DOŚWIADCZENIA CZĘSTOCHOWSKIEGO MONITORINGU 
  PRZY ZABEZPIECZENIU ŚWIATOWYCH DNI MŁODZIEŻY 

Przygotowania

Rocznie operatorzy częstochowskiego systemu CCTV przekazują dyżurnym Policji i Straży Miejskiej ponad 2 tys. zdarzeń różnych kategorii – od kradzieży i bójek, po osoby wymagające pomocy medycznej i zagubione dzieci. W zdecydowanej większości kończą się one interwencją. Co roku, w sierpniowym „szczycie pielgrzymkowym” dbają o bezpieczeństwo dziesiątków tysięcy wiernych przybywających do Częstochowy z Polski i zza granicy. Przejście przez aleję Najświętszej Maryi Panny, biegnącej przez całe śródmieście, aż do klasztoru oo. Paulinów na Jasnej Górze, jest nieodłącznym punktem wizyty każdej grupy pielgrzymkowej. Operatorzy monitoringu wielokrotnie brali udział w zabezpieczeniu wizyt Prezydenta RP, członków rządu, parlamentarzystów i w zabezpieczeniach wydarzeń okolicznościowych, kulturalnych i sportowych, dlatego decyzja, że Częstochowa będzie gościła Ojca Świętego, nie zaskoczyła personelu miejskiego systemu monitoringu wizyjnego. Na podstawie wspomnianych wyżej doświadczeń został wypracowany model współpracy operatorów ze służbami odpowiedzialnymi za zapewnienie bezpieczeństwa w mieście, opierający się na ulokowaniu stacji podglądowych systemu CCTV w komendach i komisariatach. W myśl zasady, że „obraz znaczy więcej niż 1000 słów”, operatorzy wyświetlają zdalnie na stanowiskach dyżurnych obrazy z kamery, za pomocą której wykryli zagrożenie. Dyżurni decydują o sposobie reakcji. W kontekście przygotowań do Światowych Dni Młodzieży zarządzający miejskim monitoringiem zadecydowali, że w zakresie technicznym nie będą wprowadzać zmian. Uznano także, że wypracowane procedury postępowania, zabezpieczenie infrastruktury i urządzeń na wypadek przerw w zasilaniu i sabotażu są wystarczające. Od uruchomienia miejskiego monitoringu w 2009 r. operatorzy byli systematycznie szkoleni w wykrywaniu i obsłudze zagrożeń pojawiających się na ulicach Częstochowy. Uczyli się m.in. rozpoznawania zachowań odbiegających od normy i sygnalizujących zdarzenie, takich jak np. pozostawanie przez dług czas w jednym miejscu bez wyraźnego celu, obserwacja otoczenia i ofiary, zbliżanie się do ofiary lub celu, przygotowanie narzędzi, gesty agresji i obrony przed napastnikiem. Doskonalili podążanie kamerą za poruszającymi się osobami, grupami i pojazdami czy wykonywanie ujęć wymaganych dla zarejestrowania nagrania do celów dowodowych – identyfikacji, prezentacji sylwetki (rysopisu), numerów rejestracyjnych pojazdu itd. Zebrane doświadczenia wskazywały, że te umiejętności są uniwersalne – zapewnią skuteczny nadzór nad ważnym wydarzeniem organizowanym w przestrzeni miasta, tak samo jak przy wykrywaniu i rejestracji wykroczeń i przestępstw.

Doniesienia zza granicy, gdzie od stycznia do czerwca 2016 r. doszło do serii zamachów terrorystycznych, narastał kryzys migracyjny, a także fakt, iż we Wrocławiu podłożono bombę w autobusie, zachęciły personel częstochowskiego monitoringu do opracowania dodatkowych scenariuszy szkoleń, w których nacisk położono na postępowanie pojedynczego operatora i całego zespołu, gdy w polu dozoru kamery pojawia się kilka incydentów lub „zdarzenie” ewoluuje. Doskonalono wykrywanie pozostawionych bagaży i pakunków. Operatorzy zaangażowali się w przygotowanie zabezpieczenia – samodzielnie analizowali doniesienia medialne i budowali scenariusze zdarzeń, które mogą zaistnieć w czasie Światowych Dni Młodzieży.
W efekcie ćwiczeń scenariuszowych wytypowani zostali obserwatorzy o najwyższym poziomie sprawności, którzy na czas wizyty papieża Franciszka stworzyli wydzielony zespół do obsługi kamer w strefie wizyty. Pozostali operatorzy wspierali ich pracę, monitorując codzienną aktywność miasta.
 

