W obliczu kryzysu imigracyjnego w Europie, mając na uwadze potrzebę edukacji służb mundurowych, chcielibyśmy, aby przybliżyła Pani czytelnikom, czym zajmuje się Urząd ds. Cudzoziemców.
Urząd do Spraw Cudzoziemców powstał, by zapewnić kompleksową i profesjonalną obsługę w zakresie legalizacji pobytu i udzielania ochrony cudzoziemcom przebywającym na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej.
Do głównych zadań urzędu należą: prowadzenie spraw związanych z nadawaniem i pozbawianiem cudzoziemców ochrony – statusu uchodźcy, ochrony uzupełniającej, azylu, ochrony czasowej oraz prowadzeniem postępowań „dublińskich”; zapewnienie pomocy socjalnej i medycznej cudzoziemcom ubiegającym się o nadanie statusu uchodźcy oraz prowadzenie dla nich ośrodków. Urząd rozpatruje też odwołania od decyzji wojewodów w sprawach legalizacji pobytu – zezwoleń na pobyt cudzoziemców, wiz i zaproszeń, rejestracji pobytu oraz prawa stałego pobytu obywateli UE i członków ich rodzin, a także kontroluje wojewodów w tym zakresie. Poza tym rozpatruje odwołania od decyzji Straży Granicznej w sprawach zobowiązania do powrotu; prowadzi konsultacje wizowe oraz wymianę danych pomiędzy państwami członkowskimi na temat wiz. Do jego obowiązków należy też prowadzenie Krajowego zbioru rejestrów, ewidencji i wykazu w sprawach cudzoziemców oraz prowadzenie wykazu cudzoziemców, których pobyt na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej jest niepożądany.
Ilu cudzoziemców ubiega się o ochronę międzynarodową w Polsce?
Podstawę prawną postępowań prowadzonych wobec cudzoziemców ubiegających się o ochronę międzynarodową stanowi ustawa z dnia 13 czerwca 2003 r. o udzielaniu cudzoziemcom ochrony na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej.
W latach 2007–2015 zostało złożonych prawie 41 tys. wniosków o nadanie statusu uchodźcy, które obejmowały niemal 86 tys. osób. W ww. okresie Szef UdSC wydał decyzje administracyjne wobec 99 533 osób. W zdecydowanej większości przypadków decyzje te spotkały się z akceptacją organu II instancji – Rady do Spraw Uchodźców. Niski procent (w 2015 r. – 6%) decyzji Szefa UdSC uchylanych przez organ II instancji świadczy niewątpliwie o wysokiej jakości prowadzonych postępowań.
Mają na to na pewno wpływ wprowadzone usprawnienia instytucjonalne, techniczne i logistyczne, jak np. utworzenie we wrześniu 2009 r. Wydziału Zamiejscowego Departamentu Postępowań Uchodźczych w Białej Podlaskiej, którego kluczowym zadaniem było przeprowadzenie tak szybko, jak to tylko możliwe, procedur wstępnych (założenie teczki, przesłuchanie statusowe) względem cudzoziemców napływających przez przejście graniczne w Terespolu.
Ponadto w UdSC funkcjonuje wyspecjalizowana komórka, która pozyskuje, opracowuje i gromadzi informacje o krajach pochodzenia, pozwalająca na oparcie wydawanych decyzji w sprawach ochrony na rzetelnych informacjach.
Jakiej pomocy udzielamy cudzoziemcom?
Najbardziej widocznym w kraju aspektem działalności Urzędu jest zapewnianie pomocy cudzoziemcom ubiegającym się o ochronę międzynarodową w ośrodkach dla cudzoziemców. Pomoc udzielana jest również w postaci świadczenia na pokrycie we własnym zakresie kosztów pobytu poza ośrodkiem. Z tej formy pomocy korzysta obecnie około połowy ubiegających się o ochronę.
W ośrodkach własnych Urzędu do Spraw Cudzoziemców na bieżąco są prowadzone prace remontowe w celu poprawy warunków lokalowych. W latach 2013–2015 wykonano prace remontowe w ośrodkach: w Białej Podlaskiej, w Lininie, w Czerwonym Borze, w Dębaku. Ponadto ośrodki własne Urzędu zostały wyposażone w system nadzoru wizyjnego CCTV oraz system wykrywania i sygnalizacji pożaru SSP. We wszystkich ośrodkach własnych utworzono kąciki przyjazne dla matek i rodzin z dziećmi.
W ramach polepszenia dostępu do informacji dla osób ubiegających się o ochronę międzynarodową w dwóch obiektach własnych Urzędu pełniących funkcję ośrodków recepcyjnych (Biała Podlaska, Dębak) prowadzone są kursy orientacyjne dla nowo przybyłych cudzoziemców.
