PROGRAM BUDOWY AUTOSTRAD W POLSCE

Zgodnie z przyjętą koncepcją, przewidywano zbudowanie do 2007 r. trzech autostrad o łącznej długości 1961 km, tj.:

autostrady A1, na kierunku północ – południe (Gdańsk – Gorzyczki), o długości 597 km;
autostrady A2, na kierunku zachód – wschód (Świecko – Terespol), o długości 626 km;
autostrady A4, na kierunku zachód – wschód (Zgorzelec – Medyka), o długości 738 km.

Te dwie ostatnie, łącznie z przewidzianą do modernizacji 78-kilometrową autostradą A18 z Krzyżowej w kierunku granicy z Niemcami, miały połączyć kraje Europy Zachodniej z Polską i Ukrainą.

Do projektowanej sieci zamierzano włączyć kilka odcinków autostrad o łącznej długości 140 km, oddanych do ruchu w poprzednich 10 latach, wymagających modernizacji, oraz 200 km dróg dwujezdniowych i jednojezdniowych istniejących w ciągu projektowanych autostrad. W pierwszym etapie Programu, już w latach 1993–1997, miały być oddane do ruchu odcinki: Golnice – Wrocław – Opole i Katowice – Kraków na autostradzie A4 oraz odcinek Łódź – Częstochowa na autostradzie A1, o łącznej długości 338 km.

Rozporządzeniem Rady Ministrów z dnia 28 września 1993 r. został przyjęty Kierunkowy układ autostrad i dróg ekspresowych w Rzeczypospolitej Polskiej, zgodnie z którym sieć autostrad rozszerzono do 2600 km o autostradę A3 (Szczecin – Zielona Góra – granica z Czechami), autostradę A6 (granica z Niemcami – Szczecin) oraz autostradę A8 (Łódź – Wrocław – granica z Czechami).

W kolejnych latach kilkakrotnie zmieniano przepisy określające przebieg autostrad w Polsce. Według aktualnie obowiązujących regulacji, zgodnie rozporządzeniem Rady Ministrów z dnia 15 maja 2004 r. w sprawie sieci autostrad i dróg ekspresowych (Dz. U. Nr 128, poz. 1334, z późn. zm.)¹, sieć autostrad ma mieć łączną długość ok. 2000 km, a docelowy – kierunkowy przebieg autostrad ma być następujący:

A1 – S6 (Rusocin) – Toruń – Łódź – Piotrków Trybunalski – Częstochowa – Gliwice – Gorzyczki – granica państwa (Ostrawa), łącznie 568 km;
A2 – (Berlin) granica państwa – Świecko – Poznań – Łódź – S2 (Konotopa)² S2 (Lubelska) – Biała Podlaska – Kukuryki – granica państwa (Mińsk), łącznie 657 km;
A4 – (Drezno) granica państwa – Jędrzychowice – Krzyżowa – Legnica – Wrocław – Opole – Gliwice – Katowice – Kraków – Tarnów – Rzeszów – Korczowa – granica państwa (Lwów), łącznie 672,75 km;
A6 – (Berlin) granica państwa – S6 (Kołbaskowo) – Szczecin – S3 (Rzęśnica), łącznie 29,2 km;
A8 – autostradowa obwodnica Wrocławia na odcinku A4 – Psie Pole, łącznie 22,4 km;
A18 – (Berlin) granica państwa – Olszyna – A4 (Krzyżowa), łącznie 78 km.

Skala planowanych nakładów inwestycyjnych przekraczała możliwości finansowe budżetu państwa, z uwagi na co podstawą polityki autostradowej stała się koncepcja budowy autostrad płatnych. W dniu 27 października 1994 r. uchwalono ustawę o autostradach płatnych, zgodnie z którą za przygotowanie i koordynację budowy i eksploatacji autostrad odpowiadała Agencja Budowy i Eksploatacji Autostrad. Do zadań ABiEA należało m.in. zawieranie umów koncesyjnych z firmami, które na podstawie koncesji zyskały uprawnienia do płatnej eksploatacji autostrad. Zgodnie z ustawą, umowa koncesyjna określała m.in. zasady współpracy koncesjonariusza z Policją.

