Elementy programowe rozwijane w procesie szkolenia psów

Zdecydowana większość kategorii psów szkolonych w Zakładzie Kynologii Policyjnej Centrum Szkolenia Policji w Legionowie posiada w swoim katalogu umiejętności elementy związane z pokonywaniem przeszkód terenowych. Wyjątkiem są jedynie psy szkolone do badań osmologicznych i psy tropiące osoby metodą mantrailingową². Codzienne ćwiczenia fizyczne sprzyjają prawidłowemu rozwojowi zwierzęcia, budowaniu jego kondycji³. Rozwijają jego koordynację ruchową, uczą rozwiązywania problemów i poprawiają spostrzegawczość⁴. Są w zasadzie tym, czym siłownia dla człowieka – miejscem, gdzie mozolnie buduje się siłę i sprężystość organizmu. Pozytywny wpływ treningu na organizm psa służbowego jest niezaprzeczalny. „Wspomaga rozwój mięśni, wzrost ich masy, większą siłę i sprawność, jak i trwałe zmiany w układzie krążenia i oddychania”⁵.

Co istotne, zdolności motoryczne i zachowanie psów (szczególnie na wysokości) nie są weryfikowane na poziomie „sprawdzenia i oceny predyspozycji psa przed zakupem”6 podczas realizacji zadań związanych z centralnym doborem psów do użycia w Policji. W zasadzie żadna z prób opisanych w zarządzeniu nr 91 KGP nie określa sprawdzania tego typu reakcji zwierząt⁷. W praktyce oznacza to, że elementy te pozostają do wyuczenia indywidualnie podczas procesu szkolenia. Nauka pokonywania przeszkód terenowych w trakcie realizowanych kursów dla przewodników psów służbowych oparta jest na naturalnych zdolnościach psów do pokonywania różnego rodzaju przeszkód terenowych⁸.

Etapy przygotowywania psów do pokonywania przeszkód terenowych

Prezentowane w artykule etapy nauki i poziomy trudności wykonywanych ćwiczeń wynikają z okresowego oceniania postępów szkoleniowych opisanych w kartach oceny będących częścią programów szkolenia psów różnych kategorii.

Ćwiczenia podlegają też zasadom sformułowanym podczas kilkudziesięcioletniej działalności szkoleniowej ośrodka. Zasadą naczelną jest, by pokonywanie przeszkód i ich wielkość były dostosowane do danej rasy psa⁹. Innymi są asekuracja zwierzęcia przy pokonywaniu przeszkód, a także właściwe nagradzanie zwierzęcia po pokonanej przeszkodzie¹⁰. Ćwiczenia z pokonywania przeszkód terenowych muszą być przeprowadzane w sposób bezpieczny i niepowodujący urazów u zwierząt – stąd przywiązywanie dużej wagi do warunków atmosferycznych podczas ćwiczeń¹¹. Podczas nauki zwierzęcia wskazana jest również cierpliwość. Natura zwierząt i ich indywidualny osobniczy rozwój sprawiają, że każde z nich będzie wymagało indywidualnego podejścia oraz właściwie dobranych motywatorów¹².

Etap I

Pierwszy okres szkolenia z zakresu pokonywania przeszkód to w zasadzie nauka ogólnej koordynacji i budowania współpracy z przewodnikiem. Stosuje się tu wiele niskich przeszkód, których zadaniem jest ogólne przygotowanie psa do ćwiczeń, rozgrzania mięśni, skakania, oceny odległości w czasie ćwiczenia oraz nauki lądowania po pokonaniu przeszkody¹³. Wiele przeszkód w tym etapie szkolenia pokonywanych jest wspólnie z przewodnikiem, który musi obserwować zwierzę, motywować je, a także czuwać nad jego bezpieczeństwem¹⁴.

Do nauki wykorzystywana jest też metoda naśladownictwa, tj. odwzorowywania zachowań i ich naśladowania przez osobniki tego samego gatunku. Dlatego niejednokrotnie pokonywanie przeszkód odbywa się grupowo, a osobniki wykazujące niepewność umieszcza się podczas tych ćwiczeń w środku grupy lub na jej końcu¹⁵. 

Bardzo ważne jest umiejętne nagradzanie psa, czy to smakołykami, czy też aportem¹⁶. Praca nad tymi sposobami nagradzania prowadzona jest indywidualnie z każdym duetem człowiek – pies od pierwszego dnia kursu. Opanowanie umiejętności szybkiego nagradzania w odpowiednim momencie znacznie przyśpiesza proces nauki. W tym kontekście niezwykle ważną umiejętnością są zdolności manualne człowieka – rozumiane jako jego szybka reakcja ruchowa polegająca na odpowiednim zsynchronizowaniu podania nagrody z właściwym i poprawnym wykonaniem danego zadania przez psa. Realizacja zadania, tj. pokonanie przeszkody, z zasady powinno być niezwłoczne nagrodzone, w myśl zasady mówiącej, że zachowanie nagradzane będzie się powtarzało¹⁷.

Etap II¹⁸

Drugi okres nauki zakłada coraz pewniejsze pokonywanie przeszkód oraz stopniowe zwiększanie poziomów ich trudności.

Bardzo ważna w tym etapie jest nauka psa sposobu podejścia do przeszkody, pokonania jej na określoną komendę i wykończenia ćwiczenia, które z reguły polega na przyjęciu przez psa na komendę określonej pozycji ciała, np. SIAD lub WARUJ.

W tym okresie nauki wprowadza się także komendy optyczne, które mogą oddziaływać na psa z kilku metrów. Stopniowo wycofuje się również pomoc przewodnika z pokonywania przeszkody. Jednak ze względu na uwarunkowania osobnicze psów decyzja o wycofaniu pomocy przewodnika podejmowana jest indywidualnie i zależy od zachowania samego zwierzęcia.

