Wstęp

Niniejszy artykuł poświęcony jest problematyce funkcjonowania dzielnicowych w kontekście realizacji projektu „Dzielnicowy bliżej nas” z uwzględnieniem perspektywy naukowo-badawczej i szkoleniowej oraz możliwości prognozowania badań w tym obszarze. Wskazano w nim wyniki badań, jakie były przeprowadzane wśród dzielnicowych garnizonu śląskiego przez autorkę artykułu zarówno podczas przeprowadzania ewaluacji pilotażowego projektu wdrożenia nowej koncepcji służby dzielnicowych w garnizonie śląskim w sierpniu 2016 r., jak i wcześniej, podczas zbierania przez autorkę materiałów do książki Dialogiczny wymiar bezpieczeństwa. Rzecz o polskiej Policji (Katowice, 2013). Artykuł składa się z kilku części. W pierwszej z nich przedstawiono założenia pilotażowego projektu dotyczącego nowej koncepcji służby dzielnicowych, realizowanego w garnizonie śląskim od 1 lipca 2014 r. do 30 czerwca 2015 r. W drugiej części omówiono wyniki ewaluacji pilotażowego projektu wdrożenia nowej koncepcji służby dzielnicowych, przeprowadzonej po zakończeniu pilotażu w garnizonie śląskim. Następnie wskazano koncepcję realizacji badań wśród dzielnicowych w związku z wdrażaniem tej koncepcji w całym kraju. Zwrócono uwagę na akt prawny regulujący służbę dzielnicowych z dnia 20 czerwca 2015 r. Kolejno omówiono wyniki badań jakościowych przeprowadzonych przez autorkę artykułu po zakończeniu pilotażu śląskiego oraz porównano je z wynikami badań przeprowadzonych wśród dzielnicowych podczas realizacji projektu „Komunikacja społeczna Policji” przez autorkę artykułu. Następnie poruszono problematykę szkoleń dzielnicowych, ze szczególnym uwzględnieniem doskonalenia umiejętności komunikacji interpersonalnej. W końcowej części artykułu zaproponowano realizację projektu badawczego „Rola i zadania dzielnicowego w zapewnieniu bezpieczeństwa społeczności lokalnej”.

Założenia pilotażowego projektu dotyczącego nowej koncepcji służby dzielnicowych

Pilotażowy projekt dotyczący realizacji nowej koncepcji służby dzielnicowych realizowany był w garnizonie śląskim od 1 lipca 2014 r. do 30 czerwca 2015 r. w trzech jednostkach: KMP w Sosnowcu i KMP w Żorach oraz KPP w Lublińcu. Projektem pilotażowym objęto łącznie 74 dzielnicowych. Przygotowując tę koncepcję, zespół, który był zaangażowany w opracowanie założeń, wykorzystywał nie tylko własne doświadczenie, ale i doświadczenia policji brytyjskiej. Efekty prac powołanego zespołu zostały ujęte w Raporcie z prac zespołu roboczego z dnia 8 stycznia 2014 r.[2] Głównymi założeniami pilotażu były nawiązywanie i budowanie przez dzielnicowego właściwych relacji ze społecznościami lokalnymi, diagnozowanie oraz rozwiązywanie problemów mieszkańców należących do kompetencji Policji, dbałość o bezpieczeństwo mieszkańców i spędzanie jak najwięcej czasu służby w obchodzie swojego rejonu służbowego, a także nawiązywanie przez dzielnicowego kontaktów z instytucjami oraz osobami zainteresowanymi bezpieczeństwem.

Działania w tym zakresie zostały podjęte w pięciu sferach (Stawnicka, Szymczyk, 2016, s. 20). Zmiany dotyczyły zarówno organizacji służby dzielnicowych, jak i prowadzenia dokumentacji oraz jej obiegu. Dzielnicowi zostali wyposażeni w sprzęt oraz zaplecze informatyczne. Zmianie uległa także kwestia doboru na stanowisko dzielnicowego, ponadto zmodyfikowano oraz udoskonalono program szkoleń i doskonalenia zawodowego.  

