Jednym z istotnych zadań policjantów służby prewencyjnej są konwoje wykonywane na terenie kraju oraz poza jego granicami. Ważną rolę odgrywają konwoje osób pozbawionych wolności przekazywanych na podstawie umów i porozumień międzynarodowych. Zgodnie z definicją zawartą w zarządzeniu nr 360 Komendanta Głównego Policji z dnia 26 marca 2009 r. w sprawie metod i form wykonywania przez policjantów konwojów i doprowadzeń¹ konwój to zespół czynności związanych z przemieszczaniem osoby konwojowanej albo przedmiotów niebezpiecznych lub wartościowych. Osobą konwojowaną natomiast jest osoba pobrana z zakładu karnego, aresztu śledczego, zakładu poprawczego, schroniska dla nieletnich, policyjnej izby dziecka lub innego ośrodka dla nieletnich, a także osoba skazana lub tymczasowo aresztowana przekazywana w ramach umów międzynarodowych.

Konwoje osób skazanych lub tymczasowo aresztowanych przekazywanych w ramach umów międzynarodowych wykonywane są na podstawie:

• wniosku Ministra Sprawiedliwości, sądu okręgowego lub prokuratury okręgowej;
• informacji otrzymanej z komórki organizacyjnej Komendy Głównej Policji właściwej w sprawach międzynarodowej współpracy Policji.

Wydział Konwojowy Biura Prewencji i Ruchu Drogowego Komendy Głównej Policji (WK BPiRD KGP) organizuje i realizuje konwoje międzynarodowe z wyjątkiem sytuacji, w których przekazanie lub przejęcie na drogowych przejściach granicznych lub punktach kontaktowych wykonuje, na wniosek WK BPiRD KGP, komórka konwojowa komendy wojewódzkiej (Stołecznej) Policji właściwa ze względu na miejsce przejęcia lub przekazania osoby konwojowanej.
W przypadku państw, które nie sąsiadują z Rzecząpospolitą Polską, przekazania i przejęcia osób w ramach umów międzynarodowych odbywają się w miejscach uzgodnionych ze stroną przekazującą, natomiast gdy państwo graniczy z RP, przekazania lub przejęcia osób w ramach umów międzynarodowych odbywają się na drogowych przejściach granicznych albo w ramach konwojów wykonywanych na pokładach statków powietrznych, jeżeli jest to konieczne dla bezpieczeństwa osób konwojowanych.
Omawiając problematykę konwojów międzynarodowych, należy podkreślić szczególną rolę europejskiego nakazu aresztowania (ENA). Jest on decyzją sądową wydawaną przez państwo członkowskie Unii Europejskiej w celu aresztowania i przekazania przez inne państwo członkowskie osoby, której dotyczy wniosek, dla przeprowadzenia postępowania karnego lub wykonania kary pozbawienia wolności albo innego środka polegającego na pozbawieniu wolności. Umożliwia on aresztowanie osoby podejrzanej lub oskarżonej o popełnienie przestępstwa (lub już za nie skazanej) i wydanie jej do kraju, w którym zostanie postawiona przed sądem lub przekazana do wykonania wcześniej orzeczonej kary.
Instytucja ENA wprowadzona decyzją ramową Rady z dnia 13 czerwca 2002 r. w sprawie europejskiego nakazu aresztowania i procedury wydawania osób między Państwami Członkowskimi², zwana dalej decyzją ramową, funkcjonuje w polskim porządku prawnym od momentu przystąpienia do Unii Europejskiej, to jest od dnia 1 maja 2004 r. W praktyce naszego kraju ENA zastąpił długie procedury ekstradycji stosowane między państwami członkowskimi UE, a przyjęte w decyzji ramowej rozwiązania znacznie skróciły czas rozpatrywania wniosków o przekazanie osoby ściganej. Na podstawie przyjętych założeń oraz zgodnie z zasadą wzajemności Polska zobowiązana jest do wykonania europejskich nakazów aresztowania wydanych przez organy wymiaru sprawiedliwości państw członkowskich. ENA może mieć zastosowanie w stosunku do wszystkich czynów, które w świetle obowiązującego prawa zagrożone są karą co najmniej roku pozbawienia wolności, albo w przypadku gdy zapadł wyrok lub zastosowano środek zapobiegawczy o wymiarze co najmniej czterech miesięcy pozbawienia wolności.
Na przestrzeni lat instytucja ENA na stałe wpisała się w obszar pracy Policji i jest główną podstawą do zatrzymania i przekazania osób pozbawionych wolności z krajów Unii Europejskiej. W latach 2005–2013 polskie sądy wydały 29 432 europejskich nakazów aresztowania, natomiast polska Policja przejęła z zagranicy i przekazała 12 837 zatrzymanych osób. Należy zauważyć, że Polska jest liderem w stosowaniu ENA na arenie międzynarodowej. Kraje UE w latach 2011–2013 wprowadziły do Systemu Informacji Schengen (SIS) 41 694 rekordów dotyczących ENA.