Etap III¹⁹

Kolejny etap to okres nauki samodzielnego i pewnego pokonywania przeszkód przez zwierzę. Na tym etapie jest budowany także dystans od psa. Polega to na stopniowym przesuwaniu się przewodnika, tak by pies, wysłany kierunkowo na przeszkodę, pracował samodzielnie. Proces ten jest długotrwały, a budowanie dystansu powinno odbywać się stopniowo. Dlatego np. w pierwszej części ćwiczeń przewodnik podąża z psem do końca przeszkody, a w kolejnej zatrzymuje się w połowie tej trasy. Budowanie dystansu także przebiega indywidualnie u poszczególnych osobników.

Etap IV²⁰

Ostatni etap nauki pokonywania przeszkód terenowych obejmuje wykonywanie ćwiczeń bez smyczy. Pies na wydaną komendę ma pewnie i sprawnie pokonać przeszkodę. Po jej pokonaniu ma przyjąć zadaną przez przewodnika pozycję w pobliżu przeszkody i oczekiwać na jego dalsze dyspozycje. Podczas samodzielnego pokonywania przeszkody przez psa przewodnik powinien pozostać na jej początku i sterować psem za pomocą głosu oraz komend optycznych.

Na każdym etapie szkolenia szczególnie ważne jest urozmaicanie przeszkód²¹. Przeszkody nie powinny być także pokonywane w tej samej kolejności i zawsze od tej samej strony. Nauce pokonywania rozmaitych przeszkód, oprócz tych opisanych w programach szkolenia na kursach dla przewodników psów, służy specjalny tor przeszkód zlokalizowany na terenie Zakładu Kynologii Policyjnej CSP. Zawiera on pochylnie, schody, kładki i różnego rodzaju ruchome elementy wymagające zachowania równowagi podczas przechodzenia.

Zakończenie

Pokonywanie przeszkód terenowych to ważna umiejętność psów służbowych. Bez tej zdolności realizacja wielu zadań związanych z użyciem czworonogów w służbie byłaby niemożliwa. Dotyczy to nie tylko psów patrolowo-tropiących, psów do działań bojowych, ale także psów do wyszukiwania zapachów narkotyków czy psów do wyszukiwania zapachu zwłok ludzkich. Trudno bowiem przewidzieć czas i miejsce użycia psa danej kategorii oraz przeszkodę, jaka stanie na drodze policjanta i prowadzonego przez niego psa. Ponadto należy przypomnieć, że obowiązkiem każdego opiekuna psa służbowego jest dbanie o jego zdrowie i kondycję fizyczną²². Ćwiczenia z pokonywania przeszkód terenowych świetnie się sprawdzają podczas utrzymania kondycji zwierzęcia.

asp. szt. Daniel Tatera
Zakład Kynologii Policyjnej CSP

1. A. Grimm, Jak układać psy policyjne, „Gazeta Policji Państwowej”, 1921, s. 22.
2. Katalog umiejętności psów tych kategorii zakłada jedynie pracę węchową – związaną z porównywaniem zapachów w pracowni osmologicznej oraz z tropieniem zapachów w terenie.
3. Szkolenie instruktorów i przewodników oraz tresura psów służbowych w jednostkach Wojsk Ochrony Pogranicza, red. W. Kasztelan, Wydawnictwo MON, 1972, s. 162.
4. J. Monkiewicz, K. Rogowska, J. Wajdzik, Kynologia, Wydawnictwo Uniwersytetu Przyrodniczego we Wrocławiu, 2011, s. 30.
5. Tamże.
6. Zarządzenie nr 91 Komendanta Głównego Policji z dnia 4 października 2022 r. w sprawie metod i form wykonywania zadań z użyciem psów służbowych w Policji (Dz. Urz. KGP poz. 225), § 11.
7. Tamże, § 11–16.
8. Szkolenie instruktorów i przewodników oraz tresura psów służbowych w jednostkach Wojsk Ochrony Pogranicza, red. W. Kasztelan, s. 163.
9. Walasek, Tresura psów służbowych. Posłuszeństwo ogólne, Centrum Szkolenia Policji w Legionowie, Legionowo 2012, s. 37.
10. Tamże, s. 38.
11. Tamże.
12. Tamże, s. 19.
13. Tamże, s. 37.
14. A. Brzezicha, H. Lisiecki, Amatorskie szkolenie psów, Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne, Warszawa 1972, s. 153.
15. A. Walasek, Tresura psów służbowych. Posłuszeństwo ogólne, s. 37.
16. A. Brzezicha, H. Lisiecki, Amatorskie szkolenie psów, s. 153.
17. A. Walasek, Tresura psów służbowych. Posłuszeństwo ogólne, s. 17.
18. Tamże, s. 43.
19. Tamże, s. 44.
20. Tamże, s. 45–46.
21. A. Brzezicha, H. Lisiecki, Amatorskie szkolenie psów, s. 149
22. Obowiązki opiekuna psa wynikają z art. 145o ustawy z dnia 6 kwietnia 1990 r. o Policji (Dz. U. z 2024 r. poz. 145, z późn. zm.).

Developing motor skills in police service dogs during training

This article explores how police service dogs develop their motor skills through specialized training courses for their handlers. The author explains the steps of the process and introduces the exercises used at each step. The article is complemented by photos that illustrate how these exercise are performed. It also emphasises that police service dogs benefit from learning to navigate terrain obstacles, as this skill is crucial in their work. Additionally, daily physical training supports their development and strengthen their overall fitness.

Tłumaczenie: Joanna Łaszyn