W chwili odzyskania przez nasz kraj niepodległości na terenie ówczesnego województwa łódzkiego funkcjonowały organy bezpieczeństwa w takich miastach, jak Piotrków Trybunalski, Sieradz, Kalisz czy Zgierz. Ponadto w powiatach brzezińskim, łaskim, łódzkim oraz kalisko-tureckim i sieradzkim formowały się milicje gminne. Jeśli chodzi o pierwsze trzy powiaty to ich organizatorem była Łódzka Okręgowa Rada Opiekuńcza w Łodzi1.
Od tego momentu rozpoczął się proces formowania służb porządkowych w Łodzi2. Nowo powstała służba porządkowa była kierowana przez byłego dowborczyka gen. ppor. Stanisława Suryna. Należy tutaj zaznaczyć, że w Łodzi był on bardziej znany jako S. Suryn-Masalski i miał ogromny wkład w rozbrajanie Niemców w listopadzie 1918 r.3 Siedziba urzędu, gdzie rezydował, mieściła się przy ul. Cegielnianej 19 (obecnie ul. Stefana Jaracza), natomiast nabór do służby był prowadzony przy ul. Przejazd 5 (obecnie ul. Juliana Tuwima), gdzie mieściły się koszary Rezerwy.
Magistrat nie szczędził środków finansowych, przeznaczając miesięcznie na tę działalność aż 288 tys. marek polskich. Pomimo trudności formowanie służb porządkowych przebiegało sprawnie i w ciągu dwóch tygodni osiągnięto pełny stan, czyli 1000 funkcjonariuszy, obejmując wszystkie agendy4. Komisarz porządkowy dokonał podziału miasta na 7 komisariatów, wyznaczając dla nich komisarzy wraz z zastępcami. Pierwszy komisariat mieścił się przy ul. Starozarzewskiej 47 (obecnie ul. Przybyszewskiego), II komisariat znajdował się przy ul. Karola 26 (obecnie ul. F. Żwirki), III komisariat przy ul. Widzewskiej 136 (obecnie ul. J. Kilińskiego), IV komisariat przy ul. Długiej 29 (obecnie ul. Gdańska), V komisariat mieścił się przy ul. Wschodniej 38, VI komisariat przy placu Kościelnym, a VII − przy ul. Zgierskiej 38. Należy tutaj zaznaczyć, że Rezerwy Służb Porządkowych, które mieściły się w koszarach przy ul. Przejazd 5, w grudniu zostały przeniesione na ul. Rozwadowską 8 (obecnie ul. Zamenhofa).
Rozkaz dzienny naczelnika SP z dnia 12 XII 1918 r. wprowadzał istotne zmiany, a mianowicie: „z dniem 15 XII wszystkie służby porządkowe przechodzą na Policję Państwową”. Rozmowy dotyczące zmiany na Policję Państwową trwały od 20 listopada. Ich uczestnikami byli gen. ppor. S. Suryn-Masalski, nadburmistrz L. Skulski oraz przedstawiciel MSW. W tym okresie z Warszawy do Łodzi przyjechało kilku instruktorów, którzy zajęli się szkoleniem przyszłych policjantów. Wśród przybyłych był ppłk Bogdan Zbrożek, faktyczny twórca Policji w Łodzi. Do jego zadań należała organizacja Prezydium Policji Państwowej i już w dniu 28 listopada pobrał z kasy miejskiej odpowiednie fundusze przeznaczone na ten cel. Przyjęta nazwa stanowiła kalkę działającego w czasie I wojny Cesarsko-Niemieckiego Prezydium Policji. Powstające biuro PPP było bardziej rozbudowane niż Biuro Centralne i z tego względu władze miejskie umieściły je przy al. T. Kościuszki 15.
W dniach 15−20 listopada 1918 r. w Kutnie został utworzony komisariat Policji. Jego organizacją zajął się Stanisław Miciński, instruktor, który przybył z Warszawy. Posterunek mieścił się przy ul. Poznańskiej.
Początków Policji piotrkowskiej należy doszukiwać się już w okresie I wojny światowej. W dniu 1 sierpnia 1914 r. władzę w Piotrkowie Trybunalskim przejął Społeczny Komitet Obywatelski. Jedną z pierwszych decyzji było powołanie Straży Bezpieczeństwa.
Siedziba Policji Komunalnej Powiatu Piotrkowskiego mieściła się w Piotrkowie. Na jej czele stał komendant w stopniu komisarza, nazywany także naczelnikiem6. Posterunkami zarządzali komendanci, którzy podlegali bezpośrednio naczelnikom poszczególnych okręgów7. Powiat piotrkowski, będący areną działania Policji Komunalnej Powiatu Piotrkowskiego, był podzielony na cztery okręgi. Okręg I obejmował teren 5 gmin, gdzie funkcjonowało 6 posterunków. Bezpieczeństwa strzegło tam w sumie 29 policjantów. Największy posterunek znajdował się w Wolborzu. Pracowało w nim 7 funkcjonariuszy. Najmniejszy, jednoosobowy posterunek mieścił się w Moszczenicy. Obsada pozostałych jednostek terenowych w tym okręgu wynosiła średnio około 5 policjantów. Okręg II był największy w powiecie piotrkowskim. W jego skład wchodziło aż 8 gmin i w każdej z nich znajdował się posterunek. W sumie w tym okręgu pracowało aż 41 policjantów. Największe posterunki funkcjonowały w Bełchatowie oraz w Łękawie, gdzie służbę pełniło ok. 10 policjantów. Stan etatowy pozostałych posterunków pozostawał na poziomie 4–5 policjantów.
W obrębie okręgu III znajdowało się 5 gmin i 6 posterunków. Łączna liczba funkcjonariuszy pełniących tam służbę wynosiła 32 osoby. Największy posterunek znajdował się w Gorzkowicach, gdzie służbę pełniło 8 osób. Nieco mniejszy, bo 7-osobowy posterunek usytuowany był w Kleszczowie. Najmniejszy posterunek w tym okręgu, obsadzony przez 2 funkcjonariuszy, znajdował się w Bogdanowie. W pozostałych trzech posterunkach służbę pełniło od 4 do 6 policjantów.
Ostatni, IV okręg składał się tylko z 4 gmin, co czyniło go najmniejszym okręgiem w powiecie piotrkowskim. Charakteryzowała go też najmniejsza liczba policjantów – razem było ich 25. Znajdowała się tu jednak stosunkowo duża liczba posterunków. Łącznie było ich 7. Ich obsada nie była jednak tak liczna, jak w innych okręgach. Największy posterunek funkcjonował w Ręcznie. Służbę pełniło w nim 6 osób. Najmniejsze, 2-osobowe posterunki znajdowały się w Lubieniu i Bęczkowicach. Liczebność pozostałych nie przekraczała 4 osób8.
(...)
mgr Jarosław Olbrychowski
Prezes Stowarzyszenia „Rodzina Policyjna 1939 r.” w Łodzi
Pełna wersja artykułu "II Okręg Łódzki Policji Państwowej" w pliku PDF
