28 maja 2014 r. Rada Północnoatlantycka (North Atlantic Council) dokonała oficjalnej akredytacji Centrum Eksperckiego Policji Wojskowych NATO w Bydgoszczy (NATO Military Police Centre of Excellence – NATO MP COE). Bydgoska jednostka o statusie międzynarodowej organizacji wojskowej rozpoczęła działalność jako dziewiętnaste centrum eksperckie wspierające procesy transformacyjne Sojuszu. Warto podkreślić, że kiedy na początku lutego ubiegłego roku przedstawiciele Dowództwa Naczelnego Sojuszniczego Dowódcy Transformacji (HQ SACT) prowadzili kontrolę akredytacyjną1w Centrum Eksperckim Policji Wojskowych NATO w Bydgoszczy, upłynęły zaledwie trzy miesiące od ukonstytuowania się nowego Centre of Excellence (COE) – 11 grudnia 2011 r. w siedzibie Sojuszniczego Dowództwa ds. Transformacji w Norfolk uroczyście podpisano stosowne umowy międzynarodowe2 (fot. 1).

W ocenie komisji centrum spełniło wymogi akredytacyjne3, co wiązało się z przekazaniem przez HQ SACT pozytywnej rekomendacji do Komitetu Wojskowego NATO (NATO Military Committee). Po zatwierdzeniu raportu z wizyty akredytacyjnej Komitet Wojskowy zarekomendował akredytację Centrum przez Radę Północnoatlantycką. 28 maja 2014 r. Rada Północnoatlantycka dokonała oficjalnej akredytacji NATO MP COE jako Centrum Eksperckiego NATO i jednocześnie nadała mu status Międzynarodowej Organizacji Wojskowej (International Military Organisation) zgodnie z Artykułem 14 Protokołu Paryskiego. Decyzja Rady Północnoatlantyckiej finalizowała proces tworzenia Centrum Eksperckiego NATO. Bydgoskie Centrum jest dziewiętnastym akredytowanym Centrum Eksperckim NATO na świecie i pierwszym w Polsce; jest też jedyną w Polsce jednostką o statusie Międzynarodowej Organizacji Wojskowej niebędącą bezpośrednio w strukturach dowodzenia NATO i narodowych strukturach dowodzenia.

Sojusznicze Centra Eksperckie

Centra eksperckie to narodowo lub wielonarodowo sponsorowane instytucje zorganizowane w celu wspierania transformacji NATO, w tym rozwoju nowych zdolności. Jednym z głównych założeń funkcjonowania centrów jest wspieranie procesu transformacji NATO w oparciu o międzynarodowy zespół ekspertów delegowanych przez państwa współuczestniczące w przedsięwzięciu na zasadzie dobrowolności. Państwo Ramowe w ramach swoich obowiązków zapewnia infrastrukturę, wyposażenie, personel wspierający, wsparcie administracyjne oraz zapewnia wsparcie państwa – gospodarza, jednakże zapewnienie środków finansowania bieżącej działalności leży
w gestii wszystkich państw tworzących Centrum.

Centra eksperckie, jako jednostki organizacyjne, są niezależnymi międzynarodowymi organizacjami wojskowymi (ang. International Military Organization – IMO) realizującymi zadania koordynowane przez Sojusznicze Dowództwo Transformacyjne (HQ SACT), a zlecane przez sojusznicze dowództwa i instytucje, jak również narodowe dowództwa oraz instytucje wojskowe i cywilne.  Każde centrum jest organizacyjnie niezależne od Państwa Ramowego i NATO, ponieważ COE funkcjonują poza strukturą dowodzenia NATO i narodową strukturą dowodzenia, tj. nie znajdują się w łańcuchu dowodzenia ani Państwa Ramowego, ani NATO. Tworzenie i działalność COE koordynowane są przez HQ SACT (a w jego strukturze przez Transformation Network Branch – Oddział ds. Współpracy
w zakresie Transformacji). Osiągnięcie statusu IMO trwa około 2–3 lat i dokonuje się w następujących etapach:

• utworzenie COE w sensie organizacyjnym i materialnym na podstawie postanowień Memorandum Operacyjnego (ang. Operational Memorandum of Understanding – MOU);
• nawiązanie więzi funkcjonalnej z HQ SACT poprzez Memorandum Funkcjonalne (ang. Functional Memorandum of Understanding);
• kontrola akredytacyjna prowadzona przez HQ SACT;
• aktywacja (akredytacja) centrum jako IMO oraz nadanie statusu Sojuszniczej Organizacji Wojskowej (NATO Military Body) po przedłożeniu Radzie Północnoatlantyckiej wniosku przez Państwo Ramowe w imieniu Państw Sponsorujących i we współpracy z  HQ SACT.

Zasadnicze obszary działania COE obejmują: edukację i szkolenie na szczeblu strategicznym i operacyjnym, podnoszenie poziomu interoperacyjności, ocenę i testowanie koncepcji poprzez eksperymentowanie oraz współudział w opracowywaniu doktryn, a także wspieranie procesów analizy wniosków i doświadczeń z operacji przeprowadzonych przez NATO. Obecnie w Sojuszu funkcjonują 24 centra, 20 z nich uzyskało akredytacje, pozostałe znajdują się w różnych fazach tworzenia4 (rys.1). Tylko jedno centrum znajduje się poza Europą – Combined Joint Operations from the Sea Centre of Excellence, dyslokowane w Norfolk, USA.

NATO Military Police Centre of Excellence w Bydgoszczy

Prace nad utworzeniem w Polsce Centrum Eksperckiego Policji Wojskowych NATO w Bydgoszczy zostały rozpoczęte 14 maja 2010 r. na podstawie decyzji Ministra Obrony Narodowej RP, po uzyskaniu poparcia dla tej idei wśród szefów policji wojskowych Sojuszu oraz akceptacji utworzenia centrum z Polską w roli Państwa Ramowego przez dowódcę Naczelnego Sojuszniczego Dowództwa Transformacji. Proces ustanawiania pierwszego centrum eksperckiego na terytorium RP nabrał właściwego tempa po utworzeniu w 2012 r. etatowego zespołu inicjatywnego przy komendancie głównym Żandarmerii Wojskowej.

Celem powołania NATO MP COE było utworzenie ośrodka eksperckiego na potrzeby wsparcia Sojuszu w zakresie rozwijania interoperacyjnych standardów i zdolności policji wojskowych NATO. Zadanie niełatwe do realizacji, kiedy ma się świadomość, że de facto nie istnieje jednolita formacja, którą można definiować jako policję wojskową NATO. Każde państwo Sojuszu posiada odmienną formację, często będącą w podporządkowaniu i strukturach innych niż wojskowe, wykonującą różne zadania, posiadającą zróżnicowane wyposażenie oraz zdolności operacyjne. Dlatego od momentu pierwszych rozważań na temat roli NATO MP COE jako istotę przyszłych działań wskazywano poszukiwanie wspólnych zdolności poszczególnych formacji, obszarów możliwych do standaryzacji oraz ujednolicenia szkolenia w zakresie doktrynalnego użycia sił policji wojskowych w operacjach Sojuszu. Przewidywano również zdolność do szerokiego wsparcia eksperckiego podczas ćwiczeń dla szefów policji oraz personelu odpowiedzialnego za planowanie operacji w odniesieniu do sposobu użycia policji wojskowych.

Centrum Eksperckie Policji Wojskowych NATO w Bydgoszczy, chociaż oferuje kursy stacjonarne i w systemie szkolenia na odległość, nie jest typowym ośrodkiem szkolenia i realizuje zadania w czterech obszarach zainteresowania:

• rozwój koncepcji i doktryn,
• edukacja i szkolenie,
• badania i konsultacje,
• analizowanie, przechowywanie i rozpowszechnianie doświadczeń.