Dzielnicowym zapewniono dostęp do policyjnych systemów informatycznych, dokumentowanie i organizacja pracy dzielnicowego odbywały się w Lotus Notes. Dotyczyło to między innymi dokumentowania czynności, przekazywania pism do zapoznania, przekazywania biuletynu wydarzeń, dyskusji na forum aplikacji. Dzielnicowi zostali odciążeni od realizacji zadań, które nie były związane ze służbą obchodową w podległym im rejonie. Założono, iż obchód powinien stanowić 75% czasu służby. Poprzez wskazane działania wzrósł poziom samodzielności dzielnicowych w związku z realizowaniem zadań w ramach obchodu. Podjęto decyzję o zmianach zasad doboru kandydatów na stanowisko dzielnicowego, polegających między innymi na wprowadzeniu ścisłej współpracy z psychologiem oraz wypracowaniu arkusza kompetencji określającego predyspozycje kandydata na stanowisko dzielnicowego. System oceny dzielnicowego miał obejmować 3 filary: ocenę działań dzielnicowego, ocenę wiedzy kierownika rewiru oraz bezpośrednią i codzienną ocenę wizerunku i postawy dzielnicowego. Podano numery telefonów służbowych dzielnicowych oraz kierowników. Wprowadzono służbę w systemie dwuzmianowym. Spotkanie podsumowujące projekt odbyło się w Żorach w dniu 30 czerwca 2016 r. Po zakończeniu pilotażu dzielnicowi w Sosnowcu, Żorach oraz Lublińcu pracowali dalej według zasad nowej koncepcji.

Ewaluacja pilotażowego projektu wdrożenia nowej koncepcji służby dzielnicowych

Ewaluacja pilotażowego projektu została przeprowadzona w ramach realizacji projektu „Filozofia community policing przez pryzmat dialogu Policji ze społecznością lokalną”, który objął patronatem ówczesny Komendant Wojewódzki Policji w Katowicach nadinsp. dr Jarosław Szymczyk. Powstała pod moim kierunkiem, a autorem ewaluacji była Aleksandra Dulko-Marczak[3]. Głównym założeniem ewaluacji była ocena skuteczności nowej koncepcji służby dzielnicowych i określenie możliwości wprowadzenia tej koncepcji w przyszłości w innych jednostkach na terenie garnizonu śląskiego. Wyniki przeprowadzonych badań zostały zaprezentowane w dokumencie Opracowanie założeń i realizacja kompleksowego badania dotyczącego ewaluacji pilotażowego projektu wdrożenia nowej koncepcji służby dzielnicowych (dalej Ewaluacja). Ewaluacja objęła następujące aspekty: społeczną ocenę wdrożenia nowej koncepcji służby dzielnicowych z perspektywy mieszkańców Sosnowca, Żor i Lublińca, analizę wyników badań przeprowadzonych wśród kierowników rewirów, koordynatorów służby dzielnicowych oraz dzielnicowych garnizonu śląskiego, analizę i wyniki badań jakościowych przeprowadzonych wśród dzielnicowych z Żor, Sosnowca i Lublińca.

Mieszkańcy Sosnowca, Żor oraz Lublińca ocenili wdrożenie nowego modelu służby dzielnicowych bardzo wysoko. Badaniem objęto 1918 osób, a łącznie z dzielnicowymi oraz kierownikami rewirów dzielnicowych przebadano 2671 osób. Badaniem ankietowym objęto także dzielnicowych całego garnizonu śląskiego (Ewaluacja, s. 8). Mieszkańcy odpowiadali między innymi na pytanie, jak często widują swojego dzielnicowego w okolicy lub miejscu swojego zamieszkania, oceniali, czy kontakt z dzielnicowym jest łatwy czy trudny, wypowiadali się, czy byli zadowoleni z reakcji dzielnicowego na zgłoszony problem. Ważne pytanie dotyczyło spotkań organizowanych przez dzielnicowego, poświęconych tematyce bezpieczeństwa. Interesujące było również, czy mieszkańcy wiedzą, jak skontaktować się ze swoim dzielnicowym. Na przykład w Żorach aż 97,8% badanych stwierdziło, iż funkcja dzielnicowego jest potrzebna i odpowiednio w Lublińcu – 75%; w Sosnowcu – 84,1% (Ewaluacja, s. 14). Mieszkańcy deklarowali także znaczny poziom zaufania do dzielnicowego. Większość badanych, bo aż 89,7% ogółu, wskazała na łatwość kontaktu z dzielnicowymi (Ewaluacja, s. 19). Ankietowani postrzegali dzielnicowego jako osobę dostępną, z którą łatwo się skontaktować, także dzięki informacjom na stronach internetowych komend miejskich i powiatowych (Ewaluacja, s. 16). W przypadku deklarowania znajomości dzielnicowego w Żorach 58,3% respondentów potwierdziło znajomość dzielnicowego, w tym 3,8% wskazuje częste kontakty, 53,4% rzadkie, a 1% ankietowanych zna tylko jego nazwisko. Inaczej w Sosnowcu, gdzie znaczny procent respondentów, bo aż 64,2%, nie zna dzielnicowego i nie wie, kto jest dzielnicowym w ich miejscu zamieszkania (Ewaluacja, s. 16). Mieszkańcy oczekują od dzielnicowego łatwości w nawiązywaniu kontaktu oraz umiejętności rozwiązywania problemów danej społeczności. Przy tym 36% badanych określa kontakt z dzielnicowym jako dobry i bardzo dobry, co jest wynikiem zadowalającym, mając na uwadze liczbę osób, które wskazały, że miały kontakt z dzielnicowym. Mieszkańcy oczekują jednak zwiększenia liczby spotkań z dzielnicowym w rejonie służbowym. Reasumując, należy zauważyć, że mieszkańcy Żor, Sosnowca i Lublińca stwierdzili, iż dzielnicowy jest niezbędny w rejonie. Charakter i specyfika miejscowości determinują kwestię znajomości dzielnicowego Żor i Lublińca oraz Sosnowca, gdzie stwierdzono niższy stopień rozpoznawalności dzielnicowego. Ponad połowa respondentów wskazała kontakt osobisty, natomiast niecałe 40% – telefoniczny. Dzielnicowy postrzegany jest jako funkcjonariusz zaufania społecznego, prawie 88% osób objętych badaniem chciałoby widywać dzielnicowego częściej wśród mieszkańców. Przeważająca część badanych twierdzi, że dzielnicowy nie organizuje spotkań z mieszkańcami w rejonie służbowym. Wizerunek dzielnicowego w opinii mieszkańców Sosnowca, Żor oraz Lublińca kreują według 56,9% badanych media (Internet, prasa, telewizja). Respondenci wskazywali także na własne doświadczenie oraz informacje od znajomych i rodziny. Najbardziej oczekiwanym działaniem ze strony dzielnicowego jest – w opinii respondentów – dbałość o porządek i bezpieczeństwo w nadzorowanym przez niego rejonie, dobre przygotowanie do pracy z ludźmi oraz wysokie kompetencje zawodowe (Ewaluacja, s. 27–29).

