Wstęp
Problemy przemocy w szkole to wszelkie dolegliwe zjawiska występujące w środowisku szkolnym, przejawiające się stosowaniem przemocy, agresji, dyskryminacji, nękania czy mobbingu (bez względu na to, jak definiuje się te pojęcia) wobec uczniów, nauczycieli oraz innych osób, związanych bezpośrednio i pośrednio ze środowiskiem szkolnym, przez inne osoby funkcjonujące w danym środowisku szkolnym, wpływające negatywnie na osoby będące podmiotem oddziaływania, które zostały dostrzeżone jako zagrażające dla tej zbiorowości, nazwane problemem przemocy w szkole, a także podjęte zostały działania mające na celu zmarginalizowanie albo wyeliminowanie tego zjawiska z danego środowiska szkolnego, danej zbiorowości lub całego społeczeństwa.
Tematem niniejszego opracowania jest odpowiedź na pytanie, czy zjawisko przemocy w szkole można nazwać problemem społecznym, a także jaka jest skala tego zjawiska, na podstawie badań empirycznych, które zostały przeprowadzone w 2012 r. w powiecie mieleckim.
Socjologiczne aspekty przemocy w szkole
W środowisku szkolnym na przemoc znaczący wpływ mają uwarunkowania wewnątrzszkolne, takie jak długotrwałe przeciążenia spowodowane nieodpowiednimi warunkami bytowymi placówek oświatowych, niekorzystne oddziaływania z zewnątrz szkoły, przeciążenie nauką, przeładowane programy nauczania oraz ich ciągła zmiana, a także warunki pracy szkoły związane z programem nauczania i warunkami pracy nauczycieli.
Zachowania przemocowe jednostek, mające miejsce w szkole, mogą wynikać zarówno z przyczyn tkwiących w samej jednostce, jak i z przyczyn leżących po stronie społeczeństwa. Okazuje się, że aż 70% nieprzystosowanej młodzieży pochodzi z rodzin rozbitych, przestępczych czy z problemem alkoholowym. Największym źródłem przemocy wobec dzieci są rodzice, koledzy, nauczyciele i rodzeństwo. Najwięcej przemocy emocjonalnej dzieci doświadczają w szkole od kolegów i nauczycieli oraz w domu od innych członków rodziny, w tym od ojców, matek i rodzeństwa. W szkołach przemoc jest zjawiskiem mającym tendencję wzrostową. Wielu uczniów pada ofiarą agresji, od werbalnej, przez wymuszanie haraczu i odbieranie rzeczy, aż do prześladowań fizycznych. Najczęściej narastająca fala przemocy ma miejsce między uczniami starszymi i młodszymi, polegająca na wyłudzaniu pieniędzy, wymuszaniu haraczu, kradzieżach, pobiciach, terrorze, znęcaniu się psychicznym, gwałtach, zmuszaniu do używania narkotyków. W przemoc wobec innych, której ulega 80% uczniów, zaangażowanych jest około 20% uczniów.
W szkole można spotkać różnorodne zachowania o charakterze przemocowym, a wśród nich: a) wyłudzanie lub wymuszanie pieniędzy w postaci wysyłania po zakupy z niewielką, niewystarczającą ilością pieniędzy, b) odbieranie pieniędzy w postaci haraczu, c) zabieranie śniadań, cennych pamiątek, drogiego obuwia lub innych części garderoby, d) zmuszanie do gestów podległości w formie całowania butów, rąk czy innych części ciała, e) blokowanie wstępu do toalety, f) zamykanie za karę w ubikacji, g) bicie, h) inne zjawiska przemocowe.
Problem mobbingu nie jest zatem problemem mającym niewielkie rozmiary, a o mobbingu można mówić wówczas, gdy ofiara przez dłuższy czas jest wielokrotnie narażona na negatywne działania ze strony innej osoby lub osób.
[...]
dr hab. Eugeniusz Moczuk
Kierownik Zakładu Nauk o Bezpieczeństwie i Kryminalistyki
Wydział Prawa i Administracji
Uniwersytet Rzeszowski