Działania przed wizytą

Odrębnym obszarem problemowym była obecność w planowanej strefie zabezpieczenia przedstawicieli służb i agend. Przykładowo operatorzy systemu CCTV wypatrzyli osoby, które z samochodu zaparkowanego w sąsiedztwie klasztoru jasnogórskiego filmowały budowę podium dla VIP-ów. Wytężona obserwacja pozwoliła stwierdzić, że w pojeździe znajdują się elementy wskazujące na jego uprzywilejowanie
i przynależność do służb. Zgodnie z wytycznymi otrzymanymi od Policji, obecność tych osób i podobne sytuacje zgłaszano dyżurnemu Komendy Miejskiej Policji. W strefie zabezpieczenia wizyty papieża Franciszka operatorzy często ujawniali przedstawicieli miejskich służb komunalnych, wystawców telebimów, techników systemów nagłośnienia itd. Należy z rezerwą podejść do twierdzenia, że pracowali oni pod „bacznym okiem kamer”. Operatorzy miejskiego monitoringu wielokrotnie mierzyli się z dylematem: Czy osoba bez widocznych emblematów jest pracownikiem firmy zaangażowanej w przygotowania, czy tylko ciekawskim przechodniem? Czy stanowi zagrożenie? Dostęp do miejsc przygotowywanych na wydarzenie publiczne wymaga wypracowania jednolitych standardów w działaniu miejskich systemów CCTV, Policji i straży miejskich.

Wyzwaniem dla zespołu operatorskiego było polecenie wykrywania przelotów dronów nad ulicami Częstochowy, które to zadanie wyznaczyła Policja. Z uwagi na miejsca instalacji, kształt obudów kamer PTZ, budynki i drzewa w polu widzenia kamer, możliwości operatorów w zakresie prowadzenia obserwacji nieba były ograniczone. W celu rozwiązania tego problemu operatorom monitoringu polecono, aby koncentrowali się na operatorach dronów i w przypadku ich wykrycia zapewnili ich identyfikację i pojazdów, którymi się poruszają.

Obserwacje prowadzone przez operatorów bezpośrednio przed wizytą generowały dużą ilość informacji. Porządkowano je za pomocą wykorzystywanej na co dzień w częstochowskim monitoringu elektronicznej książki zdarzeń. Ewidencja obserwacji i oznaczanie (tagowanie) na nagraniach wykrytych sytuacji i elementów pojawiających się w strefie zabezpieczenia pozwalały śledzić postęp prac bez żmudnego przeszukiwania materiału archiwalnego.

Tydzień przed wizytą papieża Franciszka zespołom operatorskim wyznaczono strefy obligatoryjnego i fakultatywnego dozoru, doprecyzowano katalog zadań i adresatów informacji w ramach komórek organizacyjnych Policji, Straży Miejskiej i Miejsko-Powiatowego Centrum Zarządzania Kryzysowego. Ustalono zasady wstępu do strefy zabezpieczenia techników odpowiedzialnych za naprawy w przypadku awarii kamer i osprzętu – czas, w jakim usuwana jest awaria kamery, określa przydatność monitoringu wizyjnego w czasie zabezpieczenia.
 

