W dniach 10–12 grudnia 2019 r. w Szwecji odbyła się 19. Roczna Konferencja oraz Zgromadzenie Ogólne Sieci EPAC/EACN, podczas której zaprezentowano międzynarodowe i europejskie rozwiązania oraz możliwości przeciwdziałania korupcji, regulacje dotyczące ochrony sygnalistów oraz nowe potrzeby i wyzwania w edukacji antykorupcyjnej. Podkreślono, że korupcja jest zagrożeniem dla wartości demokratycznych oraz bezpieczeństwa społeczeństwa. Przynosi nie tylko szkodę instytucjom publicznym, ale również urąga wartościom etycznym oraz zagraża trwałemu rozwojowi państw. Z uwagi na międzynarodowy charakter korupcji niezbędna jest międzynarodowa współpraca w celu jej zapobiegania i zwalczania. Przedstawiciele instytucji antykorupcyjnych, nauki, organizacji oraz firm z krajów UE zaprezentowali podstawowe mechanizmy korupcji i możliwe środki zaradcze, wiele rozwiązań, inicjatyw i dobrych praktyk mających na celu przeciwdziałanie korupcji. Poniżej omówiono wybrane z nich.

ONZ

Przedstawicielka Biura Narodów Zjednoczonych ds. Narkotyków i Przestępczości (United Nations Office on Drugs and Crime – UNODC) podkreśliła, że Konwencja Narodów Zjednoczonych przeciwko Korupcji (UNCAC – United Nations Convention against Corruption) jest prawnie wiążącym,uniwersalnym instrumentem antykorupcyjnym i została dotychczas podpisana przez 186 państw. Dalekosiężne podejście konwencji i obowiązkowy charakter wielu jej postanowień sprawiają, że jest to wyjątkowe narzędzie do opracowania kompleksowej odpowiedzi na globalny problem. Konwencja obejmuje cztery główne obszary: (1) środki zapobiegawcze, (2) kryminalizację i egzekwowanie prawa, (3) współpracę międzynarodową, (4) odzyskiwanie mienia. Zawiera treści dotyczące wielu różnych form korupcji, takich jak przekupstwo, handel wpływami, nadużywanie funkcji i różne akty korupcji w sektorze prywatnym. Wymienione zostały ponadto organy/podmioty pomocnicze konferencji państw – stron, do których należą: grupa ds. przeglądu wdrażania konwencji; otwarta międzyrządowa grupa robocza ds. zapobiegania; otwarta międzyrządowa grupa robocza ds. odzyskiwania mienia oraz otwarte międzyrządowe spotkania ekspertów w celu wzmocnienia współpracy międzynarodowej w ramach konwencji. Ponadto, zgodnie z art. 63 § 7 Konwencji przeciwko Korupcji, UNODC jest podmiotem/organem wyznaczonym do służenia pomocą w celu skutecznej implementacji konwencji w praktyce. W konwencji zawarto wiele instrumentów dot. m.in. możliwości międzynarodowej współpracy (art. 43), ekstradycji (art. 44), wzajemnej pomocy prawnej określonej w art. 46 Konwencji (MLA – mutual legal assistance) i wiele innych. Wymieniono główne programy zwalczania przestępczości realizowane przez UNODC, w tym dotyczące: przemytu imigrantów, korupcji, przemytu broni, terroryzmu, przemytu ludzi, przestępczości internetowej. Ważnym aspektem działania UNODC jest również prowadzenie strony internetowej pn. Legal Libraly/Sherlock² oraz opracowywanie i udostępnianie poradników. W ramach działań profilaktycznych podkreślono istotną rolę podnoszenia świadomości oraz dzielenia się dobrymi praktykami w obszarze działalności organów ścigania, wymiaru sprawiedliwości, co następuje również poprzez udostępnienie publikacji na stronie internetowej, takich jak Podręcznik dot. odpowiedzialności policji, nadzoru i uczciwości (integralności) wydany w ramach serii podręczników wymiaru sprawiedliwości – Handbook on police accountability, oversight and integrity³. Kolejnym ważnym aspektem jest ułatwianie prowadzenia współpracy międzynarodowej poprzez narzędzia do realizowania żądań MLA: katalog właściwych organów krajowych zgodnie z Konwencją Narodów Zjednoczonych przeciwko korupcji; streszczenia pochodzące z przeglądów krajowych; kursy edukacyjne na temat przeciwdziałania korupcji. Zaprezentowano przewodniki dotyczące korupcji w sporcie, w rybołówstwie, przeciwko dzikiej przyrodzie, na temat uczciwości (integralności) w wymiarze sprawiedliwości oraz dot. dobrych praktyk w prowadzeniu śledztw w sprawie ustawionych meczów. Zaprezentowano inicjatywę Edukacja dla Sprawiedliwości E4J (E4J – Education for Justice)⁴, która ma na celu zapobieganie przestępczości i promowanie kultury legalności poprzez działania edukacyjne przeznaczone dla szkół podstawowych, średnich i wyższych. Działania te pomagają nauczycielom w uczeniu młodego pokolenia, aby lepiej rozumieli i rozwiązywali problemy, które mogą podważać praworządność, a ponadto zachęcają uczniów do aktywnego angażowania się w społeczności i przyszłe zawody w tym zakresie. We współpracy z UNESCO jest opracowywany zestaw działań dla szkół podstawowych i średnich. Dzięki inicjatywie Edukacja dla Sprawiedliwości (E4J) Biuro Narodów Zjednoczonych ds. Narkotyków i Przestępczości opracowało narzędzia edukacyjne i zasoby dla edukatorów na całym świecie w celu wspierania wzmocnienia praworządności poprzez edukację. E4J ma na celu budowaniekultury legalności wśród dzieci i młodzieży poprzez dostarczanie odpowiednich materiałów edukacyjnych na tematy dotyczące wymiaru sprawiedliwości w sprawach karnych, zapobiegania przestępczości i praworządności, w tym uczciwości i etyki. Ważne opracowania przekrojowe, dotyczące takich kwestii jak płeć i prawa człowieka, zostały również włączone do tych materiałów. Materiały edukacyjne E4J (dostępne również na stronie internetowej) przyczyniają się do budowania odporności dzieci i wyposażania ich w umiejętności rozwiązywania konfliktów, krytycznego myślenia, pracy zespołowej i empatii. Te wartości i umiejętności są uważane za kluczowe w kreowaniu nietolerancji przestępczości i przemocy oraz pomagają dzieciom w rozwiązywaniu dylematów etycznych.