W ramach badań jakościowych dzielnicowi wypowiadali się na temat powodów wyboru pracy, zadowolenia z pełnienia funkcji dzielnicowego, prestiżu dzielnicowego w środowisku policyjnym i w społeczeństwie, mocnych i słabych stron dzielnicowego jako policjanta pierwszego kontaktu, oceny przygotowania do pełnienia funkcji dzielnicowego, kwestii spotkań
z mieszkańcami. Dzielnicowi oceniali wpływ wdrożenia nowej koncepcji na decyzyjność i samodzielność w pracy, zmianę zasad dokumentowania i organizacji pracy dzielnicowego w Lotus Notes. Podkreślali także trudności, które wynikają z charakteru ich pracy (Ewaluacja, s. 60–77).

Nowe zarządzenie w sprawie metod i form wykonywania zadań przez dzielnicowego i kierownika dzielnicowych

Zakres działań dzielnicowych określało zarządzenie nr 528 Komendanta Głównego Policji z dnia 6 czerwca 2007 r. w sprawie form i metod wykonywania zadań przez dzielnicowego i kierownika rewiru dzielnicowych. W obwieszczeniu Komendanta Głównego Policji z dnia 29 kwietnia 2013 r. w sprawie ogłoszenia jednolitego tekstu zarządzenia Komendanta Głównego Policji w sprawie form i metod wykonywania zadań przez dzielnicowego i kierownika rewiru dzielnicowych stwierdza się, iż w załączniku do obwieszczenia ogłasza się jednolity tekst zarządzenia Komendanta Głównego Policji z dnia 6 czerwca 2007 r. w sprawie form i metod wykonywania zadań przez dzielnicowego i kierownika rewiru dzielnicowych (Dz. Urz. KGP Nr 12, poz. 95), z uwzględnieniem zmian wprowadzonych zarządzeniem nr 921 Komendanta Głównego Policji z dnia 11 września 2008 r. zmieniającym zarządzenie w sprawie form i metod wykonywania zadań przez dzielnicowego i kierownika rewiru dzielnicowych (Dz. Urz. KGP Nr 16, poz. 96) oraz zarządzeniem nr 115 Komendanta Głównego Policji z dnia 13 kwietnia 2012 r. zmieniającym zarządzenie w sprawie form i metod wykonywania zadań przez dzielnicowego i kierownika rewiru dzielnicowych (Dz. Urz. KGP poz. 17).