Celem działania NATO MP COE jest m.in.:

• analizowanie i opracowywanie wniosków oraz rekomendacji z prowadzonych operacji, w  tym działań policji wojskowych, które będą stanowić podstawę do ich dalszego przetwarzania oraz ewentualnego ujęcia w dokumentach doktrynalnych;
• wspieranie edukacji i szkolenia na szczeblu strategicznym, operacyjnym i taktycznym poprzez określanie wymogów, standardów oraz zakresu wiedzy niezbędnego do zwiększania efektywności działań i  funkcjonowania policji wojskowej, w odniesieniu do jednostek narodowych, jak również pododdziałów wielonarodowych;
• doskonalenie interoperacyjności i zdolności policji wojskowych poprzez rozwiązywanie problemów natury proceduralnej oraz wskazywanie obszarów, których modyfikacja bądź zmiana wpłynie na usprawnienie ich działania;
• wsparcie opracowania doktryn, dokumentów proceduralnych oraz przegląd i adaptacja istniejących opracowań jako wsparcie procesów przystosowania policji wojskowych NATO do zmieniających się uwarunkowań środowiska prowadzonych działań;
• prowadzenie testów i ocena nowych koncepcji użycia policji wojskowych poprzez eksperymentowanie.

Zdefiniowane cele i zadania realizowane są w ramach struktury liczącej 45 stanowisk. Obejmują one stanowiska kadry kierowniczej, dydaktycznej oraz administracji i wsparcia bezpieczeństwa. W strukturze przewidziano 15 stanowisk dla Państwa Ramowego, które nie są oferowane partnerom zagranicznym. Pozostałe stanowiska są sukcesywnie obsadzane zarówno przez stronę polską, jak i Państwa Sponsorujące, tj. przedstawicieli policji wojskowych NATO
(rys. 2). Obecnie kadrę Centrum Eksperckiego Policji Wojskowych w Bydgoszczy tworzą żołnierze z Bułgarii, Chorwacji, Czech, Holandii, Niemiec, Rumunii, Włoch oraz Polski. W perspektywie kolejnych lat przewiduje się rozszerzenie międzynarodowego zaangażowania w działalność centrum poprzez przystąpienie – w charakterze Państw Sponsorujących – Grecji, Kanady, Słowacji, Turcji oraz USA. Otwarta formuła Centrum pozwala również na włączanie w jego strukturę personelu Państw Partnerskich, a wstępna – na razie nieoficjalna oferta – została złożona przez Gruzję i Irlandię.

Warto zaznaczyć, iż państwa zainteresowane przystąpieniem do NATO MP COE aktywnie angażują się w działalność Centrum poprzez udział w oferowanych przedsięwzięciach, jak również udzielają wsparcia merytorycznego i instruktorskiego podczas kursów stacjonarnych5. „Językiem urzędowym” Centrum jako instytucji międzynarodowej jest język angielski.

Pierwszy rok działalności

Realizowane zadania nie ograniczają się jedynie do szczebla strategicznego (głównie HQ SACT), ale dotyczą również poziomu operacyjnego (dowództwa korpusów NATO),
a także taktycznego (opracowanie i realizacja długoterminowego planu kompleksowego wsparcia eksperckiego dla Wielonarodowego Batalionu Policji Wojskowej NATO). Centrum obecne jest w projektach Sojuszu (np. Smart Defence), strukturach wojskowych NATO (udział w ćwiczeniach) oraz przedsięwzięciach narodowych (np. udział w narodowym ćwiczeniu hiszpańskiej Guardia Civil).

W zakresie przedsięwzięć długoterminowych Centrum realizuje zadania w obszarze rozwoju doktryn i koncepcji na rzecz HQ SACT (SACT Urbanization Project, Strategic Foresight Analysis 2017, Framework for Future Allied Operations), wsparcia eksperckiego dla opracowywanych lub uaktualnianych dokumentów doktrynalnych, standaryzacyjnych oraz koncepcyjnych Sojuszu (w szczególności AJP-3.2.3.3 – Allied Joint Doctrine for Military Police),
a także aktywnie uczestniczy w pracach sojuszniczych grup roboczych (Land Operations Working Group, NATO &PfP MP Panel, NATO Biometrics Working Group, Force Protection Working Group). Pomimo krótkiego okresu działalności, NATO MP COE powierzono przewodniczenie pracom międzynarodowego zespołu ds. opracowania terminologii policji wojskowych NATO oraz stworzonego z inicjatywy Centrum w ramach Panelu Policji Wojskowych –NATO MP Lessons Learned Capability Team. Podjęto również działania w celu opracowania oficjalnego „Kompendium Policji Wojskowych NATO”.

