Regulacja prawna art. 1 ustawy o Policji z dnia 6 kwietnia 1990 r. określa Policję jako umundurowaną i uzbrojoną formację służącą społeczeństwu, przeznaczoną do ochrony bezpieczeństwa ludzi oraz do utrzymywania bezpieczeństwa i porządku publicznego. Do podstawowych zadań Policji należy między innymi ochrona życia i zdrowia ludzi oraz mienia przed bezprawnymi zamachami naruszającymi te dobra, ochrona bezpieczeństwa i porządku publicznego, a także wykrywanie przestępstw i wykroczeń oraz ściganie ich sprawców¹.

Wobec powyższego w przypadku ujawnienia przestępstwa bądź wykroczenia policjant ma obowiązek zareagować i podjąć czynności zgodne z aktualnie obowiązującymi przepisami prawa.

Kierując się zasadą indywidualizacji wymiaru kary, o tym, jaki rodzaj środka oddziaływania wobec sprawcy wykroczenia policjant zastosuje, decydować powinna waga wykroczenia, okoliczności jego popełnienia, jak też wcześniejsza karalność sprawcy. Środek oddziaływania, jaki policjant zastosuje wobec sprawcy, musi być dotkliwy, a zarazem wystarczający do zobligowania go do przestrzegania przepisów prawa.

Zgodnie z zasadą celowości należy rozważyć, czy wystarczy poprzestać na zastosowaniu środków oddziaływania wychowawczego, czy wdrożyć postępowanie mandatowe lub wystąpić z wnioskiem o ukaranie do sądu. Należy też posiłkować się ogólnymi dyrektywami wymiaru kary, uregulowanymi w art. 33 kw, którego przepis stanowi:

„§ 1. Organ orzekający wymierza karę według swojego uznania, w granicach przewidzianych przez ustawę za dane wykroczenie, oceniając stopień społecznej szkodliwości czynu i biorąc pod uwagę cele kary w zakresie społecznego oddziaływania oraz cele zapobiegawcze i wychowawcze, które ma ona osiągnąć w stosunku do ukaranego.

§ 2. Wymierzając karę, organ orzekający bierze pod uwagę w szczególności rodzaj i rozmiar szkody wyrządzonej wykroczeniem, stopień winy, pobudki, sposób działania, stosunek do pokrzywdzonego, jak również właściwości, warunki osobiste i majątkowe sprawcy, jego stosunki rodzinne, sposób życia przed popełnieniem i zachowanie się po popełnieniu wykroczenia”².

W oparciu o § 3 i 4 cytowanego artykułu należy też uwzględnić okoliczności popełnienia wykroczenia. „Jako okoliczności łagodzące uwzględnia się w szczególności: działanie sprawcy wykroczenia pod wpływem ciężkich warunków rodzinnych lub osobistych lub pod wpływem silnego wzburzenia wywołanego krzywdzącym stosunkiem do niego lub do innych osób, działanie z pobudek zasługujących na uwzględnienie, prowadzenie przez sprawcę nienagannego życia przed popełnieniem wykroczenia i wyróżnianie się spełnianiem obowiązków, zwłaszcza w zakresie pracy, przyczynienie się lub staranie się sprawcy o przyczynienie się do usunięcia szkodliwych następstw swego czynu”.

Okoliczności obciążające to w szczególności: „działanie sprawcy w celu osiągnięcia bezprawnej korzyści majątkowej, działanie w sposób zasługujący na szczególne potępienie, uprzednie ukaranie sprawcy za podobne przestępstwo lub wykroczenie, chuligański charakter wykroczenia, działanie pod wpływem alkoholu, środka odurzającego lub innej podobnie działającej substancji lub środka, popełnienie wykroczenia na szkodę osoby bezradnej lub osoby, której sprawca powinien okazać szczególne względy, popełnienie wykroczenia we współdziałaniu z małoletnim”³.

Kierując się powyższymi zasadami, ujawniając wykroczenie, policjant może wobec sprawcy:

zgodnie z art. 41 kw – zastosować środek oddziaływania wychowawczego (pouczenie, zwrócenie uwagi, ostrzeżenie);
zgodnie z art. 95 § 1 kpw – nałożyć grzywnę w postępowaniu mandatowym;
zgodnie z art. 54 § 1 kpw – skierować wniosek o ukaranie.

