Podstawową rolę w tworzeniu Policji Województwa Śląskiego odegrała Naczelna Rada Ludowa dla Górnego Śląska, która na uzyskanych przez Polskę ziemiach śląskich rozważała dwie koncepcje formacji policyjnych. Pierwsza z nich, lansowana przez przedstawicieli Ministerstwa Spraw Wewnętrznych w Warszawie, zalecała powołanie oddziału wojewódzkiego Policji Państwowej. Druga natomiast – utworzenia żandarmerii na wzór cieszyński. Ostatecznie zdecydowano o powołaniu policji śląskiej, która miała się wzorować na Policji Państwowej. Odpowiedzialnym za tworzenie policji na Śląsku Naczelna Rada Ludowa uczyniła ówczesnego komendanta Żandarmerii Krajowej Śląska Cieszyńskiego – pułkownika Stanisława Młodnickiego. Przygotowany przez niego projekt organizacji Policji Województwa Śląskiego został zaakceptowany przez Naczelną Radę Ludową, poszerzoną o działaczy cieszyńskich. Projektowi temu nadano formę prawną rozporządzeniem z dnia 17 czerwca 1922 r. W myśl tego aktu Policja Województwa Śląskiego została podporządkowana wojewodzie i Sejmowi Śląskiemu i była całkowicie niezależna od Policji Państwowej, z własnym umocowaniem prawnym, umundurowaniem, szkoleniem, zasadami naboru kandydatów do służby itp.

Policja Województwa Śląskiego (dalej: PWŚl.) organizacyjnie była dostosowana do podziału administracyjnego województwa. Na czele stała Główna Komenda PWŚl. z siedzibą w Katowicach. Podporządkowane jej były oddziały, komendy powiatowe i miejskie (dla miast stanowiących powiaty)¹. Tym z kolei podporządkowano komisariaty, które obejmowały wybrane miasta, dzielnice większych miast lub gminy wiejskie o charakterze miejskim oraz posterunki w gminach i mniejszych miastach. Na najniższym szczeblu administracji policyjnej znalazły się ekspozytury komisariatów, które rok później przemianowano na posterunki niesamodzielne lub ekspozytury posterunków. Posterunek ponosił w swym rejonie odpowiedzialność za porządek i bezpieczeństwo publiczne w gminie miejskiej, gminie wiejskiej lub w kilku gminach.

W ramach struktur organizacyjnych Głównej Komendy PWŚl., na zasadach obecnych wydziałów, utworzono Oddziały: I Administracyjny i Adiutantury, II Gospodarczy, III Szkolny, IV D (Policji Politycznej) oraz Oddział Inwigilacyjny. Obok nich utworzono zwarty batalion policyjny, zwany Oddziałem Konnym Głównej Komendy PWŚl. oraz Oddział Kontroli Granicznej. Pod względem personalnym oraz podziału na referaty, najbardziej rozbudowany był Oddział I Administracyjny i Adiutantury, który obejmował całokształt działalności administracyjnej. Oddział II Gospodarczy zajmował się sprawami zaopatrzenia i inwestycji technicznych, a Oddział IV D (Policji Politycznej) – walką z przestępczością polityczną i zwalczaniem działalności szpiegowskiej (miał swoje odpowiednie komórki w komendach powiatowych). Natomiast do zadań Oddziału Inwigilacyjnego należało gromadzenie danych o przejawach życia politycznego i społecznego.

Odpowiednio do podziału administracyjnego województwa śląskiego w 1922 r. utworzono komendy powiatowe w następujących miastach: Bielsku, Cieszynie, Lublińcu, Pszczynie, Rudzie, Rybniku, Świętochłowicach i Tarnowskich Górach. Dla powiatu katowickiego oraz miasta Katowice powołano wspólną Miejską i Powiatową Komendę, a dla Królewskiej Huty – Chorzowa – jedyną w województwie Miejską Komendę. Stosownie do zmian podziału administracyjnego województwa w 1924 r. została zlikwidowana Powiatowa Komenda w Rudzie, a w 1939 r. – Powiatowa Komenda w Świętochłowicach. Największym zmianom organizacyjnym podlegały komisariaty i posterunki oraz inne jednostki podporządkowane komendantom powiatowym, w zależności od potrzeb powstawały nowe komisariaty i posterunki, a inne likwidowano.

W zakresie administracji, organizacji, uzbrojenia, wyszkolenia i zaopatrzenia policjanci śląscy podlegali głównemu komendantowi, natomiast w zakresie służby bezpieczeństwa i czynności wykonawczych podporządkowani byli – jak już wspomniano – wojewodzie, a w powiatach – starostom. W obwodach, dla których ustanowione zostały Dyrekcje Policji (Bielsko, Chorzów, Katowice), policjanci podlegali dyrektorom policji. Uregulowany został również stosunek policji do władz wymiaru sprawiedliwości. Ustalono, że w czynnościach dochodzenia w sprawach przestępstw policja była w bezpośredniej zależności od władz wymiaru sprawiedliwości. Urzędy prokuratorskie i władze sądowe miały prawo wydawania poleceń policji śląskiej zgodnie z ustawami o postępowaniu karnym (były one analogiczne jak w całej Policji Państwowej).

Pierwszym Głównym Komendantem PWŚl. był pułkownik żandarmerii Stanisław Młodnicki, a jego zastępcą – podinspektor Augustyn Bańczyk. Od 1 stycznia 1924 r. stanowisko Głównego Komendanta objął podinspektor Leon Wróblewski (1 sierpnia 1924 r. został awansowany do stopnia inspektora). Następcą inspektora Wróblewskiego został w dniu 2 grudnia 1926 r. inspektor dr Adam Kocur, a jego zastępcą – podinspektor Józef Żółtaszek, który po wyborze inspektora Kocura na prezydenta miasta Katowic został mianowany 6 października 1928 r. Głównym Komendantem PWŚl. Funkcję zastępcy pełnił podinspektor Józef Jeziorski.

(...)

Janusz Mikitin, Grzegorz Grześkowiak
Ogólnopolskie Stowarzyszenie „Rodzina Policyjna 1939 r.” z siedzibą w Katowicach

Pełna wersja artykułu "Policja Województwa Śląskiego i jej komendanci (1922–1939)" w pliku PDF