Od 20 czerwca 2016 r. obowiązuje nowe zarządzenie regulujące metody i formy wykonywania zadań przez dzielnicowego i kierownika dzielnicowych. Jest to zarządzenie nr 5 Komendanta Głównego Policji z dnia 20 czerwca 2016 r. w sprawie metod i form wykonywania zadań przez dzielnicowego i kierownika dzielnicowych (Dz. Urz. KGP poz. 26). Zarządzenie składa się z dziewięciu rozdziałów, m.in.: Rozdział 1. „Przepisy ogólne”;  Rozdział 2. „Wyznaczanie i przydzielanie rejonów”; Rozdział 3. „Organizacja i pełnienie służby obchodowej”; Rozdział 4. „Zakres zadań dzielnicowego”; Rozdział 5. „Zakres obowiązków kierownika dzielnicowych”; Rozdział 6. „Nadzór nad pełnieniem służby obchodowej”; Rozdział 7. „Przepisy przejściowe i końcowe”. 

Przed sformułowaniem zakresu zadań dzielnicowego wynikających z zarządzenia nr 5 należy zwrócić uwagę, iż zmianie uległa definicja obchodu[4]. Obchód jest podstawową formą pełnienia służby dzielnicowego i polega na przemieszczaniu się w granicach przydzielonego mu rejonu służbowego. Podczas obchodu dzielnicowy realizuje zadania wynikające z zakresu jego obowiązków służbowych. Taka definicja obchodu występuje w zarządzeniu nr 528, natomiast stała się częścią definicji obchodu, zamieszczoną w zarządzeniu nr 5. Druga część definicji z tego zarządzenia uzyskała brzmienie: „Przez obchód rozumie się również realizację zadań służbowych, poza siedzibą jednostki organizacyjnej Policji, ściśle związanych z rejonem dzielnicowego, a realizowanych poza nim” (zarządzenie nr 5; § 9 pkt 1). Zakres zadań dzielnicowego został sformułowany w Rozdziale IV zarządzenia nr 5. Wskazano w nim, iż dzielnicowy realizuje zadania dotyczące przydzielonego mu rejonu (§ 29 pkt 1).

Do tych zadań należy:

• prowadzenie rozpoznania przydzielonego mu rejonu pod względem osobowym, terenowym, zjawisk i zdarzeń mających wpływ na stan bezpieczeństwa i porządku publicznego;
• realizowanie zadań z zakresu profilaktyki społecznej;
• realizowanie zadań z zakresu ścigania sprawców przestępstw i wykroczeń;
• kontrolowanie przestrzegania prawa powszechnie obowiązującego oraz przepisów prawa miejscowego.

Podczas prowadzenia rozpoznania dzielnicowy dąży do uzyskania informacji dotyczących swojego rejonu w zakresie:

• stosunków społeczno-ekonomicznych oraz struktury gospodarczej i środowiskowej;
• lokalizacji, rozmiaru i natężenia zjawisk kryminogennych;
• konfliktów społecznych oraz ich genezy;
• planowanych – doraźnie lub okresowo – imprez, w tym imprez sportowych, kulturalnych, rozrywkowych i handlowych (§ 30).

Dzielnicowy prowadzi również rozmowy profilaktyczne z osobami zamieszkałymi lub przebywającymi w jego rejonie, stanowiącymi zagrożenie bezpieczeństwa i porządku publicznego (§ 31 pkt 2), ponadto prowadzi rozpoznanie terenowe (§ 32), teczkę rejonu, w której gromadzone są informacje uzyskane w toku rozpoznania (§ 33), dokonuje bieżącej analizy stanu bezpieczeństwa w swoim rejonie z wykorzystaniem informacji o stanie bezpieczeństwa i porządku oraz analizę stanu bezpieczeństwa (§ 34 pkt 1). Należy podkreślić możliwość przejawiania kreatywności przez dzielnicowego, gdyż zgłasza on kierownikowi dzielnicowych wnioski i propozycje dotyczące np. czasu i sposobu realizacji zadań własnych (§ 35 pkt 1).
Dzielnicowy, wykonując zadania profilaktyki społecznej, współpracuje z innymi policjantami, jednostkami samorządu terytorialnego oraz innymi podmiotami pozapolicyjnymi, inicjuje działania pomocowe dla ofiar przestępstw, przeciwdziała przemocy w rodzinie (§ 36). Jednym z zadań dzielnicowego jest także przygotowywanie planu działania priorytetowego
w cyklach półrocznych na podstawie zdiagnozowanych oczekiwań społecznych oraz analizy zagrożenia w rejonie (§ 38 pkt 1).

(...)

prof. zw. dr hab. Jadwiga Stawnicka
Uniwersytet Śląski w Katowicach

Pełna wersja artykułu „Dzielnicowy bliżej nas” Diagnozy i prognozy realizacji projektu z perspektywy szkoleniowej i naukowo-badawczej w pliku PDF