Substancje psychotropowe i środki odurzające są podzielone na poszczególne grupy z podaniem nazwy, nazwy międzynarodowej oraz oznaczenia chemicznego. Oprócz tego mamy jeszcze środek zastępczy, czyli substancję pochodzenia naturalnego lub syntetycznego w każdym stanie fizycznym lub produkt, roślinę, grzyba lub ich część, zawierające taką substancję, używane zamiast środka odurzającego lub substancji psychotropowej lub w takich samych celach jak środek odurzający lub substancja psychotropowa, których wytwarzanie i wprowadzanie do obrotu nie jest regulowane na podstawie przepisów odrębnych (np. kleje, rozpuszczalniki), oraz prekursor, czyli prekursor narkotykowy będący substancją sklasyfikowaną, o której mowa w art. 2 pkt a rozporządzenia (WE) nr 273/2004 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 11 lutego 2004 r. W sprawie prekursorów narkotykowych, którego kategorię określa załącznik nr 1 do tego rozporządzenia (np. bezwodnik kwasu octowego, aceton, toluen). Prekursory są podzielone zgodnie z tym załącznikiem na trzy kategorie.
Dopalacze, zaliczane do środków zastępczych, choć – moim zdaniem – powinny być wyodrębnione, w ogóle nie są wymienione w ustawie, jak również nie zostały dotychczas zdefiniowane w przepisach i nie zostały w całości przebadane pod względem składu chemicznego. W potocznym znaczeniu możemy mówić o różnego rodzaju substancjach naturalnych lub syntetycznych oraz mieszaninach o różnym składzie chemicznym i działaniu psychoaktywnym (np. naturalne mieszanki ziołowe, lion, fly agaric [muchomor czerwony]).
Biorąc pod uwagę wszystkie wyżej wymienione grupy, możemy mieć pełny obraz zagrożenia objawiającego się narkomanią, czyli według ustawy – stałym lub okresowym używaniem w celach innych niż medyczne środków odurzających lub substancji psychotropowych albo środków zastępczych, w wyniku czego może powstać lub powstało uzależnienie od nich. W zależności od rodzaju, z jakim mamy do czynienia, uzależnienie może powstać lub nie. Natomiast jeżeli powstanie, ma następstwa psychiczne i/lub fizyczne.
Ustawa definiuje uzależnienie od środków odurzających lub substancji psychotropowych jako zespół zjawisk psychicznych lub somatycznych wynikających z działania środków odurzających lub substancji psychotropowych na organizm ludzki, charakteryzujący się zmianą zachowania lub innymi reakcjami psychofizycznymi i koniecznością używania stale lub okresowo tych środków lub substancji w celu doznania ich wpływu na psychikę lub dla uniknięcia następstw wywołanych ich brakiem.
Osoba uzależniona nie ma wyboru, dąży za wszelką cenę i każdą dostępną metodą do zdobycia środków lub substancji, nie cofając się przed niczym. Należy poddać ją leczeniu zaburzeń psychicznych i zaburzeń zachowania spowodowanych używaniem środków odurzających lub substancji psychotropowych oraz rehabilitacji, czyli procesowi, w którym osoba z zaburzeniami psychicznymi spowodowanymi przez przyjmowanie środków odurzających lub substancji psychotropowych osiąga optymalny stan zdrowia, funkcjonowania psychicznego i społecznego. Proces taki jest długotrwały i nie zawsze kończy się powodzeniem. Często jest tak, że człowiek przerywa rehabilitację lub po jej zakończeniu wraca do narkotyków.
Przeciwdziałaniem narkomanii zajmują się organy administracji rządowej i jednostki samorządu terytorialnego. Działalność w zakresie przeciwdziałania narkomanii prowadzi Krajowe Biuro do spraw Przeciwdziałania Narkomanii, które opracowuje projekt Krajowego Programu Przeciwdziałania Narkomanii, określającego kierunki i rodzaje działań w zakresie przeciwdziałania narkomanii, cele oraz sposoby ich osiągania, a także wskazującego podmioty właściwe do podejmowania określonych działań. Istotną kwestią są przepisy karne. Według mnie najważniejsze są art. 59 i art. 62 ustawy o przeciwdziałaniu narkomanii.
Art. 59.
1. Kto, w celu osiągnięcia korzyści majątkowej lub osobistej, udziela innej osobie środka odurzającego lub substancji psychotropowej, ułatwia użycie albo nakłania do użycia takiego środka lub substancji, podlega karze pozbawienia wolności od roku do lat 10.
2. Jeżeli sprawca czynu, o którym mowa w ust. 1, udziela środka odurzającego lub substancji psychotropowej małoletniemu, ułatwia użycie albo nakłania go do użycia takiego środka lub substancji, podlega karze pozbawienia wolności na czas nie krótszy od lat 3.