Należy pamiętać, że zastosowanie środka oddziaływania wychowawczego w rozumieniu art. 32 kpw nie jest rozstrzygnięciem, a więc nie zamyka drogi do zastosowania wobec sprawcy postępowania mandatowego lub skierowania wniosku o ukaranie.

Postępowanie mandatowe jest szczególnym postępowaniem, podejmowanym przez Policję jako organ pozasądowy; o charakterze zastępczym wobec postępowania o wykroczenia prowadzonego przed sądem; warunkowym; uzależnionym w zakresie swego rozstrzygnięcia od zgody sprawcy wykroczenia⁴.

Podstawy prawne postępowania mandatowego

Ustawa z dnia 24 sierpnia 2001 r. – Kodeks postępowania w sprawach o wykroczenia (Dz. U. z 2019 r. poz. 1120), art. 2, art. 95–102.

Rozporządzenie Prezesa Rady Ministrów z dnia 24 listopada 2003 r. w sprawie wysokości grzywien nakładanych w drodze mandatów karnych za wybrane rodzaje wykroczeń (Dz. U. z 2013 r. poz. 1624, z późn. zm.).

Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 4 lipca 2018 r. zmieniające rozporządzenie w sprawie postępowania w zakresie formularzy mandatu karnego, mandatów karnych generowanych przy wykorzystaniu systemu teleinformatycznego, grzywien nakładanych w drodze mandatu karnego oraz podmiotów nabywających odpłatnie formularze mandatu karnego (Dz. U. z 2018 r. poz. 1388).

Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych z dnia 25 kwietnia 2012 r. w sprawie postępowania z kierowcami naruszającymi przepisy ruchu drogowego (Dz. U. z 2012 r. poz. 488). Rozporządzenie – mimo że w Internetowym Systemie Aktów Prawnych (ISAP) figuruje jako akt uchylony – nadal obowiązuje, gdyż podstawa prawna wydania przedmiotowego rozporządzenia, tj. art. 130 ust. 4 ustawy – Prawo o ruchu drogowym, zgodnie z art. 16 ust. 1 ustawy z dnia 9 maja 2018 r. o zmianie ustawy – Prawo o ruchu drogowym i niektórych ustaw (Dz. U. z 2018 r. poz. 957) zachowuje nadal moc prawną do czasu wdrożenia nowych rozwiązań technicznych (nowej bazy dot. ewidencji kierowców naruszających przepisy ruchu drogowego).

Rozporządzenie Prezesa Rady Ministrów z dnia 22 lutego 2002 r. w sprawie nakładania grzywien w drodze mandatu karnego (Dz. U. z 2017 r. poz. 613, z późn. zm.).

Rozporządzenie Ministra Finansów z dnia 13 listopada 2015 r. w sprawie właściwości miejscowej naczelnika urzędu skarbowego uprawnionego do poboru należności wynikających z grzywien nałożonych w drodze mandatu karnego (Dz. U. z 2015 r. poz. 1977).

Zarządzenie nr 323 Komendanta Głównego Policji z dnia 26 marca 2008 r. w sprawie metodyki wykonywania przez Policję czynności administracyjno-porządkowych w zakresie wykrywania wykroczeń oraz ścigania ich sprawców (Dz. Urz. KGP z 2008 r. Nr 9, poz. 48, z późn. zm.).

Warunki dopuszczalności stosowania postępowania mandatowego

Mandat karny jest jedną z form rozstrzygnięć w kwestii ukarania sprawcy wykroczenia. To funkcjonariusz rozpatruje sprawę o wykroczenie i wymierza za nie karę. Aby zastosować postępowanie mandatowe, muszą być spełnione warunki dopuszczalności, które określone są w art. 5 kpw, art. 96 § 2 kpw, art. 97 § 1, 2 i 3 kpw oraz § 96 zarządzenia 323 KGP (Dz. Urz. KGP z 2008 r. Nr 9, poz. 48, z późn. zm.).

Algorytm czynności, jakie policjant prowadzący postępowanie mandatowe powinien wykonać, określają przepisy kpw, wyżej wymienione rozporządzenia wykonawcze oraz § 94 zarządzenia 323 KGP.

