytkowania osłon balistycznych,
• przepisów regulujących posiadanie broni palnej przez podmioty prawne i osoby fizyczne,
• zawodów strzeleckich.

Policjantów posiadających uprawnienia instruktora strzelań policyjnych, realizujących w jednostkach organizacyjnych Policji zajęcia z zakresu szkolenia strzeleckiego, przynajmniej raz na trzy lata kieruje się na kurs specjalistyczny w zakresie doskonalenia umiejętności instruktorów strzelań policyjnych. Celem kursu jest pogłębienie wiedzy i umiejętności nabytych przez instruktorów w zakresie strzelań policyjnych oraz posługiwania się bronią palną podczas zajęć szkolenia strzeleckiego realizowanych w jednostkach organizacyjnych Policji. Kurs należy realizować w grupach szkoleniowych, w których liczba uczestników nie przekracza 16 słuchaczy. Na realizację treści kształcenia zawartych w programie kursu przewiduje się 29 godzin lekcyjnych (4 dni szkoleniowe).

Podsumowanie

Szkolenie jest jedną z najstarszych i najbardziej uniwersalnych form przekazywania wiedzy i umiejętności. Choć jest formą uniwersalną, ukierunkowane jest na zakres praktyczny. Szkolenie pozwala nabyć nową wiedzę, umiejętności, nawyki praktyczne, uczy podstaw. Wyższym poziomem jest doskonalenie umiejętności nabytych podczas szkolenia. W wielu przypadkach doskonalenie umiejętności podyktowane jest wymogami prawa, celem zdobycia lub zachowania określonych uprawnień. Takie rygorystyczne uwarunkowania dotyczą m.in. doskonalenia zawodowego dla instruktorów strzelań policyjnych.

nadkom. Sylwester Siembrzuch
Zakład Wyszkolenia Strzeleckiego
Szkoły Policji w Słupsku

1. Pedagogika – leksykon PWN, pod red. B. Milerskiego i B. Śliwerskiego, Warszawa 2000, s. 54.
2. Tamże, s. 130.
3. Tamże, s. 274.
4. Tamże, s. 54.
5. Tamże, s. 106.
6. W. Okoń, Nowy słownik pedagogiczny, Warszawa 2004, s. 397.
7. Leksykon policyjny, pod red. W. Pływaczewskiego i G. Kędzierskiej, Szczytno 2001, s. 314.
8. T.W. Nowacki, Leksykon pedagogiki pracy, Radom 2004, s. 50.
9. W. Okoń, Nowy słownik pedagogiczny, Warszawa 2004, s. 58.
10. R.M. Gagné, L.J. Briggs, W.W. Wagner, Zasady projektowania dydaktycznego, Warszawa 1992; K. Denek, Wartości i cele edukacji szkolnej, Warszawa 1994; B. Niemiecko, Między oceną szkolną a dydaktyką. Bliżej dydaktyki, Warszawa 1997; W. Okoń, Wprowadzenie do dydaktyki ogólnej, Warszawa 1998, w: „Pedagogika – leksykon PWN”, pod red. B. Milerskiego i B. Śliwerskiego, Warszawa 2000, s. 34.
11. T. Lewowicki, Indywidualizacja kształcenia. Dydaktyka różnicowa, Warszawa 1977; W. Okoń, Wprowadzenie do dydaktyki ogólnej, Warszawa 1998, w: „Pedagogika – leksykon PWN”, pod red. B. Milerskiego i B. Śliwerskiego, Warszawa 2000, s. 68.
12. W. Okoń, Nowy słownik pedagogiczny, s. 58.
13. Współczesny słownik języka polskiego, red. naukowy B. Dunaj, Warszawa 2007, s. 1776.
14. W. Michałek, Rozpoznanie i analiza potrzeb szkoleniowych, WikConsulting. Doradztwo. HR. Szkolenia, 1.01.2018, https://wikconsulting.pl/rozpoznanie-i-analiza-potrzeb-szkoleniowych/ [dostęp: 28.08.2024 r.].

Basic professional training and in-service training in the police as a form of education

The author of the article tries to answer the question of what level of perfection should be achieved in a given field to be able to pass on one’s knowledge, experience and skills to others – to teach, train, improve skills. He discusses the issues of broadly defined education. The author also refers to the basic professional training and in-service training of police officers, with particular emphasis on the specifics of training and improving the skills of police shooting instructors.

Tłumaczenie: Beata Pepłowska