W 2015 r. wprowadzono zmiany do systemu opieki medycznej poprzez zawarcie zapisów o świadczeniu opieki stomatologicznej, psychologicznej oraz identyfikacji cudzoziemców w ramach jednej umowy na świadczenie opieki medycznej cudzoziemcom objętym opieką przez Urząd.
Zdecydowano się również na zbudowanie filtra epidemiologicznego w Białej Podlaskiej w celu poprawy bezpieczeństwa zdrowotnego mieszkańców Polski. Działający w ramach filtra punkt ambulatoryjny umożliwi efektywne wykrywanie chorób zakaźnych u cudzoziemców przekraczających wschodnią granicę Polski i ułatwi przeciwdziałanie rozprzestrzenianiu się takich chorób w głąb kraju.
W jaki sposób przebiega legalizacja pobytu cudzoziemców w Polsce?
Podstawami prawnymi działań Urzędu w sprawach legalizacji pobytu cudzoziemców są: ustawa z dnia 12 grudnia 2013 r.
o cudzoziemcach oraz ustawa z dnia 14 lipca 2006 r. o wjeździe na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, pobycie oraz wyjeździe z tego terytorium obywateli państw członkowskich Unii Europejskiej i członków ich rodzin.
Działania Urzędu w tym zakresie polegają przede wszystkim na prowadzeniu spraw związanych z legalizacją pobytu cudzoziemców; zobowiązywaniem cudzoziemców do powrotu; prowadzeniem wykazu cudzoziemców, których pobyt na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej jest niepożądany, oraz z wyrażaniem zgody na wydanie wizy Schengen lub wizy krajowej.
W latach 2007–2015 Urząd wydał ponad 24 tys. decyzji w sprawach legalizacji pobytu, wpisał ponad 94 tys. osób do wykazu cudzoziemców, których pobyt jest niepożądany, oraz przeprowadził ponad 4,5 mln konsultacji wizowych.
Decyzje Szefa Urzędu do Spraw Cudzoziemców w sprawach legalizacji pobytu podlegają kontroli sądowej – Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Warszawie oraz Naczelnego Sądu Administracyjnego. Wskaźnik liczby decyzji lub postanowień uchylonych przez sąd w stosunku do wszystkich spraw zrealizowanych przez Szefa Urzędu do Spraw Cudzoziemców wynosił: 2011 r. – 2,68%; 2012 r. – 1,56%; 2013 r. – 1,06%; 2014 r. – 2,23%; 2015 r. (I półrocze) – 1,10%. Świadczy to o wysokiej jakości wydawanych decyzji.
Ponadto Urząd zbiera, aktualizuje i analizuje orzecznictwo Naczelnego Sądu Administracyjnego i Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Warszawie dotyczące legalizacji pobytu cudzoziemców, przedstawiając wyniki tej analizy w celu wsparcia merytorycznego wydziałom urzędów wojewódzkich właściwym w sprawach cudzoziemców. Wypracowuje również koncepcje wykładni przepisów prawa w celu ujednolicenia jej w skali kraju pośród organów, nad którymi Szef Urzędu sprawuje nadzór instancyjny, a także tworzy zaplecze eksperckie celem inicjowania zmian legislacyjnych. W zakresie własnej właściwości zapewnia obsługę merytoryczną uczestnictwa Polski w pracach Rady do Spraw Sprawiedliwości i Spraw Wewnętrznych oraz gremiów eksperckich Komisji Europejskiej oraz pełni funkcje krajowych punktów kontaktowych wynikających z różnych dyrektyw migracyjnych.
Na czym – w praktyce – polega współpraca międzynarodowa Urzędu?
Po wejściu Polski do strefy Schengen Urząd do Spraw Cudzoziemców odgrywa ważną rolę we współpracy Polski z innymi państwami członkowskimi w zakresie polityki wizowej, polityki bezpieczeństwa oraz ochrony granic zewnętrznych Unii Europejskiej jako podmiot wiodący w zakresie konsultacji wizowych (VISION), które są jednym z ich kluczowych instrumentów. Urząd funkcjonuje jako polski centralny punkt kontaktowy w zakresie współpracy konsularnej (w tym w zakresie powstającego w ramach rozwoju sieci VIS Mail – Krajowego Systemu Konsultacyjnego), a także bierze udział w procesie tworzenia oraz ciągłego rozwoju i ulepszania nowych rozwiązań i systemów informatycznych w obszarze wyżej wymienionych polityk UE – SIS oraz VIS.
Pracownicy Urzędu uczestniczą w pracach grup roboczych Rady Unii Europejskiej jako eksperci. Urząd jest instytucją wiodącą dla Grupy Roboczej ds. Azylu, w temacie Admission w ramach Grupy Roboczej ds. Migracji, Integracji i Wydaleń oraz dla Podgrupy Roboczej Visa/VISION w ramach Grupy Roboczej ds. Wiz.
