3/2019Formalne aspekty korzystania z pojazdów mechanicznych w II Rzeczypospolitej PolskiejZasady i zakres obowiązywania pierwszego „kodeksu drogowego”, tj. ustawy z dnia 7 października 1921 r. o przepisach porządkowych na drogach publicznych1 oraz aktów wykonawczych w II RP dotyczących pojazdów mechanicznych, były odmienne od obecnie obowiązujących przepisów prawa ruchu drogowego.Na podstawie powyższej ustawy wydano: rozporządzenie Ministra Robót Publicznych i Ministra Spraw Wewnętrznych z dnia 6 lipca 1922 r. o ruchu samochodów i innych pojazdów mechanicznych na drogach publicznych, rozporządzenie Ministra Robót Publicznych i Ministra Spraw Wewnętrznych w porozumieniu z Ministrem Spraw Wojskowych z dnia 27 stycznia 1928 r. o ruchu pojazdów mechanicznych na drogach publicznych oraz rozporządzenie Ministrów Komunikacji, Spraw Wewnętrznych i Spraw Wojskowych wydane w porozumieniu z Ministrem Opieki Społecznej z dnia 27 października 1937 r. o ruchu pojazdów mechanicznych na drogach publicznych. Analiza powyższych aktów prawnych pozwala na pogłębienie wiedzy na temat problematyki uregulowania ówczesnego bezpieczeństwa ruchu drogowego. Opracowanie podzielono na dwie części: w pierwszej opisany został rozwój motoryzacji w odrodzonej Polsce (1918–39), natomiast w drugiej przedstawiono zmieniający się stan prawny z uwzględnieniem aspektów użytkowania pojazdów mechanicznych, warunków technicznych oraz uprawnień kierujących w II RP.
ROZWÓJ MOTORYZACJI W ODRODZONEJ RZECZYPOSPOLITEJ (1918–1939)Po odzyskaniu niepodległości przez Polskę w 1918 r. prywatnych pojazdów praktycznie nie było, co wynikało z zaboru pojazdów przez okupantów podczas I wojny światowej. Samochodami dysponowało głównie Wojsko Polskie. Były one pozyskane jako zdobycz wojenna, a także zakup z innych wojsk. Armia polska sprzedawała auta prywatnym właścicielom z demobilu. Pod koniec 1918 r. powstały Centralne Warsztaty Samochodowe (CWS), gdzie były remontowane samochody odebrane okupantom, zakupione przez wojsko lub z demobilu. W 1928 r. utworzono Państwowe Zakłady Inżynierii (PZInż), do których włączono CWS. W 1931 r. powstał Fundusz Drogowy2, który wprowadzał podatek od pojazdów mechanicznych, a środki uzyskane W następnych latach wprowadzono ulgi podatkowe dla posiadaczy krajowych pojazdów mechanicznych, które miały znaczenie militarne i w przypadku zagrożenia wojną przechodziły na stan wojska. Okres międzywojenny sprzyjał rozwojowi działalności Automobilklubu Polskiego, którego początki sięgają czasów Polski rozbiorowej (1909 r.) i wojewódzkich automobilklubów. Liczba prywatnych samochodów w 1923 r. wynosiła 4242, były to przede wszystkim pojazdy marki Ford, Fiat, Dodge, Opel, czyli auta wykorzystywane w działaniach podczas
WYBRANE PRZEPISY DOTYCZĄCE BEZPIECZEŃSTWA RUCHU DROGOWEGO W II RP
Rozporządzenie Ministra Robót Publicznych i Ministra Spraw Wewnętrznych z dnia 6 lipca 1922 r. o ruchu samochodów i innych pojazdów mechanicznych na drogach publicznych4 po raz pierwszy określało warunki techniczne pojazdów mechanicznych poruszających się po drogach, a także przepisy odnoszące się do szeroko rozumianego bezpieczeństwa ludzi. Wprowadzono pojęcie pojazdów mechanicznych, tj.: ,,wszystkie pojazdy, służące do przewozu osób lub ciężarów, a poruszanych siłą mechaniczną”5. Pojazdy dopuszczone do ruchu powinny posiadać urządzenia poprawiające bezpieczeństwo użytkowników oraz osób postronnych. Podstawowym elementem był „silny i niezawodnie działający kierownik, umożliwiający