Wypracowano stały kalendarz przedsięwzięć szkoleniowych, konferencji i forów naukowych oraz przedsięwzięć w obszarze zbierania doświadczeń. Przykładowo, Centrum jest organizatorem i gospodarzem przeznaczonych dla formacji policji wojskowych:

• kursów dla oficerów i podoficerów MP (NATO MP Senior Officer Course, NATO MP Junior Officer Course, NATO MP Senior Non-Commisioned Officer Course),
• jedynego w NATO forum szefów MP szczebla strategicznego i operacyjnego (Annual Force Provost Marshal Forum),
• projektów w ramach budowanego systemu wykorzystania doświadczeń przez policje wojskowe NATO (Annual NATO MP Tactical Lessons Learned Forum, Annual MP Lessons Learned Conference).

Warto podkreślić, że powyższe przedsięwzięcia są autorskimi projektami Centrum, wdrażanymi po akceptacji przez narodowych przedstawicieli szefów policji wojskowych NATO zasiadających w Panelu Policji Wojskowych NATO. Na szczególną uwagę zasługują inicjatywy związane z systemem wykorzystania doświadczeń (lessons learned), który w odniesieniu do policji wojskowych NATO tworzony jest przez Centrum od podstaw. Obok wspomnianych powyżej inicjatyw w tym zakresie, NATO MP COE oferuje autorski portal (Military Police Lessons Learned Portal), który stanowi jedyną platformę wymiany doświadczeń oraz jest zalążkiem budowania bazy danych związanych z policjami wojskowymi Sojuszu i Państw Partnerskich. Portal w 2016 r. przekształci się w niejawną platformę i pozostanie katalizatorem budowy sprawnego systemu wykorzystania doświadczeń dla policji wojskowych.

Dążąc do rozbudowania oferty szkoleniowej, opracowano kurs w sojuszniczym systemie kształcenia i szkolenia na odległość (e-learning). Pierwszy „e-kurs” oferowany przez Centrum jest przeznaczony nie tylko dla specjalistów policji wojskowych i dotyczy doktrynalnych zapisów sposobu użycia i działań policji wojskowych Sojuszu. Kurs jest już dostępny na platformie e-lerningowej NATO, a do końca 2015 r. pojawią się tam opracowywane aktualnie w Centrum kursy dotyczące działań policji wojskowej w ramach dochodzeń dotyczących zbrodni wojennych oraz kurs dla tych, którzy zajmują się zbieraniem doświadczeń (MP Lessons Learned Staff Officer Course).

Tuż po uzyskaniu akredytacji Centrum podjęło działania mające na celu zatwierdzenie przez Radę Północnoatlantycką przyjęcia przez NATO MP COE roli DepartmentHead6, czyli instytucji wiodącej w koordynacji wszystkich procesów edukacji i szkolenia policji wojskowych w NATO, jak również Państw Partnerskich, z udziałem podmiotów militarnych i cywilnych7. W ramach współdziałania z HQ SACT oraz SHAPE opracowano Strategiczny Plan Szkolenia dla policji wojskowych NATO (NATO MP Strategic Training Plan), a kolejnym krokiem będzie opracowanie katalogu szczegółowych potrzeb w zakresie edukacji i szkolenia policji wojskowych NATO. Rozpoczęto również wdrażanie standardów szkoleniowych w procesie przygotowania do certyfikacji szkoleniowej przez HQ SACT (tzw. Quality Assurance – QA). Uzyskanie certyfikatu QA8 pozwoli bardziej rozwinąć ofertę szkoleniową Centrum, a opracowane w przyszłości kursy i szkolenia specjalistyczne dla policji wojskowych automatycznie zostaną zaliczone do katalogu kursów NATO (obecnie wymagane jest zachowanie  czasochłonnej procedury).