Pracownicy urzędu pełnią także rolę ekspertów wiodących lub współpracujących w Komitetach i Grupach Eksperckich Komisji Europejskiej, takich jak Komitet ds. Imigracji i Azylu, Komitet Art. 6, Komitet ds. Eurodac, Komitet SIS i VIS, Komitet Dublin II, Ekspercka grupa FREEMO, Grupa ekspercka ds. łączenia rodzin, Grupa Robocza ds. praw podstawowych, praw obywatelskich i swobodnego przepływu osób.
Pan Rafał Rogala, Szef Urzędu do Spraw Cudzoziemców, został zaakceptowany przez członków Komitetu do Spraw Europejskich na członka zarządu Europejskiego Urzędu Wsparcia w dziedzinie Azylu (EASO) i bierze regularnie udział w spotkaniach Zarządu EASO. Pracownicy Urzędu uczestniczą w spotkaniach organizowanych przez EASO. Brali także udział we wsparciu Grecji i Bułgarii za pośrednictwem AST (Zespołów Wsparcia w Dziedzinie Azylu) państw członkowskich na wypadek sytuacji kryzysowych.
Urząd intensywnie działa w ramach GDISC (General Directors of Immigration Services Conference) – nieformalnej platformie wspierającej praktyczną współpracę pomiędzy europejskimi urzędami imigracyjnymi, która została założona w 2004 r. w trakcie holenderskiej prezydencji w Unii Europejskiej. Polska wchodzi m.in. w skład Grupy Sterującej GDISC (obok Austrii, Francji, Niemiec, Irlandii, Włoch, Holandii, Norwegii, Szwecji, Szwajcarii i Zjednoczonego Królestwa).
W latach 2011–2015 Urząd do Spraw Cudzoziemców podpisał z Węgrami, Finlandią, Mongolią, Niemcami i Szwajcarią dokumenty o pogłębionej współpracy. Współpraca dotyczy m.in. wymiany doświadczeń i najlepszych praktyk w kwestiach związanych z legalną migracją i ochroną międzynarodową, wymiany danych statystycznych z dziedziny migracji i azylu czy też doskonalenia kwalifikacji zawodowych swoich pracowników poprzez umożliwienie im wzajemnego uczestnictwa w szkoleniach i seminariach.
Z jakich danych o cudzoziemcach, które gromadzi i przetwarza Urząd, mogą korzystać podmioty ochrony porządku publicznego?
Szef UdSC tworzy i prowadzi w systemie teleinformatycznym Krajowy zbiór rejestrów, ewidencji i wykazu w sprawach cudzoziemców (system Pobyt), którego użytkownikami są m.in.: urzędy wojewódzkie, Policja, Straż Graniczna, MSZ, MSW, ABW, AW, CBA, SW, SKW.
W celu realizacji konsultacji wizowych prowadzimy system o nazwie Aplikacja Konsultacyjna Centralnego Organu Wizowego (AK COW), do którego dostęp mają: ABW, AW, MSZ, SG, Policja.
Wykorzystujemy także narzędzie statystyczne o nazwie Hurtownia Danych pozwalające używać danych gromadzonych w rejestrach systemu Pobyt do celów statystycznych, analitycznych i naukowych. Hurtownia Danych została udostępniona również Straży Granicznej oraz urzędom wojewódzkim, co umożliwiło tym organom bezpośredni dostęp do danych statystycznych.
Jaka jest rzeczywista skala napływu cudzoziemców do Polski?
Od 2007 r. ponad 86 tys. cudzoziemców złożyło wnioski o nadanie im statusu uchodźców w Rzeczypospolitej Polskiej. Najliczniejszą grupę wnioskodawców stanowią obywatele Federacji Rosyjskiej. W latach 2009–2013 znaczącą grupą cudzoziemców poszukujących ochrony byli obywatele Gruzji, od 2014 r. obserwowany jest jednak spadek liczby Gruzinów poszukujących w Polsce azylu.
Jedynie 1539 cudzoziemców uzyskało status uchodźcy w latach 2007–2015 (dane na dzień 1 listopada 2015 r.). Najliczniej reprezentowane obywatelstwa wśród cudzoziemców, którzy uzyskali ten status, to: obywatele Federacji Rosyjskiej, Syrii i Białorusi.
Znacznie liczniejszą grupę (4296 osób) stanowili cudzoziemcy, którym w okresie 2008–2015 przyznano ochronę uzupełniającą. Grupa ta była zdominowana przez obywateli Federacji Rosyjskiej (4019 osób).
