Psy są mistrzami w wyłapywaniu i zauważaniu najmniejszego ruchu człowieka, a każdy ruch ma znaczenie, czasami te ruchy są oczywiste, a czasami głęboko ukryte. Jeśli się zastanowić, to ludzie reagują podobnie. Jak niewiele trzeba, aby uśmiech na twarzy zmienił się w grymas. O ile brew musi się unieść, żeby zmienić komunikat, jaki odczytujemy z cudzej twarzy? Milimetr? A może mniej?
Sygnały wizualne, jak wszystkie nasze zachowania, mają ogromny wpływ na zachowanie się psów. Osobowość i zachowane każdego psa w dużej mierze zależą bowiem od osobowości i zachowania właściciela¹. Pies jest najłatwiejszym gatunkiem do obserwacji. Dla celów poznawczych nie musimy, ani wkraczać w jego środowisko, ani więzić go w naszym – przecież nasze środowisko jest wspólne. W związku z tym mamy możliwość obserwować psa, odkąd stał się zwierzęciem domowym, ale na ogół tego nie robimy². Pamiętajmy jednak o tym, że nasze emocje wpływają na zachowanie psa i poprzez napinanie i rozluźnianie smyczy również wpływamy na jego postępowanie. Napięcie smyczy przez właściciela, nie przez psa, to sygnał ostrzegawczy dla niego. Powoduje zwiększenie jego czujności, zaś luźna smycz jest neutralnym czynnikiem i często pozwala na niekonfliktowe kontakty między nimi samymi.
Psy wypracowały przejrzysty i uniwersalny system znaków, działań i zachowań, które służą do komunikacji i zapobiegania konfliktom. Popularna nazwa to CS, od ang. Calming Signals – sygnały uspokajające. Psy posługują się sygnałami uspokajającymi cały czas, kiedy tylko nie śpią, a wokół nich coś się dzieje.
Do znanych sygnałów uspokajających, jak nazwała je Turid Rugaas, należą:

Odwracanie głowy
– sygnał ten może być krótki, pies odwraca głowę w jedną, a następnie w drugą stronę; może także trzymać ją zwróconą w jednym kierunku przez dłuższą chwilę. Pies często używa tego sygnału, gdy np. inny pies zbliża się do niego na wprost lub pies ten pojawił się niespodziewanie. Często również psy odwracają głowę, gdy pochylamy się nad nimi, podnosimy je czy obejmujemy. Świadczy to o tym, że pies nie czuje się komfortowo w takiej sytuacji³.

Sygnalizowanie oczami
– pies może lekko przymykać oczy, mrugać nimi lub odwracać wzrok. Również my powinniśmy unikać patrzenia psu prosto w oczy – można poprzez to sprowokować go do ataku na nas.

Odwracanie się
– psy używają go, gdy inny, wysłany wcześniej sygnał, nie przyniósł oczekiwanego skutku – wówczas odwracają się bokiem lub tyłem⁴.

Oblizywanie nosa
– sygnał ten polega na tym, iż pies oblizuje nos szybkim ruchem języka, zwykle od dołu ku górze. Jest to krótki, niemal niezauważalny ruch. Pies wielokrotnie używa tego sygnału, spotykając drugiego czworonoga, zwłaszcza, gdy tamten podchodzi bliżej. Zachowuje się tak również wtedy, kiedy pochylamy się nad nim, próbujemy go złapać, mówimy zdenerwowanym tonem, mocno go trzymamy⁵.

Machanie ogonem
– najczęściej pies macha ogonem na widok swojego pana. Jest to wyraz radości, a zarazem „niepewności”, np. podchodząc do człowieka, o którym już wie, że będzie się zachowywał wobec niego „nieprzyjaźnie” (w psim znaczeniu), np. łapał go za głowę lub przytulał, unieruchamiając go. Nie każdy pies, podobnie jak człowiek, lubi być przytulanym za każdym razem i przez wszystkich.

Zastygnięcie w bezruchu
– pies może zastygnąć w pozycji stojącej, siedzącej lub leżącej i przyjąć postawę pasywną, aby np. uniknąć konfliktu ze strony innego psa lub złości czy „agresji” ze strony człowieka⁶.

Powolne poruszanie się
– ilekroć próbujemy przywołać psa zniecierpliwionym i podniesionym głosem, on natychmiast zwalnia, podchodzi do nas coraz wolniej – wtedy podnosimy głos jeszcze bardziej, a pies idzie coraz wolniej. Nie robi tego, by nas zdenerwować, lecz by uspokoić nasze nadpobudliwe zachowanie. W podobny sposób pies może zbliżać się do innego psa⁷.

Pozycja zapraszająca do zabawy
– w pozycji wyglądającej jak ukłon, pies sygnalizuje, że jest gotowy do zabawy, jeśli jednak przyjmie taką pozycję i zastygnie w bezruchu, może to oznaczać, że chce kogoś uspokoić⁸.

Ziewanie
– to sygnał, który zawsze budzi zainteresowanie i mnóstwo komentarzy. Nie jest to na pewno wyraz zmęczenia czy znudzenia, jak się niejednokrotnie słyszy. Psy ziewają bardzo często, chcą m.in. „zaprowadzić spokój”, wytłumić emocje. Najczęściej takie zachowanie widzimy, gdy chcemy wyjść z psem na spacer, oraz w poczekalniach lecznicy weterynaryjnej⁹.

Rozdzielanie
– sygnał ten często jest błędnie oceniany. Rozumiany jest zazwyczaj jako przejaw zazdrości. Wejście psa między inne psy czy ludzi ma za zadanie zapobiec powstaniu konfliktu. Niestety często widać psy, które chciałyby zareagować, jednak nie potrafią tego zrobić z powodu zanikania instynktownych cech poprzez wyśrubowane posłuszeństwo i karanie je za zachowania inne niż pożądane przez człowieka.

Znaczenie terenu
– z obserwacji badaczy wynika, że oddawanie moczu jest nie tylko formą znaczenia terenu, ale także objawem stresu (podobnie jak u ludzi).

Psy komunikują się ze światem podobnie jak i ludzie – za pomocą sygnałów wzrokowych, dźwiękowych, poprzez smakowanie oraz przez dotyk. Od początku swojej pracy z psem należy go dokładne obserwować i poznawać jego osobowość. Porozumiewanie między psem a człowiekiem opiera się na wzajemności. Trudności w kontaktach wynikają ze skłonności do antropomorfizacji psa. Drugą skrajnością jest traktowanie psa absolutnie przedmiotowo. Właściwa droga znajduje się pośrodku¹⁰.

***

¹ P. McConnel, Drugi koniec smyczy. Jak kształtować więź z psem, Galaktyka, Łódź 2008, s. 14.
² E.M. Thomas, Tajemne życie psów, Książka i Wiedza, Warszawa 1995, s. 19.
³ T. Rugaas, Sygnały uspokajające. Jak psy unikają konfliktów, Galaktyka, Łódź 2005, s. 23.
⁴ Tamże, s. 25.
⁵ Tamże, s. 26.
⁶ Tamże, s. 28.
⁷ Tamże, s. 30.
⁸ Tamże, s. 32.
⁹ Tamże, s. 38.
¹⁰ F. Ohl, Mowa ciała psów. Jak zrozumieć zachowanie psa, Świat Książki, Warszawa 2008, s. 15.

podinsp. Mariusz Wziątek wykładowca Zakładu Kynologii Policyjnej CSP
mł. asp. Adam Przybylik instruktor Zakładu Kynologii Policyjnej CSP

Artykułu w pliku PDF