Zakres potrzeb osoby pokrzywdzonej przestępstwem jest różnoraki i np. w przypadku przestępstw przeciwko życiu lub zdrowiu obejmuje m.in. pomoc medyczną, psychologiczną, prawną, materialną. Według ówczesnych ocen najbardziej problematyczna była kwestia pomocy materialnej. Podkreślano i nie negowano tezy, iż pomoc taka dla ofiary przestępstwa jest obowiązkiem państwa, lecz jednocześnie podnoszono, że z braku możliwości finansowych nie można utworzyć stosownego funduszu państwowego. Dano temu zresztą dobitny wyraz w uzasadnieniu ustawy z dnia 6 czerwca 1997 r. – Kodeks karny, gdzie fakt ten stwierdzono wprost, dodając jednocześnie, że istnieje właśnie Fundacja Pomocy Ofiarom Przestępstw, do której można zwrócić się o taką pomoc.
Zadaniem i celem statutowym FPOP było i jest gromadzenie pozabudżetowych środków na pomoc ofiarom przestępstw przede wszystkim przeciwko życiu lub zdrowiu. W wyjątkowych sytuacjach również przestępstw przeciwko mieniu (o czym w dalszej części).
Za pokrzywdzonych uważane są osoby, które stały się bezpośrednimi ofiarami przestępstw, ale także – gdy w wyniku przestępstwa nastąpiła śmierć tych osób – również ich najbliżsi, którzy pozostawali na utrzymaniu osoby zmarłej. Beneficjentami takiej pomocy mogą być obywatele polscy, a także cudzoziemcy – pokrzywdzeni przestępstwem popełnionym na terytorium Polski.
Pomoc może być udzielona, jeśli pokrzywdzony doznał uszkodzenia ciała lub rozstroju zdrowia, w wyniku których całkowicie lub częściowo utracił zdolność do pracy zarobkowej, utracił opiekuna lub żywiciela albo poniósł straty materialne.
Wracając do kwestii kompensaty szkód wyrządzonych przestępstwami przeciwko mieniu, należy zastrzec, iż przyjęta od wielu lat praktyka Fundacji ogranicza pomoc w przypadku takich czynów do szczególnych zdarzeń, w wyniku których osoby np. w podeszłym wieku lub wyjątkowo złej sytuacji majątkowej zostały pozbawione przestępstwem środków do życia lub mienia istotnego dla ich codziennego funkcjonowania. Przykładem takim będą przypadki kradzieży na szkodę osób utrzymujących się z bieżących, niskich dochodów lub kradzież osobie ułomnej komputera, który dla niej był przysłowiowym jedynym oknem na świat albo kradzież wózka inwalidzkiego.
Udzielona pomoc może mieć postać częściowego lub całościowego zwrotu kosztów leczenia, rehabilitacji, protez, leków i innych niezbędnych wydatków związanych z leczeniem. Dotyczy to także kosztów pogrzebu ofiary przestępstwa. Możliwe jest również przyznanie jednorazowego świadczenia pieniężnego.
Zespół orzekający o przyznaniu pomocy ustala jej wysokość, biorąc pod uwagę stopień uszkodzenia ciała, rozmiary doznanej szkody oraz sytuację majątkową i życiową pokrzywdzonego, a także ewentualne przyczynienie się pokrzywdzonego do popełnienia przestępstwa.
Warunkiem udzielenia pomocy jest brak możliwości uzyskania przez pokrzywdzonego odszkodowania od sprawcy przestępstwa (w tym także, gdy umorzono postępowanie w sprawie wobec nieustalenia jego sprawcy), jak też świadczeń w pełni rekompensujących szkodę, przysługujących z innych źródeł, takich jak ubezpieczenie społeczne, majątkowe, osobowe.
Podstawą udzielenia pomocy przez Fundację jest wniosek pokrzywdzonego złożony w ciągu 2 lat od daty popełnienia przestępstwa przeciwko życiu lub zdrowiu, a w przypadku przestępstwa przeciwko mieniu – wniosek złożony w ciągu 1 roku od tej daty. Ubiegający się o przyznanie pomocy zobowiązany jest dołączyć do wniosku dokumenty dotyczące popełnienia przestępstwa i wskazać inne dowody potwierdzające wyrządzenie mu szkody oraz dotyczące okoliczności mających wpływ na ustalenie wysokości pomocy, a także złożyć oświadczenie o swoim stanie majątkowym i rodzinnym.
Przyznanie pomocy może być wstrzymane do czasu ostatecznego rozstrzygnięcia na właściwej drodze uprawnień do odszkodowania należnego od sprawcy szkody, jak też do świadczeń rekompensujących szkodę przysługujących z innego tytułu (np. ubezpieczenia). Jednakże pokrzywdzonemu znajdującemu się w trudnej sytuacji materialnej może być przyznana pomoc w formie zaliczki podlegającej zwrotowi w razie uzyskania przez pokrzywdzonego odszkodowania od sprawcy szkody lub z innych źródeł.
Majątek, z którego realizowane są cele Fundacji, pochodzi z funduszu założycielskiego wyasygnowanego przez fundatora, czyli wspomnianego wcześniej Wydawnictwa Prawniczego. Środki służące bieżącej realizacji celów mogą pochodzić z darowizn (np. 1% podatku od osób fizycznych), dotacji, zapisów testamentowych, odsetek od posiadanych przez Fundację lokat na rachunkach i innych źródeł wymienionych w jej statucie.
Przez wiele lat zasadniczym źródłem finansowania działalności Fundacji były zasądzane od sprawców przestępstw nawiązki i inne świadczenia pieniężne wynikające z orzeczeń sądowych. Zmiany legislacyjne w tym przedmiocie inicjowane przez Ministerstwo Sprawiedliwości ostatecznie wyeliminowały to źródło. Obecnie – jak wiadomo – kwoty zasądzane we wspomnianym trybie (jako nawiązki lub świadczenia) wpływają na pozostający w dyspozycji Ministra Sprawiedliwości Fundusz Pomocy Pokrzywdzonym oraz Pomocy Penitencjarnej, czyli tzw. Fundusz Sprawiedliwości utworzony we wrześniu 2017 r. Pozyskanie środków z tego Funduszu przez organizacje społeczne możliwe jest w drodze uczestnictwa w konkursach ogłaszanych przez Dysponenta funduszu.
(...)
Marek Czecharowski
Przewodniczący Zarządu Fundacji Pomocy Ofiarom Przestępstw
Pełna wersja artykułu "35 lat Fundacji Pomocy Ofiarom Przestępstw" w pliku PDF
