ZAKŁAD SŁUŻBY PREWENCYJNEJ 

Środki zwiększające bezpieczeństwo czynności policjantów
KASK ZABEZPIECZAJĄCY
 

Rozwiązania prawne na gruncie nowej ustawy

Zapewnienie bezpieczeństwa w czasie realizacji działań i czynności służbowych jest jednym z podstawowych obowiązków policjantów. Policjanci powinni zapewnić bezpieczeństwo fizyczne nie tylko własne, ale i osób objętych tymi czynnościami i działaniami, oraz przestrzegać obowiązujących przepisów prawnych, procedur i zasad, warunkujących osobiste bezpieczeństwo prawne[1].

Codzienna „widoczność i dostępność” policjantów w przestrzeni publicznej powoduje, że w praktyce kontakt obywatela z policjantem stanowi jedną z jego najczęściej występujących bezpośrednich relacji z funkcjonariuszem publicznym reprezentującym aparat państwa. Policjanci są strażnikami obowiązującego prawa, często dokonują jego wykładni i podejmują decyzje w kwestiach związanych z jego naruszeniem oraz stosowaniem środków jego ochrony, korzystając z ustawowych uprawnień, w tym prawa do użycia lub wykorzystania środków przymusu bezpośredniego (dalej zamiennie jako śpb). Obywatele oczekują od nich zachowań i decyzji, które będą wzmacniać ich poczucie bezpieczeństwa. Oczekiwania te wzrastają w odniesieniu do obsługi zdarzeń wymagających użycia lub wykorzystania śpb, gdyż temat ten budzi duże zainteresowanie społeczne, w tym szczególnie mass mediów.

Użycie lub wykorzystanie środków przymusu bezpośredniego reguluje ustawa z dnia 24 maja 2013 r. o środkach przymusu bezpośredniego i broni palnej[2] (zwana dalej zamiennie „ustawą”), która obowiązuje już ponad trzy lata. W środowisku policyjnym zyskała wiele ocen, formułowanych na podstawie doświadczeń związanych ze stosowaniem jej przepisów w codziennej służbie. Nikt nie neguje, że przyczyniła się do uporządkowania i ujednolicenia użycia lub wykorzystania środków przymusu bezpośredniego przez funkcjonariuszy i pracowników 23 instytucji i formacji uprawnionych ustawowo do użycia lub wykorzystania tych środków, realizujących zadania na rzecz zapewnienia bezpieczeństwa i/lub porządku publicznego. Dla funkcjonariuszy i pracowników 21 z tych instytucji i formacji jej przepisy wsparły realizację uprawnienia do użycia lub wykorzystania broni palnej. W rezultacie wprowadzenia ustawy, uprawnione podmioty zyskały szerszy wybór i pełniejsze dostosowanie środków przymusu bezpośredniego i broni palnej do potrzeb. Ustawa zwiększyła liczbę rodzajów tych środków oraz przypadków ich użycia lub wykorzystania, w stosunku do liczby takich środków i przypadków ich użycia w poprzednio obowiązujących przepisach prawnych. Wprowadziła nowe rodzaje takich środków, także nowych treści przypadków użycia lub wykorzystania poszczególnych rodzajów tych środków i broni palnej, procedur postępowania oraz sposobu dokumentowania ich użycia lub wykorzystania. Ujednoliciła zasady, warunki, przypadki i procedury w zakresie użycia lub wykorzystania śbp i broni palnej dla wszystkich uprawnionych pracowników i funkcjonariuszy, dając podstawy do pewnej standaryzacji działań tych podmiotów, ich transparentności oraz społecznej kontroli.

Do minusów stosowania ustawy należy zaliczyć niejasne i zbyt ogólne uregulowanie wielu ważnych kwestii użycia lub wykorzystania śpb i broni palnej, a więc środków, za pomocą których można drastycznie ingerować w prawa i wolności człowieka, a nawet pozbawić osobę zdrowia lub życia. Regulacja ta jest rezultatem legislacyjnego kompromisu, polegającego na znalezieniu wspólnego mianownika dla 23 uprawnionych instytucji i formacji działających na rzecz bezpieczeństwa i porządku publicznego, posiadających różniące się ustawowe cele i zadania. Podmioty te obowiązują jednolite warunki, zasady, procedury i cele w zakresie użycia lub wykorzystania śpb i broni palnej.
Z tego względu wskazane jest określenie w wewnętrznych aktach prawnych uprawnionych podmiotów (w odniesieniu do Policji np. w formie zarządzenia Komendanta Głównego Policji nadającego moc prawną instrukcji użycia lub wykorzystania określonego środka przymusu bezpośredniego) cech i parametrów (wzorców) śpb (szczególnie wielu nowych np. środków do pokonywania zamknięć budowlanych, pasa obezwładniającego wieloczęściowego) oraz sposobów ich użycia lub wykorzystania. Jest to bardzo istotna kwestia, gdyż błędy popełnione w sposobie użycia lub wykorzystania tych środków niejednokrotnie mają poważne skutki.

