Menu szybkiego dostępu

Strona główna serwisu Kwartalnik Policyjny

ALGORYTMY ANTYKORUPCYJNE

Zadania Policji, rozciągające się na wiele specjalistycznych dziedzin, wykonywane są przez służby: kryminalną i śledczą, prewencyjną oraz wspomagającą działalność Policji w zakresie organizacyjnym, logistycznym i technicznym. Przepisy normujące działanie Policji zawierają szereg procedur rozumianych jako sposób postępowania, prowadzenia, załatwiania jakiejś sprawy, tryb, przebieg określonych czynności. W praktyce administracyjnej procedura bywa utożsamiana z algorytmem1 i te pojęcia stosowane są zamiennie.

 

insp. Marek Działoszyński
dyrektor Biura Spraw Wewnętrznych KGP

Wszelkie procedury, którym podlegają funkcjonariusze, wynikają z obowiązującego prawa. Kodeks karny nie zawiera definicji korupcji, można ją jednak sformułować na podstawie przepisów części szczególnej kodeksu, m.in. art. 228, 229 i 230, 230a, w których określone są znamiona łapownictwa biernego, czynnego oraz płatnej protekcji.

Na podstawie doświadczeń Biura Spraw Wewnętrznych Komendy Głównej Policji, dla potrzeb analizy przestępczości, wprowadzono pojęcie przestępstw o charakterze korupcyjnym, popełnianych przez policjantów w celu osiągnięcia korzyści osobistych lub materialnych, do których zaliczono:

  • przekroczenie uprawnień lub niedopełnienie obowiązków służbowych (art. 231 k.k.),
  • ujawnienie tajemnicy państwowej lub służbowej – (art. 265 i 266 k.k.)
  • udział w zorganizowanej grupie przestępczej bądź współpracę z nią (art. 258 k.k.),
  • fałszowanie dowodów (art. 235 k.k.),
  • fałszowanie dokumentów, poświadczenie nieprawdy – (art. 270, 271 k.k.).

Warto przypomnieć, że w sferze uregulowań ustawowych pojęcie korupcji zostało zdefiniowane w art. 1 ust. 3 Ustawy z dnia 9 czerwca 2006 r. o Centralnym Biurze Antykorupcyjnym (Dz. U. Nr 104, poz. 108):
„Korupcją jest obiecywanie, proponowanie, wręczanie, żądanie, przyjmowanie przez jakąkolwiek osobę, bezpośrednio lub pośrednio, jakiejkolwiek nienależnej korzyści majątkowej, osobistej lub innej, dla niej samej lub jakiejkolwiek innej osoby, lub przyjmowanie propozycji lub obietnicy takich korzyści w zamian za działanie lub zaniechanie działania w wykonywaniu funkcji publicznej lub w toku działalności gospodarczej”.