ZAŁOŻENIA DOTYCZĄCE POLICJI AUTOSTRADOWEJ

W konsekwencji podpisania we wrześniu 1997 r. umów koncesyjnych z firmą Stalexport S.A. na eksploatację autostrady A4 na 62-kilometrowym odcinku Katowice – Kraków oraz z firmą Autostrada Wielkopolska S.A. na budowę i eksploatację autostrady A2 na 255-kilometrowym odcinku Świecko – Konin, na przełomie 1997 i 1998 r. w Wydziale Ruchu Drogowego Biura Koordynacji Służby Prewencyjnej Komendy Głównej Policji opracowano Koncepcję założeń funkcjonalno-organizacyjnych Policji przewidzianej do służby na autostradach płatnych. Koncepcja przewidywała wyodrębnienie ze struktur policji ruchu drogowego policji autostradowej, która nadal miała pozostawać jej integralną częścią. Zakładano, że nadzór nad ruchem na autostradach powinien być realizowany przez jednostki policji autostradowej obejmujące swoim działaniem odcinki modułowe o długości ok. 50 km drogi wraz z obiektami z nią związanymi, tj. miejscami obsługi podróżnych, obwodami utrzymania autostrady oraz węzłami drogowymi. Teren działania policji autostradowej pomijał podział administracyjny kraju i był określany dla poszczególnych jednostek z uwzględnieniem infrastruktury drogowej. Dla każdej autostradymiała być wyznaczona co najmniej jedna nadrzędna jednostka policji autostradowej, której zadaniem miało być koordynowanie oraz nadzorowanie działania podległych jednostek. Jednostki nadrzędne policji autostradowej miały podlegać właściwym miejscowo komendom wojewódzkim Policji, a nadzór merytoryczny nad ich dowódcami (stanowiska równorzędne ze stanowiskiem naczelnika wydziału KWP) miało sprawować Biuro Koordynacji Służby Prewencyjnej Komendy Głównej Policji.

Przewidywano następujące lokalizacje dla nadrzędnych jednostek policji autostradowej:

rejon m. Łódź dla autostrady A1;
rejon m. Warszawa dla autostrady A2;
rejon m. Zielona Góra dla autostrady A3;
rejon m. Kraków dla autostrady A4.

Lokalizacja siedzib jednostek policji autostradowej miała być dostosowana do warunków miejscowych, ze wskazaniem na: obwody utrzymania autostrady, węzły drogowe, punkty poboru opłat lub miejsca obsługi podróżnych (w celu zapewnienia szybkiego wjazdu pojazdów służbowych na podległy teren oraz umożliwienia potencjalnym interesantom dostępu do siedziby jednostek).

Przewidywano, że liczebność obsady etatowej poszczególnych jednostek będzie proporcjonalna do długości nadzorowanego odcinka, z założeniem, że na 1 km autostrady ma przypadać 1 policjant (w tym kierownictwo oraz służba dyżurna jednostki). W strukturach organizacyjnych poszczególnych jednostek policji autostradowej zakładano wyodrębnienie ogniwa patrolowego, ogniwa pogotowia wypadkowego oraz ogniwa dyżurnych. Do zakresu działania policji autostradowej w szczególności należało patrolowanie podległego odcinka autostrady w celu zapewnienia bezpieczeństwa w ruchu drogowym oraz ujawniania przestępstw i wykroczeń, a także obsługa zdarzeń drogowych, w tym wypadków i kolizji drogowych. Postępowania przygotowawcze w sprawach o wykroczenia oraz przestępstwa zaistniałe na autostradzie miały prowadzić właściwe terytorialnie komendy rejonowe (powiatowe) Policji.

Z uwagi na to, iż w chwili opracowania Koncepcji założeń funkcjonalno-organizacyjnych Policji przewidzianej do służby na autostradach płatnych w Polsce w eksploatacji znajdowało się łącznie 269 km autostrad, a zgodnie z założeniami programu budowy autostrad planowano, że w kolejnych latach rocznie do użytku będą oddawane nowe odcinki o łącznej długości 130 km, przyjęto, że:

w 1999 r. w budżecie Policji należy zarezerwować środki na 92 etaty – jako uzupełnienie stanu etatowego pionu ruchu drogowego, w celu utworzenia zaczątków policji autostradowej na trzech istniejących odcinkach autostrad;
z chwilą oddawania do użytku kolejnych odcinków autostrad płatnych zostanie zwiększona obsada etatowa policji autostradowej, średnio o 130 stanowisk rocznie.

Mając na względzie potrzebę zapewnienia nadzoru nad ruchem drogowym przez policję autostradową na istniejących już odcinkach autostrad:

A1 odcinek Gołygów – Kargał Las, o długości 14 km,
A2 odcinek Września – Konin, o długości 48 km,
A4 odcinek Golnice – Wrocław, o długości 108 km,
A4 odcinek Katowice – Kraków, o długości 70 km,
A6 odcinek Kołbaskowo – Szczecin-Klucz, o długości 29 km,

w 1998 r. w Wydziale Ruchu Drogowego Biura Koordynacji Służby Prewencyjnej KGP opracowano Koncepcję organizacji policji autostradowej na istniejących odcinkach autostrad.

