Przez całe życie człowiek dąży do osiągnięcia aprobaty, najpierw rodziców, później kolegów z podwórka i ze szkoły, potem współpracowników oraz przełożonego. Kiedy współpracownicy go lubią, a przełożony docenia jego pracę, rośnie jego poczucie własnej wartości, samoakceptacja i samospełnienie. Natomiast co się dzieje, jeżeli w miejscu pracy panuje atmosfera wrogości, rywalizacji i agresji? Jak czuje się pracownik, jeżeli mimo starań przełożony go nie docenia, a tylko krytykuje? Jak mu się pracuje z ludźmi, którzy czekają na każde potknięcie i zaniżają jego wartość jako pracownika, a tym samym ‒ jako człowieka? Jak to się odbija na jego psychice, efektywności w pracy i życiu rodzinnym? Artykuł jest próbą odpowiedzi, jak sobie radzić z tymi problemami.

Ogólnopolskie Stowarzyszenie Antymobbingowe OSA powstało w 2002 r. na zapotrzebowanie społeczne w kwestii pomocy osobom zagrożonym i dotkniętym mobbingiem. Jako pierwsze w Polsce zajęło się tym problemem w sposób zorganizowany. Powiązane to było ze zmianami ustrojowymi w Polsce i sposobami gospodarowania oraz funkcjonowania przedsiębiorstw. Bezrobocie, będące głównym czynnikiem sprzyjającym rozwojowi mobbingu, spowodowało, iż rynek pracy stał się rynkiem pracodawcy, który mógł jednostronnie dyktować swoje warunki. Inne czynniki mające wpływ na rozwój mobbingu to nieznajomość nowoczesnych metod zarządzania, organizacji pracy, jak też brak umiejętności rozwiązywania konfliktów. Praca, będąca źródłem zaspokojenia podstawowych potrzeb materialnych rodziny, stała się dla wielu ludzi miejscem przemocy ekonomicznej, prześladowania psychicznego i naruszania nietykalności osobistej. Nowe problemy społeczne wzmogły napięcie w stosunkach międzyludzkich, powodując utratę więzi, brak poczucia bezpieczeństwa i własnej wartości, prowadzące do wykluczenia społecznego. Ustawodawca, próbując zmienić sytuację, dokonał zmian w Kodeksie pracy – wprowadzając art. 94³ dotyczący mobbingu, obowiązujący od 1 stycznia 2004 r.

W tamtym czasie było to dobre wyjście z sytuacji, ale potem okazało się niewystarczające i ta sytuacja trwa do chwili obecnej. DLACZEGO? To uregulowanie dotyczy jedynie grup pracowniczych, których stosunek pracy jest regulowany przez Kodeks pracy oraz umową o pracę. Nie obejmuje pracowników, których stosunek pracy regulowany jest przez tzw. ustawy szczególne oraz umowy o dzieło i zlecenia. W art. 94³ § 1 kp ustawodawca zobowiązuje pracodawcę do przeciwdziałania mobbingowi, nie zapewniając w tym względzie aktów wykonawczych. Pracodawca musi podjąć działania, które dają szansę na zapobieżenie zachowaniom mobbingowym w ramach obowiązującego prawa, ale z uwagi na brak aktów wykonawczych od 2006 r. i nadal tworzone są przez pracodawców procedury, które w podejmowanych działaniach nie mają wartości prawnej, w wielu przypadkach nie rozwiązują konfliktu, a wręcz go pogłębiają (stanowisko OSA na stronie www.osastowarzyszenie.pl).

W art. 94³ § 2 kp ustawodawca zdefiniował mobbing jako: „działania lub zachowania dotyczące pracownika lub skierowane przeciwko pracownikowi, polegające na uporczywym i długotrwałym nękaniu lub zastraszaniu pracownika, wywołujące u niego zaniżoną ocenę przydatności zawodowej, powodujące lub mające na celu poniżenie lub ośmieszanie pracownika, izolowanie go lub wyeliminowanie z zespołu współpracowników”. Dookreślanie elementów definicji oraz określenie zjawiska mobbingu w danym problemie następuje w procesie sądowym. Nikt więcej w Polsce nie może tego określić. Nie ma ogólnopolskiego instrumentu diagnozowania charakteru działań i zachowań mobbingowych, jest więc dowolność w przyjmowaniu, iż każde działanie i zachowanie, jakiekolwiek by nie było, powodujące zaniżoną ocenę przydatności zawodowej, poniżenie lub ośmieszanie oraz rozstrój zdrowia może nim być. W art. 94³ § 3, 4, 5 ustawodawca określa konsekwencje prawne pracodawcy za mobbing. Odbywa się to w procesie sądowym. Osobie poszkodowanej przez mobbing przysługuje: zadośćuczynienie z tytułu rozstroju zdrowia, odszkodowanie za rozwiązanie stosunku pracy wskutek mobbingu oraz (nowelizacja z dnia 7 września 2019 r. – patrz www.osastowarzyszenie.pl) odszkodowanie z tytułu innych szkód pozostających w związku ze zjawiskiem mobbingu.

(...)

Mariola Żarnoch-Elas
Prezes Ogólnopolskiego Stowarzyszenia Antymobbingowego OSA

Pełna wersja artykułu "Działania Ogólnopolskiego Stowarzyszenia Antymobbingowego OSA na rzecz osób doświadczających mobbingu i dyskryminacji" w pliku PDF