Na koniec roku 2013 w SIS figurowały 7424 osoby poszukiwane na podstawie europejskich nakazów aresztowania wydanych przez polskie sądy. W latach poprzednich liczba ta wynosiła odpowiednio: w 2011 r. – 8290 osób, w 2012 r. – 8106 osób.
Kategorie przestępstw stanowiących podstawę wysyłania ENA do państw członkowskich UE w roku 2013 były bardzo różne. Należały do nich najcięższe przestępstwa przeciwko życiu i zdrowiu – zabójstwa, przestępstwa przeciwko porządkowi publicznemu – udział w zorganizowanej grupie przestępczej, wzięcie zakładnika w celu określonego działania oraz – stanowiące największą grupę – przestępstwa przeciwko mieniu. Ponadto podstawą wydawania ENA były również takie przestępstwa, jak: groźby karalne, paserstwo, znęcanie się fizyczne i psychiczne, kierowanie pojazdem pod wpływem alkoholu, naruszenie miru domowego, rozpijanie małoletniego, niestosowanie się do orzeczonego przez sąd zakazu, ujawnienie informacji niejawnych, kradzież impulsów telefonicznych, nadużycie zaufania w obrocie gospodarczym, poniżenie lub znieważenie podwładnego, spowodowanie zdarzenia będącego podstawą do wypłaty odszkodowania.
Tylko w 2013 r. zostały zorganizowane 724 konwoje, w ramach których w portach lotniczych państw wydania oraz na drogowych przejściach granicznych, tzw. punktach kontaktowych, przekazano 2114 osób pozbawionych wolności. Powyższe zadania były realizowane w głównej mierze poprzez wykonywanie konwojów lotniczych (68,7% przejętych osób) i dodatkowo poprzez przejmowanie osób na przejściach granicznych (31,3% przejętych osób).
W ramach międzynarodowych konwojów lądowych, realizowanych przez wydziały konwojowe KWP/KSP, w minionym roku w ramach umów międzynarodowych zorganizowano 270 konwojów, podczas których na drogowych przejściach granicznych przekazano/przejęto 663 osoby pozbawione wolności.
W latach 2005–2010 odnotowywano wzrost liczby przekazywanych osób pozbawionych wolności w ramach międzynarodowych konwojów lotniczych, natomiast w latach 2011–2013 liczba osób przewiezionych do Polski w ramach konwojów lotniczych ustabilizowała się.
Na uwagę zasługuje fakt, iż tylko w roku 2013 w ramach konwojów lotniczych przejęto łącznie 1451 osób z całego świata.
W 2013 r. wykonano 406 konwojów na pokładach samolotów rejsowych, czyli o 5 (1,2%) mniej niż w 2012 r., w konwojach tych przewieziono 585 osób, tj. mniej o 44 osoby (7%).
W związku z koniecznością zapewnienia właściwego wywiązywania się Polski z umów międzynarodowych, a także w celu zmniejszenia kosztów realizacji tych zadań, w 2008 r. wspólnie z Dowództwem Sił Powietrznych RP opracowano i wdrożono system konwojów zbiorczych wykonywanych wojskowymi samolotami transportowymi.
Ponadto w wyniku bieżącej analizy zlecanych konwojów wdrożono również zasadę łączenia konwojów w przypadkach przekazywania w niewielkich odstępach czasu dwóch lub trzech osób pozbawionych wolności z jednego państwa. Jest to jednak niezwykle trudne zadanie ze względu na bardzo krótki czas realizacji konwojów oraz niechęć władz krajów wydania do przedłużania 10-dniowego okresu przekazania osoby zatrzymanej.
Mając przede wszystkim na uwadze aspekty ekonomiczne, w 2013 r. wykonano 48 konwojów z wykorzystaniem wojskowych samolotów transportowych. W ramach nich przewieziono 866 osób – co w odniesieniu do 2012 r. stanowi wzrost o 4 wykonane konwoje oraz o 127 więcej przejętych osób.