Ponadto w pierwszym roku działalności podpisano umowy o współpracy i wymianie szkoleniowej z Akademią Obrony Narodowej, Wydziałem Dziennikarstwa i Nauk Politycznych Uniwersytetu Warszawskiego, a także Centrum Szkolenia Sił Połączonych NATO w Bydgoszczy i Europejskimi Siłami Żandarmerii (EUROGENDFOR).

Perspektywa

Idea utworzenia Centrum Eksperckiego Policji Wojskowych NATO została przyjęta przez środowisko policji wojskowych z dużą ostrożnością, ale i życzliwością. Polska inicjatywa przyciągnęła do Bydgoszczy siedem Państw Sponsorujących, a pierwszy rok intensywnej działalności zaowocuje kolejnymi międzynarodowymi kontrybucjami. Warto zaznaczyć, że w gronie państw współpracujących z Centrum przybywa również Państw Partnerskich.

Aktywność Centrum w obszarach doktryn i koncepcji, edukacji, szkolenia oraz systemu wykorzystania doświadczeń będzie przynosiła pozytywne efekty w zakresie długofalowego budowania interoperacyjności w ramach wspólnych zdolności policji wojskowych NATO i Państw Partnerskich. Powinna również stanowić bazę do podnoszenia poziomu wiedzy i świadomości możliwości użycia policji wojskowych w narodowych i sojuszniczych (koalicyjnych) operacjach, szczególnie tych prowadzonych w ramach artykułu 5 Traktatu Waszyngtońskiego.

Rosnące zapotrzebowanie na włączenie NATO MP COE w strategiczne projekty Sojuszu realizowane w ramach procesów rozwoju koncepcji i eksperymentowania oraz na wsparcie eksperckie podczas ćwiczeń różnego szczebla, jak również zainteresowanie międzynarodowej społeczności policji wojskowych udziałem w przedsięwzięciach realizowanych w Bydgoszczy stwarzają dobrą perspektywę dla dalszej działalności Centrum.

płk dypl. Grzegorz Wasielewski
Dyrektor Centrum Eksperckiego Policji Wojskowych NATO w Bydgoszczy
(NATO Military Police Centre of Excellence)

[2] Sygnatariuszami umów byli dowódca Sojuszniczego Dowództwa
ds. Transformacji oraz przedstawiciele Bułgarii, Chorwacji, Czech, Holandii, Niemiec, Rumunii i Polski reprezentowanej przez komendanta głównego Żandarmerii Wojskowej.

[3] Określone w: Kryteria akredytacji centrów eksperckich NATO (NATO Centres of Excellence Accreditation Criteria), IMSM – 0416, Norfolk 2004.

[4] Fazy/etapy tworzenia centrów eksperckich to: opracowania koncepcji funkcjonowania, negocjacji umów międzynarodowych, przygotowania do akredytacji, akredytacja i funkcjonowanie. Na podstawie: Tony Wedge, NATO Centre of Excellence Establishment Handbook (Instrukcja tworzenia centrów eksperckich NATO), v.4.0, Norfolk, 2014.

[5] Centrum eksperckie w Bydgoszczy oferuje możliwość przeszkolenia personelu w ramach kursów metodycznych dla instruktorów na potrzeby międzynarodowych kursów MP. Zgodnie z sugestią narodowych przedstawicieli policji wojskowych zasiadających w NATO Military Police Panel, część instruktorów spoza Centrum bierze udział
w kursach stacjonarnych w roli moderatorów prac w syndykatach szkoleniowych.

[6] Pojęcie Department Head wprowadza MC 0458/2 (Final), NATO Education, Training, Exercise and Evaluation (ETEE) Policy, 12 October 2009.

[7] Nowe ujęcie procesu programowania edukacji i szkolenia w NATO opisuje Bi-SC 75-2 Education and Training Directive (E&TD), October 2013.

[8] Kontrola certyfikacyjna Quality Assurance planowana jest w drugiej połowie 2016 r.