3. W wypadku mniejszej wagi, sprawca podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do lat 2.
Sprawca tego czynu zabronionego przekazuje, daje narkotyk w zamian za korzyść majątkową lub osobistą. Może to być sprzedaż narkotyku za pieniądze, jak również udzielenie celem jakichś innych korzyści, na przykład wykonanie przez osobę, której narkotyk jest przekazany, zleconych przez sprawcę czynności, uzyskanie od tej osoby potrzebnych informacji, wykonanie przez osobę, której sprawca udzielił narkotyku, innych czynności niezgodnych z prawem, na przykład dalsza sprzedaż, gdyż osoba, której narkotyk jest udzielony, niekoniecznie musi go użyć lub użyje go jedynie w części. Udzielenie narkotyku małoletniemu (zgodnie z treścią art. 10 § 1 k.c. małoletnim jest ten, kto nie ukończył lat 18, chyba że zgodnie z art. 10 § 2 k.c. zawarł małżeństwo i w razie jego unieważnienia nie traci pełnoletniości) jest zagrożone surowszą karą. W takim wypadku obojętne jest, co małoletni zrobi z narkotykiem, czy użyje na własne potrzeby, czy przekaże osobie trzeciej. Nie jest istotna jest również ilość narkotyku udzielona przez sprawcę, nie może on liczyć na mniejszą wagę czynu.
Art. 59.
1. Kto, w celu osiągnięcia korzyści majątkowej lub osobistej, udziela innej osobie środka odurzającego lub substancji psychotropowej, ułatwia użycie albo nakłania do użycia takiego środka lub substancji, podlega karze pozbawienia wolności od roku
do lat 10.
2. Jeżeli sprawca czynu, o którym mowa w ust. 1, udziela środka odurzającego lub substancji psychotropowej małoletniemu, ułatwia użycie albo nakłania go do użycia takiego środka lub substancji, podlega karze pozbawienia wolności na czas nie krótszy od lat 3.
3. W wypadku mniejszej wagi, sprawca podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do lat 2.
Każdy policjant zajmujący się przestępczością narkotykową miał do czynienia z przestępstwem z tego artykułu. Ważną kwestią w wypadku tego przestępstwa jest to, że nawet jeśli sprawca nie jest pewien, jaki narkotyk posiada, to ma świadomość, że w przypadku zatrzymania będzie odpowiadał za to przestępstwo. Nie jest również istotne, w jaki sposób sprawca wszedł w posiadanie narkotyków – będzie on karany za to, iż posiada, nawet jeżeli w chwili zatrzymania odrzuci od siebie narkotyk, lecz z okoliczności (na przykład naoczni świadkowie) będzie wynikać, że był on w jego posiadaniu. Wspomnę jedynie, że kwestią otwartą jest znaczna ilość, nieokreślona w przepisach i różnie interpretowana.
Warto również powiedzieć kilka słów o wstępnym wykrywaniu narkotyków. Służą do tego narkotestery. Są one bardzo zróżnicowane, wykrywają obecność narkotyków w podejrzanych substancjach, ślinie, moczu, jak również na przedmiotach. Za ich pomocą możemy określić, z jakim narkotykiem mamy prawdopodobnie do czynienia.
Narkotestery mają różną postać. Klasyczne zawierają podstawowe odczynniki chemiczne, które wchodząc w reakcje z narkotykami, ujawniają ich obecność. Należą do nich np. nasączone chusteczki, którymi jeśli potrzemy powierzchnię, ujawnimy na niej obecność narkotyków.
Są też różnego rodzaju spreje. Istnieją również testery do wykrywania dopalaczy. Działanie podstawowych narkotesterów polega na tym, iż po wsypaniu zabezpieczonej substancji do środka woreczka foliowego i rozbiciu szklanej fiolki z odpowiednim odczynnikiem chemicznym, która znajduje się wewnątrz woreczka, dochodzi do reakcji chemicznej i zabarwienia mieszaniny. Jeżeli kolor jest zgodny z wzornikiem, to wstępnie wiemy, z jakim narkotykiem mamy do czynienia.
st. asp. Grzegorz Czarnecki
instruktor Zakładu Służby Kryminalnej CSP
Akty prawne
Ustawa z dnia 29 lipca 2005 r. o przeciwdziałaniu narkomanii (Dz. U. z 2012 r. poz. 124).
Rozporządzenie (WE) Nr 273/2004 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 11 lutego 2004 r. w sprawie prekursorów narkotykowych (Dz. U. L. 47 z 18.02.2004).
Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny (Dz. U. z 2014 r. poz. 121).