W 2013 r. na realizację konwojów lotniczych wydatkowano 5 921 176 zł, z czego:

• 4 772 388 zł na realizację konwojów samolotami rejsowymi (przewieziono 585 osób),
• 1 148 788 zł na realizację konwojów zbiorczych (przewieziono 866 osób).

Z powyższego wynika, że średni koszt konwoju jednej osoby samolotem rejsowym wyniósł 8158 zł, natomiast koszt przewozu 1 osoby w ramach konwoju zbiorczego wyniósł 1326 zł, co oznacza, że przewóz w ramach konwojów zbiorczych był tańszy o 6832 zł od przewozu jednej osoby samolotem rejsowym. Zastosowanie konwojów zbiorczych umożliwiło zatem zmniejszenie poniesionych przez Komendę Główną Policji kosztów przynajmniej o 5 916 500 zł.
Istotną rolę przy realizacji konwojów zagranicznych odgrywają funkcjonariusze Policji. Tylko w 2013 r., na zasadzie wielokrotności, do realizacji konwojów lotniczych skierowano 2025 policjantów, którzy przepracowali łącznie 2762 dni. Wynika z tego, że w każdy w dniu roboczym do realizacji konwojów lotniczych było kierowanych średnio 8 policjantów. Zadania związane z konwojami lotniczymi osób pozbawionych wolności wykonywali w 2013 r. policjanci z: Biura Prewencji i Ruchu Drogowego KGP, Biura Operacji Antyterrorystycznych KGP oraz funkcjonariusze z Wydziałów Konwojowego i Realizacyjnego Komendy Stołecznej Policji. W celu usprawnienia realizacji tych konwojów angażowani byli również policjanci z Oddziału Prewencji Policji w Warszawie oraz z Komisariatu Policji Portu Lotniczego Warszawa-Okęcie.
Jednym z problemów związanych z realizacją konwojów międzynarodowych jest bardzo krótki czas na ich zorganizowanie i wykonanie. Zgodnie z rozwiązaniami przyjętymi w decyzji ramowej przejęcie osoby pozbawionej wolności następuje w ciągu 10 dni od uprawomocnienia się postanowienia sądu państwa wydania o przekazaniu osoby poszukiwanej do państwa wnioskującego. Możliwość zmiany terminu przekazania osoby została ograniczona jedynie do tzw. siły wyższej, tj. choroby osoby przekazywanej, odwołania lub zawieszenia wykonywania lotów spowodowanego złymi warunkami atmosferycznymi.
Z perspektywy czasu można stwierdzić, że przyjęcie tak rygorystycznych zasad powoduje, że na organizację i przejęcie osoby pozbawionej wolności pozostają jedynie 3–4 dni. Podyktowane jest to faktem, że informacja o konieczności przejęcia osoby poszukiwanej w ramach ENA trafia do polskiej Policji po kilku dniach od uprawomocnienia się postanowienia sądu, kiedy biegnie już okres 10 dni przewidziany na organizację i przejęcie osoby pozbawionej wolności. Jest to bardzo ważne, gdyż w przypadku braku możliwości przejęcia osoby poszukiwanej w ww. terminie, może ona zostać zwolniona.
Podsumowując, należy stwierdzić, że przyjęty sposób organizacji i realizacji międzynarodowych konwojów lotniczych, pomimo wielu trudności i licznych zadań, jest prawidłowy. Potwierdzenie tej tezy może stanowić fakt, iż podczas konwojów osób pozbawionych wolności nie odnotowano wydarzeń nadzwyczajnych.

opracowano w WK BPiRD KGP