Analiza zdarzeń związanych z zastosowaniem śpb wskazuje, że spośród podmiotów uprawnionych ustawą największa liczba i ciężar gatunkowy takich zdarzeń obsługiwana jest przez policjantów. Podejmują oni dość często działania w sytuacjach ekstremalnych, z narażeniem swojego życia i zdrowia, zarówno podczas służby, jak i w czasie wolnym. Broniąc życia, zdrowia lub mienia własnego lub innych osób lub chroniąc obowiązujący porządek prawny, zmuszeni są do podejmowania szybkich decyzji o użyciu lub wykorzystaniu tych środków. Zazwyczaj, z uwagi na dynamikę takich sytuacji, użycie lub wykorzystanie tych środków odbywa się w bardzo krótkim czasie, przy wysokim poziomie stresu, presji świadomości ryzyka wystąpienia negatywnych skutków błędu lub zaniechania. Skalę trudności zwiększa wielokrotnie brak możliwości dokładnego przewidzenia zagrożenia. Nie zawsze policjanci mogą wybrać miejsce lub czas, w jakich będą musieli wykonać takie czynności. Nawet podczas patrolowania rejonów służbowych, legitymowania czy kontroli drogowej są narażeni na różnego rodzaju zagrożenia, dla których eliminacji lub ograniczenia może być konieczne użycie lub wykorzystanie tych środków. Dlatego, aby zminimalizować to ryzyko, każdy policjant powinien posiadać odpowiednią wiedzę i umiejętności z zakresu użycia lub wykorzystania środków przymusu bezpośredniego, szczególnie nowych środków wprowadzonych przepisami ustawy.

Znaczenie problematyki użycia i wykorzystania śpb przez policjantów zwiększa fakt, że czynności te wiążą się ze znaczną ingerencją w ustawowo gwarantowane prawa i wolności obywateli i mogą naruszać nietykalność cielesną człowieka, pozbawić go wolności, a nawet spowodować u niego obrażenia ciała lub/i śmierć, a także uszkodzenie albo zniszczenie mienia. Policjanci powinni mieć świadomość potencjonalnych skutków stosowania tych środków, w czasie gdy podejmują decyzję o ich użyciu lub wykorzystaniu oraz gdy je stosują. Zobligowani są używać ich jedynie w granicach prawa i w sytuacjach prawem przewidzianych, z przestrzeganiem zakazów: umyślnego pozbawiania życia, stosowania tortur, nieludzkiego lub poniżającego traktowania, karania lub dyskryminowania osób albo umyślnego niszczenia ich mienia. Nie powinni kierować się pochodzeniem osób, ich statusem społecznym, wyznaniem religijnym, wyznawanym światopoglądem, kolorem skóry ani orientacją seksualną.

Kiedy i w jaki sposób policjant ma prawo użyć kasku zabezpieczającego

Formalnie ten rodzaj środka przymusu bezpośredniego został wprowadzony w dniu 5 czerwca 2013 r. mocą art. 12 ust. 1 pkt 6 ustawy dla wskazanych w jej przepisach uprawnionych podmiotów. W gronie uprawnionych jest również Policja. Należy dodać, że do tego czasu nie znajdował się na wyposażeniu Policji i nie był stosowany przez policjantów.

Podstawą prawną użycia kasku zabezpieczającego jest art. 16 ust. 1 i art. 16a ustawy z dnia 6 kwietnia 1990 r. o Policji (Dz. U. z 2015 r. poz. 355, z późn. zm.) w związku z art. 17 i art. 13 ust. 1 ustawy[3]. W przypadku pododdziału zwartego jest to art. 41 ustawy.

Zatem kasku zabezpieczającego policjanci mogą użyć wobec osób dorosłych i nieletnich na zasadach i w przypadkach określonych w ustawie (zasady zostały określone w art. 5, 6 ust. 1, 7 ust. 1−3, 8 i 9 tej ustawy).

Przypadki jego użycia są uregulowane w art. 17 i 13 ust. 1 ustawy. Zgodnie z tymi przepisami kasku zabezpieczającego policjanci mają prawo użyć:

1)  w przypadku przeciwdziałania czynnościom osoby zmierzającym do autoagresji;

2)  prewencyjnie w celu zapobieżenia:

a)  ucieczce osoby ujętej, doprowadzanej, zatrzymanej, konwojowanej lub umieszczonej w strzeżonym ośrodku, areszcie w celu wydalenia lub osoby pozbawionej wolności;

b) objawom agresji lub autoagresji tych osób.

W myśl art. 17 ust. 2 ustawy policjanci powinni użyć kasku zabezpieczającego w celu zapobieżenia samookaleczeniu głowy, po uprzednim założeniu pasa obezwładniającego jednoczęściowego lub kaftana bezpieczeństwa albo kajdanek na ręce trzymane z tyłu[4].

Zgodnie z treścią art. 35 ust. 4 ustawy do podjęcia decyzji o użyciu kasku zabezpieczającego są upoważnieni:

• kierownik jednostki organizacyjnej Policji albo osoby przez niego upoważnione, a w razie ich nieobecności – dyżurny jednostki;
• dowódca konwoju lub grupy funkcjonariuszy wykonującej konwój, doprowadzenie lub inne zadania służbowe, podczas trwania ich realizacji.

Użycie kasku polega na założeniu go na głowę określonej osoby w sposób opisany w załączonej do niego instrukcji w sytuacji wystąpienia co najmniej jednego z przypadków jego użycia. Zgodnie z wykładnią celowościową przepisów ustawy, o czasie, w jakim osoba posiada założony kask, decyduje policjant, który na podstawie art. 34 ust. 5 podjął decyzję o jego użyciu. Przesłanką zaprzestania użycia kasku jest zakończenie występowania okoliczności uzasadniających jego użycie (brak obawy wystąpienia czynności osoby zmierzających do autoagresji lub agresji, ucieczki albo samookaleczenia głowy).

[...]

podinsp. Leszek Dyduch
starszy wykładowca ZSP CSP

Pełna wersja artykułu Środki zwiększające bezpieczeństwo czynności policjantów. Kask zabezpieczający w pliku PDF