pewne i łatwe mijanie oraz skręcanie pod kątem możliwie największym”6. Niezbędnymi elementami były również dwa niezależne hamulce, dwa sygnały dźwiękowe, dwie bezbarwne latarnie oraz urządzenie zabezpieczające pojazd przed uruchomieniem przez osoby niepowołane. Wszystkie pojazdy mechaniczne, rozwijające prędkość powyżej 20 km/h, musiały być zaopatrzone przynajmniej w jeden reflektor oświetlający drogę na odległość co najmniej 100 m. Powyższe rozporządzenie określało również przepisy dotyczące rejestracji i dopuszczenia pojazdów do ruchu. Ponadto uregulowano przepisy dotyczące kierowców: ,,do samodzielnego prowadzenia pojazdów mechanicznych na drogach publicznych mogą być dopuszczone tylko te osoby, które uzyskały na to pozwolenie Urzędu wojewódzkiego (Okręgowej Dyrekcji robót Publicznych)’’7. Kandydaci na kierowców musieli spełniać odpowiednie warunki, m.in.: ukończyć 18 lat, biegle czytać i pisać po polsku, nie mieć chorób i wad uniemożliwiających prowadzenie pojazdu i, co najciekawsze, nie podlegać nałogom, obniżającym ich wartość fizyczną i moralną8. Po spełnieniu wszystkich warunków należało zdać egzamin przed komisją egzaminacyjną powołaną przez wojewodę. Wprowadzono wiele uregulowań związanych z bezpieczeństwem ruchu drogowego. Przepisy odnoszące się do prędkości zostały dokładnie określone, tj. w miejscowościach zabudowanych samochody osobowe nie mogły przekraczać 25 km/h, natomiast ciężarowe ‒ 15 km/h, ponadto należało dostosować prędkość tak, aby nie zagrażać bezpieczeństwu na drodze. Zapisano regulację odnośnie do ruchu prawostronnego oraz określono prawidłowy sposób manewru wyprzedzania, omijania i sygnalizowania. W jasny sposób sformułowano zapis aktualny do dnia dzisiejszego: „Jeżeli przytrafi się nieszczęśliwy wypadek, wywołany przez pojazd mechaniczny, jadący winni zatrzymać się i przyjść z pomocą ofiarom wypadku”9. Uregulowano kwestie ruchu zagranicznego pojazdów mechanicznych oraz określono odpowiedzialność karną sprawców niestosujących się do rozporządzenia. Powierzono czuwanie nad bezpieczeństwem i przestrzeganiem przepisów organom Policji Państwowej oraz upoważnionym do tego urzędom państwowym. Kolejne rozporządzenie Ministra Robót Publicznych i Ministra Spraw Wewnętrznych w porozumieniu z Ministrem Spraw Wojskowych z dnia 27 stycznia 1928 r. o ruchu pojazdów mechanicznych na drogach publicznych10 usystematyzowało przepisy wykonawcze do art. 6 i 26 ustawy z 1921 r. Zmieniono pojęcie pojazdu mechanicznego, wprowadzono pojęcie autobusu, czyli pojazdu przeznaczonego do przewożenia ośmiu lub większej ilości osób11. Rozszerzono zapisy dotyczące obowiązkowego wyposażenia pojazdu ‒ m.in.: Powyższe rozporządzenie po raz pierwszy zabraniało kierowcy „prowadzić pojazd, będąc w stanie nietrzeźwym”14. Nakładało obowiązek dbania o pojazd oraz jego stan techniczny oraz posiadania wymaganych dokumentów (pozwolenia na prowadzenie i dowodu rejestracyjnego). Zmieniono kryteria dla kandydatów na kierowców, wymagano jedynie rozumienia języka polskiego i umiejętności czytania po polsku w takim stopniu, aby móc orientować się w warunkach ruchu drogowego15 oraz obniżono wiek uprawnionych do prowadzenia motocykli do 16 lat. Za ciekawostkę należy uznać zapisy działu szóstego rozporządzenia na temat pozwoleń i zakazów dotyczących wyścigów pojazdów po drogach publicznych. (...) mł. asp. Kamil Kosik
Pełna wersja artykułu "Formalne aspekty korzystania z pojazdów mechanicznych w II Rzeczypospolitej Polskiej" w pliku PDF |