5905 cudzoziemcom wydano zgody na pobyt tolerowany na terytorium RP.
Dla cudzoziemców poszukujących azylu w krajach Unii Europejskiej Polska rzadko jest krajem docelowym; zwykle kierują się oni do państw Europy Zachodniej. W postępowaniach o objęcie ochroną międzynarodową zjawisko to uwidacznia się poprzez statystykę umorzeń prowadzonych postępowań. W omawianym okresie umorzono postępowania o udzielenie ochrony prowadzone wobec ponad 65 tys. cudzoziemców.
W latach 2007–2015 prawie 373 tys. cudzoziemców złożyło wnioski o udzielenie im zgody na zamieszkanie w Polsce na pobyt czasowy. Najliczniejsze grupy wśród tych cudzoziemców to obywatele: Ukrainy (140 tys.), Wietnamu (26,5 tys.), Chin (23,5 tys.), Białorusi (20 tys.) i Federacji Rosyjskiej (16 tys.). W omawianym okresie obserwujemy stałą tendencję wzrostu liczby cudzoziemców korzystających w Polsce z tej formy legalizacji pobytu.
W omawianym okresie prawie 48 tys. cudzoziemców złożyło wnioski o zezwolenie na osiedlenie się lub pobyt stały. W tej statystyce dominują obywatele wschodnich państw sąsiedzkich: Ukrainy (25 tys.), Białorusi (8 tys.) i Federacji Rosyjskiej (2,5 tys.).
Ponad 14,5 tys. cudzoziemców złożyło wnioski o zezwolenie na pobyt rezydenta długoterminowego UE (przeważali obywatele Ukrainy, Wietnamu i Armenii).
Według stanu na dzień 1 lipca 2015 r. w Polsce przebywało niecałe 194 tys. cudzoziemców z ważnymi dokumentami pobytowymi.
Jakiego rodzaju kampanie informacyjne i szkolenia prowadzi Urząd?
W 2014 r. po wejściu w życie nowej ustawy o cudzoziemcach, Urząd do Spraw Cudzoziemców prowadził ogólnopolską kampanię informacyjną pt.: „Polska. Tu mieszkam”. Celem kampanii było dotarcie z informacją nt. nowych przepisów imigracyjnych do jak najszerszego grona zainteresowanych, jak również poprawa wizerunku cudzoziemców w odbiorze społecznym.
Na potrzeby kampanii przygotowano billboardy, reklamy prasowe, ulotki, plakaty, broszury informacyjne, spoty telewizyjne, a także spoty radiowe. W ramach rozpropagowywania informacji o nowym prawie imigracyjnym Urząd współpracował z wieloma resortami i instytucjami publicznymi, jak i organizacjami pozarządowymi.
W 2015 r. Urząd do Spraw Cudzoziemców objął patronatem akcję umieszczenia w wydaniach papierowych największych dzienników, na stronach głównych portali i serwisach opiniotwórczych tygodników informatora dotyczącego uchodźców w Polsce („Więcej wiedzy – mniej strachu – uchodźcy w Polsce”).
Warto również wspomnieć o tym, że w bieżącym roku zrealizowano trzy edycje jednodniowych warsztatów dla dziennikarzy, przygotowanych wspólnie z Polskim Forum Migracyjnym. Warsztaty, odbywające się w ośrodkach dla uchodźców, obejmowały spotkania zarówno z ekspertami, zajmującymi się problematyką uchodźczą, jak i z samymi uchodźcami.
Kolejną akcją promocyjną Urzędu są szkolenia dla dziennikarzy „Śladami uchodźców”. Zrealizowano dotąd 5 edycji tych szkoleń (przygotowywana jest szósta). Ich celem jest zapoznanie dziennikarzy z całym szlakiem uchodźczym w Polsce, począwszy od pierwszych chwil osób ubiegających się o nadanie statusu uchodźcy na terytorium RP, poprzez ich pobyt w ośrodku recepcyjnym, elementy procedury uchodźczej (wywiad statusowy), aż po zakwaterowanie w ośrodku pobytowym i kwestię preintegracji.
W latach 2016–2017 Urząd planuje realizację projektów partnerskich z organizacjami pozarządowymi, a w dłuższej perspektywie czasowej (czyli w latach 2016–2022) – projektów własnych Urzędu, współfinansowanych ze środków Funduszu Azylu, Migracji i Integracji.
Ponadto od dwóch lat sukcesywnie realizujemy inicjatywę Dni Otwartych w ośrodkach dla cudzoziemców. W porozumieniu z organizacjami pozarządowymi przygotowywany jest program jednodniowych wydarzeń, podczas których każdy ma możliwość odwiedzić ośrodek i zapoznać się z jego funkcjonowaniem.
Dziękujemy za rozmowę