Postępowanie mandatowe po zmianach

Przepisy dotyczące postępowania mandatowego zawarte w ustawie z dnia 24 sierpnia 2001 r. – Kodeks postępowania w sprawach o wykroczenia, a także przepisy wykonawcze w ostatnim czasie w znacznym stopniu uległy nowelizacji. Niektóre zmiany weszły w życie od 15 listopada 2018 r., następne od 1 maja 2019 r.

Zmianie uległ termin do nałożenia mandatu karnego, który został ujednolicony do wszystkich rodzajów mandatów, i wynosi 60 dni. Termin liczony jest od daty ustalenia sprawcy wykroczenia, a nie od daty popełnienia czynu. Z całą pewnością usprawni to prowadzone czynności wyjaśniające, zwłaszcza w sprawach dotyczących wykroczeń utrwalonych za pomocą przyrządu kontrolno-pomiarowego lub urządzenia rejestrującego.

Kolejną zmianą jest sposób wypełniania mandatu. Funkcjonariusz nakładający grzywnę, wypisując mandat, obowiązany jest wskazać jej wysokość, na odcinku „C” określić zachowanie stanowiące wykroczenie, czas i miejsce jego popełnienia oraz kwalifikację prawną. Tak więc opis ten powinien być podobny, co istotne, do opisu zarzucanego czynu – konkluzji znajdującej się we wniosku o ukaranie.

Przykładowe wzory opisu stanowiącego zachowanie sprawcy wykroczenia do zamieszczenia w odcinku „C” formularza mandatu

W dniu 2 września 2019 r. w Legionowie przy ul. Kruczej, w parku wbrew zakazowi spożywał napój alkoholowy, tj. wykroczenie z art. 43¹ ust. 1 ustawy z dnia 26 października 1982 r. o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi.
W dniu 6 września 2019 r. w Warszawie przy ul. Miłej 1, podczas legitymowania, podając się za Jana Niedobrego, umyślnie wprowadził w błąd funkcjonariusza Policji co do własnej tożsamości, tj. wykroczenie z art. 65 § 1 pkt 1 kw.
W dniu 4 września 2019 r. w Legionowie przy ul. Długiej 3 poprzez wyrzucenie niedopałka papierosa zaśmiecił chodnik, tj. wykroczenie z art. 145 kw.
W dniu 1 września 2019 r. ok. godz. 20.00 w Legionowie na ul. Długiej, na wiadukcie, prowadząc z prędkością 80 km/h pojazd marki Opel Zafira nr rej. WL 33221, nie zastosował się do znaku B-33, i przekroczył dozwoloną prędkość o 30 km/h, tj. wykroczenie z art. 92a kw.
W dniu 23 sierpnia 2019 r. w Legionowie przy ul. Polnej 3 używał słów nieprzyzwoitych, tj. wykroczenie z art. 141 kw.

Należy zaznaczyć, że data popełnienia wykroczenia nie musi zgadzać się z datą wystawienia mandatu, ma to istotne znaczenie do terminu jego nałożenia, bowiem mandat karny może być nałożony w ciągu 60 dni od dnia ustalenia sprawcy wykroczenia, a nie od daty popełnienia wykroczenia. Natomiast data popełnienia wykroczenia ma istotne znaczenie dla obliczenia terminu przedawnienia karalności wykroczenia.

Ponadto na szczegółowy opis czynu składa się wskazanie czasu i miejsca popełnienia wykroczenia oraz określenie zachowania sprawcy. Informacje takie, jak czas i miejsce popełnienia wykroczenia, określenie zachowania sprawcy, jak i data wystawienia mandatu mają istotne znaczenie dla sądu, który będzie rozpatrywał ewentualny wniosek o uchylenie prawomocnego mandatu.

Przypadki, w których prawomocny mandat podlega uchyleniu, określa art. 101 § 1 i 2 kpw, a uprawnionym do uchylenia prawomocnego mandatu jest sąd właściwy do rozpoznania sprawy, na którego obszarze działania została nałożona grzywna.

Warto wspomnieć, że na odcinku „C” należy wpisać nazwę i numer dokumentu, na podstawie którego ustalono tożsamość sprawcy. Niedopuszczalne jest zatem nałożenie mandatu karnego w sytuacji, gdy sprawca nie posiada przy sobie żadnego dokumentu.

(...)

asp. szt. Maria Wysocka
instruktor Zakładu Służby Kryminalnej CSP

Pełna wersja artykułu "Nowe zasady stosowania postępowania mandatowego" w pliku PDF