Koncepcja zakładała, że policję autostradową organizuje się na odcinkach autostrad, których długość wynosi min. 40 km, z uwagi na co planowano utworzyć jednostkę na autostradzie A2 z siedzibą w obiekcie komendy wojewódzkiej lub Komendy Rejonowej Policji w Koninie oraz dwie jednostki na autostradzie A4 z siedzibami w obiekcie komendy wojewódzkiej lub Komendy Rejonowej Policji w Legnicy oraz w Komendzie Wojewódzkiej Policji w Krakowie.

Pomimo opracowania założeń do tworzenia policji autostradowej, Komenda Główna Policji nie narzuciła komendantom wojewódzkim Policji jednoznacznej formy, w jakiej miała być tworzona policja autostradowa, tj. nie dokonano w tym zakresie nowelizacji zarządzenia Komendanta Głównego Policji w sprawie organizacji i zakresu działania komend i komisariatów oraz innych jednostek organizacyjnych Policji. Do czasu utworzenia policji autostradowej nadzór nad ruchem drogowym na wszystkich odcinkach autostrad realizowany był przez właściwe miejscowo komendy rejonowe (powiatowe) Policji oraz właściwe komendy wojewódzkie Policji. Brak jednoznacznej decyzji w zakresie tworzenia jednolitej formacji policji autostradowej wynikał przede wszystkim z faktu, że autostrady nie stanowiły jeszcze w tym czasie spójnej sieci drogowej, a ponoszenie znacznych nakładów na tworzenie odrębnych jednostek policji autostradowej nie było uzasadnione ekonomicznie. Jednak oddawanie do użytku kolejnych odcinków autostrad oraz rozpoczęcie poboru opłat na płatnych odcinkach przez koncesjonariuszy, na których we wrześniu 2000 r. nałożono obowiązek zapewnienia Policji pomieszczeń umożliwiających skuteczne realizowanie zadań w zakresie czuwania nad bezpieczeństwem i porządkiem w ruchu drogowym oraz jego kontrolowania na obszarze autostrad płatnych, dało możliwość rozpoczęcia tworzenia nowych jednostek Policji wyspecjalizowanych do nadzoru autostrad. Przyjęto, iż będą to komisariaty specjalistyczne bezpośrednio podległe właściwemu miejscowo komendantowi wojewódzkiemu Policji, który miał zapewnić siły i środki niezbędne do ich działalności.

KOMISARIATY AUTOSTRADOWE

Pierwszy komisariat autostradowy Policji powstał w 2002 r. w Poznaniu i początkowo miał do dyspozycji obiekt w Sługocinie, a w 2003 r. koncesjonariusz – spółka Autostrada Wielkopolska S.A. wybudowała nowy obiekt w Kotowie, do którego przeniesiono siedzibę komisariatu. W późniejszym okresie koncesjonariusz na potrzeby Policji wybudował kolejny budynek, w Bolewicach koło Nowego Tomyśla, jednak nie był on nigdy wykorzystywany przez policję autostradową. KAP w Poznaniu początkowo nadzorował 63 km autostrady A2 na odcinku Poznań Zachód – Września, w późniejszym okresie teren jego działania zwiększono o 50-kilometrowy odcinek Nowy Tomyśl – Poznań--Komorniki (2004 r.) oraz 103-kilometrowy odcinek Konin – Stryków (2006 r.). Obsadę komisariatu stanowiło 37 policjantów. Jednostkę zlikwidowano w listopadzie 2010 r., a nadzór nad 210 km autostrady A2 przejął Zespół Zabezpieczenia Autostrady Wydziału Ruchu Drogowego KWP w Poznaniu.

W kwietniu 2004 r. działalność rozpoczął Komisariat Autostradowy Policji w Krakowie, z siedzibą w Balicach, w obiekcie wybudowanym przez koncesjonariusza – spółkę Stalexport Autostrada Małopolska S.A. Komisariat początkowo w zakresie swego działania miał nadzór nad płatnym 50-kilometrowym odcinkiem autostrady A4 Katowice – Kraków, 20-kilometrową autostradową obwodnicą Krakowa, 5-kilometrowym odcinkiem drogi ekspresowej S7 oraz 2,8-kilometrowym odcinkiem drogi krajowej DK94. Później (w 2009 r.), w związku z oddaniem do użytku kolejnych odcinków autostrady w kierunku granicy z Ukrainą, rejon jego działania zwiększono o 20 km, tj. o odcinek Kraków – Szarów. Stan etatowy komisariatu wynosi 30 stanowisk policyjnych.