ANTYKORUPCJA W EUROPIE

Ograniczanie sektora korupcji według sektorów: nowe podejście i zasoby dla EPAC/EACN. W ramach tej sesji wykład wygłosili: Matthew Gardner (były policjant, który zajmował się przeciwdziałaniem korupcji w policji) i Mark Pyman (z doświadczeniami z ministerstw wojskowych i obrony) z Wielkiej Brytanii, którzy reprezentowali organizację „Curbing Corruption” utworzoną w 2018 r., służącą praktyczną pomocą w reformach dot. urzędników, polityków, urzędów oraz firm. W ramach diagnozy różnic w sektorach zaprezentowano wyniki przeprowadzonych badań urzędników służby cywilnej w różnych krajach europejskich. Zadano następujące pytanie: czy awanse są merytoryczne w danym ministerstwie? Uzyskane wyniki różniły się w zależności od badanych sektorów: kancelaria premiera, ministerstwo zdrowia, sprawiedliwości, finansów etc. Następnie podano przykłady kwestii korupcyjnych dotyczących sektora bezpieczeństwa (militarnego). Zdiagnozowano, że w tym sektorze korupcja występuje w następujących obszarach:
1) politycznym (dot. polityki obronnej i bezpieczeństwa, budżetu na obronę; związku obrony i majątku narodowego, przestępczości zorganizowanej, kontroli służb wywiadowczych, kontroli eksportu);
2) osobowym (zachowania przywódcze, płace, promocje/awanse, spotkania, nagrody, pobór do wojska, łańcuch płac, wartości i standardy, małe łapówki);
3) zamówień publicznych (wymagania techniczne, specyfikacje, pozyskiwanie z jednego źródła, udział agentów/brokerów, zmowy przetargowe, pakiety finansowania, wyłączenia/offsets, udzielanie zamówień/umowy/dostawy, podwykonawcy, wpływ sprzedawcy);
4) finansowym (zbycie aktywów/sprzedaż majątku, tajne budżety, biznes wojskowy, nielegalne prywatne przedsiębiorstwa);
5) operacyjnym (lekceważenie korupcji w kraju, korupcja w ramach misji, kontrakty, prywatne formy ochroniarskie).
Dodatkowo przy każdym rodzaju korupcji podano punktację ją wartościującą. Następnie przedstawiono trzy największe obszary korupcji: niewłaściwe wykorzystanie tajnego budżetu, niewłaściwe korzystanie z jednego źródła (zamówienia), nominacje nepotyczne.

(...)

mł. insp. Kamila Zimoń
Radca Wydziału Analiz i Nadzoru BSWP

Pełna wersja artykułu "Międzynarodowe i europejskie podejście do zapobiegania i zwalczania korupcji. Wybrane zagadnienia" w pliku PDF