W Biurze Spraw Wewnętrznych ogniskuje się wiedza na temat przestępczości w środowisku policyjnym. Z analizy spraw prowadzonych przez biuro na przestrzeni lat działalności wynika, że większość przestępstw stanowią przestępstwa o charakterze korupcyjnym. Dla przykładu w 2006 r. stanowiły one 69% ogółu przestępstw2.
Wyniki analizy mechanizmów przestępczych prowadzą do wniosków na temat uwarunkowań sprzyjających działaniom przestępczym. Są one dwojakiego rodzaju: z jednej strony uwarunkowania systemowe – sfera uregulowań prawnych zawierająca nieprzejrzyste rozwiązania, luki, a z drugiej człowiek i jego postawa w służbie, często zagrożona słabościami osobowościowymi, labilnym systemem wartości.
Podstawową przyczyną korupcji w służbach mundurowych jest istnienie pokusy przyjmowania korzyści materialnych i osobistych oraz prosta możliwość ich realizacji. Występuje także łatwość usprawiedliwiania korupcyjnych zachowań wzmacniana uzgodnieniami między osobami powiązanymi służbowo i towarzysko.
Funkcjonariusze Policji poddani pokusie przyjęcia korzyści demoralizują się stosunkowo szybko, gdyż służba w Policji to praca zespołowa, a w grupie znacznie łatwiej o usprawiedliwienia, wzajemne zrozumienie, poparcie, podporządkowanie ogółowi, również przejęcie norm postępowania.
W przypadku przestępstw korupcyjnych głośna lub milcząca akceptacja otoczenia pozwala każdemu z osobna uważać, że jest w porządku. W wyniku tego mechanizmu następuje stopniowe obniżanie poziomu wrażliwości na naruszanie prawa.
Młody człowiek przyjęty do służby w Policji, wchodząc w nowe środowisko zawodowe, często czuje się wyalienowany, zagubiony, wobec czego staje się podatny na przyjmowanie nowych, w tym negatywnych wzorców postępowania.
Okres służby przygotowawczej ma zatem kapitalne znaczenie dla wykształcenia w młodym policjancie systemu wartości istotnych dla służby w Policji. Na kolejnych etapach pracy zawodowej należy utwierdzać funkcjonariuszy w antykorupcyjnych postawach i wzmacniać mechanizmy samokontroli.
Niestety, narzędzia doboru kandydatów do służby nie dają możliwości jednoznacznej oceny kandydatów pod kątem odporności psychicznej na pokusy korupcyjne, ponieważ nie istnieją doskonałe metody weryfikacji uczciwości i poziomu etycznego kandydata do służby. Weryfikacja taka dokonuje się dopiero w trakcie pełnienia służby.
Aktualnie obowiązujące przepisy normujące zasady etyki3 uwzględniają m.in. konieczność wzmocnienia obowiązków policjanta wynikających z demokratycznie stanowionego prawa, m.in. zobowiązują policjanta do wystrzegania się korupcji w każdej postaci oraz zwalczania wszelkich jej przejawów.
Wynika to ze standardów zawartych m.in. w Europejskim Kodeksie Etyki Policyjnej4, w którym określono, iż na wszystkich szczeblach organizacji policyjnej muszą istnieć skuteczne środki zapobiegające korumpowaniu policjantów i służące do zwalczania takiej korupcji (art. 21). W komentarzu do tego artykułu podkreśla się, że korumpowanie policjantów narusza nie tylko integralność funkcjonariuszy, ale i integralność Policji, jako instytucji publicznej pełniącej służebną rolę wobec społeczeństwa. Policjant, jako depozytariusz władzy publicznej oraz uprawnień do stosowania przymusu, może być narażony na pokusę wykorzystywania jej dla własnych korzyści. Określono również, że Policja przeciwstawia się wszelkim formom korupcji wewnątrz struktur policyjnych. Funkcjonariusze powinni informować zwierzchników oraz inne właściwe organy o korupcji wewnątrz Policji (art. 45).
Budowanie i doskonalenie rozwiązań antykorupcyjnch powinno być procesem ukierunkowanym na doskonalenie zabezpieczeń antykorupcyjnch w sferze prawnej i technicznej oraz modelowanie zachowań policjantów w służbie.
Algorytmy antykorupcyjne, określające zgodne z prawem zachowanie policjanta w sytuacji wystawienia na pokusę przyjęcia łapówki, należą do sfery podstawowych elementów walki z korupcją w służbie. Należy jednak zaznaczyć, że nie ma idealnych algorytmów antykorupcyjnych, których stosowanie zapewni pożądany skutek.
Sytuacje służbowe są niestandardowe, czasem spektakularne, co wymaga od policjanta elastyczności w zachowaniu i podejmowaniu decyzji. W żadnym razie algorytm nie może wyłączyć myślenia i oceny sytuacji przy wyborze określonego rozwiązania.
Uniwersalizm algorytmu antykorupcyjnego można zatem sprowadzić jedynie do ogólnych zasad i określonych ram zachowań. Wyznacznikiem są tu wskazania określone w § 2 Zasad etyki zawodowej Policjanta, a mianowicie: „W sytuacjach nieuregulowanych przepisami prawa lub nieujętych w zasadach etyki zawodowej policjant powinien kierować się zasadami współżycia społecznego i postępować tak, aby jego działania mogły być przykładem praworządności i prowadziły do pogłębiania społecznego zaufania do Policji”. Opinia społeczna oczekuje bowiem od policjanta, jako stróża prawa, szczególnej uczciwości i prawości, wykonywania obowiązków rzetelnie, sumiennie, z szacunkiem w stosunku do osób i w poszanowaniu mienia.
Algorytmy antykorupcyjne powinny być sformalizowane i zunifikowane dla całej organizacji. Obecnie nie funkcjonują one w takiej formule.

Trzeba zaznaczyć, że niektórzy komendanci wojewódzcy, kierując się potrzebą uczytelnienia sposobu postępowania, wprowadzili do użytku służbowego algorytmy o walorach antykorupcyjnych, np.:

  • algorytm postępowania policjanta w przypadku wręczenia korzyści majątkowej (KWP Olsztyn),
  • algorytm postępowania w przypadku uzyskania informacji telefonicznej o sytuacji korupcyjnej dotyczącej policjanta (KWP Kraków).

Poza koniecznością doskonalenia regulacji prawnych, pod kątem ich transparentności, zdaniem Biura Spraw Wewnętrznych należy również zwrócić uwagę na kwestie prezentów, bezpłatnych poczęstunków, mogących powodować wstępną fazę relacji korupcyjnej, a także przeciwdziałanie możliwości wystąpienia konfl iktu interesów.
Rozwiązania antykorupcyjne, tworzące system przeciwdziałania zjawisku korupcji, powinny być udziałem wszystkich podmiotów policyjnych. Szczególną rolę odgrywają tu komórki merytorycznie odpowiedzialne za kształtowanie rozwiązań prawnych i proceduralnych oraz praktycy stosujący przepisy w codziennej służbie, ich uwagi i spostrzeżenia. Tym artykułem Biuro Spraw Wewnętrznych chce zaprosić do dyskusji na temat tworzenia algorytmów antykorupcyjnych i jednocześnie zadeklarować swoje zaangażowanie w tej materii.

Przypisy

 

  1. Etymologia słowa „algorytm” wywodzi się z nauk ścisłych i dotyczy przede wszystkim matematyki i informatyki. Algorytm matematyczny – reguła przekształcania wyrażeń matematycznych przez powtarzanie tych samych działań na kolejno otrzymywanych wynikach; algorytm informatyczny – ścisły opis przeważnie zapisany w sposób formalny, np. w odpowiednim języku oprogramowania. Por. Słownik wyrazów obcych PWN, Warszawa 1997.
  2. Na podstawie danych statystycznych Biura Spraw Wewnętrznych KGP.
  3. Zarządzenie nr 805 Komendanta Głównego Policji z dnia 31 grudnia 2003 r. w sprawie „Zasad etyki zawodowej policjanta”.
  4. Rada Europy, Komitet Ministrów, Zalecenie Rec (2001) 10 Komitetu Ministrów dla państw członkowskich dotyczące Europejskiego Kodeksu Etyki Zawodowej Policji (przyjęte przez Komitet Ministrów 19 września 2001 r. na 765. sesji Zastępców Ministrów), Załącznik do Zalecenia Rec (2001) 10 dotyczącego Europejskiego Kodeksu Etyki Zawodowej Policji.