Komisariat Autostradowy Policji w Łodzi, z siedzibą w Parzęczewie, powstał w czerwcu 2006 r. W lipcu 2011 r. siedzibę komisariatu przeniesiono do Sosnowca, koło Strykowa, gdzie Generalna Dyrekcja Dróg Krajowych i Autostrad wybudowała obiekt przeznaczony na potrzeby policji autostradowej. W swoim nadzorze KAP w Łodzi obejmował 94,2 km autostrady A1 – odcinek węzeł Sójki – węzeł Tuszyn oraz 106 km autostrady A2 – odcinek węzeł Dąbie – granica województwa mazowieckiego. Obsadę komisariatu stanowiło 57 policjantów. W lipcu 2014 r. dokonano likwidacji jednostki, a nadzór nad autostradami A1 i A2 przejął Referat Zabezpieczenia Autostrad Wydziału Ruchu Drogowego KWP w Łodzi, któremu przekazano 30 etatów. Pozostałe 27 etatów wzmocniło struktury komórek organizacyjnych pionu ruchu drogowego województwa łódzkiego, przez których teren działania przebiegają autostrady A1 i A2.

W styczniu 2013 r. utworzono Komisariat Autostradowy Policji w Gliwicach, który ma swoją siedzibę w obiekcie wybudowanym przez Generalną Dyrekcję Dróg Krajowych i Autostrad. Rejon działania komisariatu obejmuje 91-kilometrowy odcinek autostrady A1 oraz 83-kilometrowy odcinek autostrady A4. W jednostce pełni służbę 55 policjantów, wśród których znaczna część to kadra byłej Sekcji Kontroli Ruchu Drogowego Wydziału Ruchu Drogowego KWP w Katowicach sprawująca nadzór nad śląskim odcinkiem autostrady A4 od 2005 r.

Do zakresu działania wszystkich komisariatów autostradowych Policji należało przede wszystkim patrolowanie podległych odcinków w celu reagowania na przypadki zagrożenia bezpieczeństwa w ruchu drogowym oraz ujawnianie przestępstw i wykroczeń drogowych. Funkcjonariusze komisariatów zabezpieczali także miejsca zdarzeń drogowych. Policjanci komisariatów autostradowych likwidują skutki kolizji drogowych oraz w pełnym zakresie realizują czynności w miejscach wypadków drogowych. Materiały zebrane do postępowań przygotowawczych oraz w celu prowadzenia czynności wyjaśniających w sprawach wykroczeń są przekazywane do właściwych miejscowo komend powiatowych lub miejskich Policji. W zależności od przebiegu odcinka autostrady teren działania poszczególnych komisariatów może obejmować rejon działania kilku komend powiatowych/miejskich, a także – z uwagi na uwarunkowania infrastrukturalne autostrady – może wykraczać poza teren jednego województwa. Komisariaty autostradowe podlegają bezpośrednio komendantowi wojewódzkiemu Policji, a w zakresie merytorycznym są nadzorowane przez wydziały ruchu drogowego KWP.

INNE KOMÓRKI ORGANIZACYJNE POLICJI AUTOSTRADOWEJ

Na pozostałych odcinkach autostrad, w szczególności tam, gdzie nie było możliwości pozyskania od koncesjonariusza obiektu na siedzibę komisariatu autostradowego, nadzór nad ruchem drogowym na autostradach realizowały właściwe miejscowo komendy powiatowe/miejskie Policji lub wydziały ruchu drogowego komend wojewódzkich Policji, w których strukturach wyodrębniono komórki organizacyjne ds. zapewnienia nadzoru nad autostradami (tab. 1).

Zakres działania sekcji/zespołów ds. nadzoru nad autostradami był węższy niż zakres działania komisariatów autostradowych Policji. Policjanci tych komórek organizacyjnych patrolowali teren autostrady w celu przeciwdziałania przypadkom zagrożenia bezpieczeństwa ruchu drogowego, likwidowali skutki kolizji drogowych, a także wykonywali wstępne czynności na miejscu wypadków drogowych oraz zabezpieczali miejsce tych zdarzeń do czasu podjęcia działań przez policjantów z właściwych miejscowo jednostek Policji.

(...)

mł. insp. Jarosław Zgierski
Kierownik Zakładu Ruchu Drogowego CSP

Pełna wersja artykułu "Policja autostradowa w Polsce" w pliku PDF