Przepływ informacji

W Centrum Operacyjnym Komendy Miejskiej Policji w Częstochowie zostało utworzone drugie, autonomiczne stanowisko podglądowe miejskiego systemu CCTV, co było rozwiązaniem niestosowanym wcześniej. Okazało się, że trafnie zidentyfikowano wyzwanie, jakim jest szybka wymiana informacji między zespołem operatorskim a koordynującymi działania służb z Centrum Operacyjnego. Zakładano, że mogą pojawić się zadania nieujęte w procedurach lub konflikt priorytetów w dostępie do kamer między różnymi służbami i instytucjami. Warto pamiętać, iż w Centrum Operacyjnym KMP pracowali funkcjonariusze Policji z Komendy Głównej i Komendy Wojewódzkiej, Biura Ochrony Rządu, Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego, antyterroryści, przedstawiciele wojska, Inspekcji Transportu Drogowego, Wydziału Zarządzania Kryzysowego Urzędu Miasta i Śląskiego Urzędu Wojewódzkiego. Na czas wizyty papieża Franciszka stanowisko monitoringu w Centrum Operacyjnym KMP stało się nadrzędne i kierownicze wobec Centrum Obsługi Monitoringu w Straży Miejskiej. Dla zapewnienia skutecznego wykorzystania systemu CCTV na stanowisku w KMP zapewniono dostęp do wszystkich kamer w systemie i do ewidencji obserwacji i zdarzeń prowadzonej przez operatorów. Zespołem operatorskim, ze stanowiska w Centrum Operacyjnym, dowodził kierownik częstochowskiego monitoringu, który otrzymywał ad hoc zadania od dowodzących zabezpieczeniem. To rozwiązanie zapewniło skuteczne koordynowanie działań operatorów – pracownicy monitoringu mieli pewność, że otrzymują polecenia od uprawnionej do tego osoby; jednocześnie kierownik na podstawie znajomości swojego zespołu, możliwości technicznych i rozmieszczenia kamer mógł informować dowodzących zabezpieczeniem, jakie zadania może zrealizować jego zespół. Zarządzającym pozwoliło to koordynować działania m.in. związane z przepustowością wejść na teren spotkania z papieżem, oceną zapełnienia sektorów dla wiernych, monitorowaniem przepustowości dróg dla karetek itd. Pozytywnie na skuteczność działania zespołu operatorskiego wpłynęło przydzielenie funkcjonariuszy pionu kryminalnego do stanowiska monitoringu w Centrum Operacyjnym KMP. Analizowali oni obrazy pod kątem posiadanych informacji, specyfiki swoich działań i dzielili się spostrzeżeniami z koordynującym pracę monitoringu, co pozwalało ukierunkować obserwację prowadzoną przez operatorów. Mankamentem tymczasowego stanowiska oglądowego okazał się słaby zasięg radiostacji Straży Miejskiej w budynku Komendy Miejskiej Policji (nie zainstalowano tymczasowej anteny) i brak bezpośredniego połączenia telefonicznego ze stanowiskami operatorskimi. Korzystanie z telefonu stacjonarnego wymagało wybierania całego numeru i łączenia przez centralę Straży Miejskiej, co nadmiernie wydłużało czas potrzebny na przekazanie informacji, więc preferowano wykorzystanie telefonów komórkowych.
 

Działania w trakcie wizyty papieża Franciszka

Jednym z najważniejszych scenariuszy zrealizowanych przez operatorów częstochowskiego monitoringu było prowadzenie dynamicznej obserwacji przemieszczających się kolumn samochodowych Prezydenta RP i papieża Franciszka. Pozwoliło to zarządzającym zabezpieczeniem ocenić, czy nie pojawiają się utrudnienia w ruchu i jak zachowują się ludzie wzdłuż trasy przejazdu. Było to działanie wielokrotnie ćwiczone w przeszłości, m.in. pod kątem utrzymywania w polu widzenia autobusu lub tramwaju, którym przemieszcza się podejrzana osoba, lub śledzenia za pomocą kamer skradzionego samochodu itd. Innym przykładem skutecznego działania operatorów było „wyłuskanie w tłumie” mężczyzny, który chciał wzbudzić zainteresowanie Policji, kilkukrotnie telefonicznie zgłaszając obecność młodych ludzi z plecakami. Mimo że zgłaszający najpierw przebywał w tłumie ludzi, a potem przemieszczał się w trudnym do obserwacji terenie parków w okolicy Jasnej Góry (gęsto rosnące drzewa), został poprawnie wytypowany na podstawie zachowania i był „prowadzony” przez operatorów za pomocą kolejnych kamer aż do czynności podjętych przez nieumundurowanych funkcjonariuszy. Trudności
w wymianie koordynatorów między operatorem i interweniującymi funkcjonariuszami, jakie pojawiły się w tym zdarzeniu – w alei zapełnionej wielotysięcznym tłumem, gdzie brakowało charakterystycznych punktów odniesienia – wskazują na potrzebę realizacji szkoleń dotyczących przekazywania i przyjmowania wskazówek przez funkcjonariuszy i operatorów zaangażowanych w zabezpieczenie.

Pracownikom częstochowskiego monitoringu udało się także odnaleźć 8-letniego chłopca, którego zaginięcie zgłosili rodzice, kiedy wierni rozchodzili się po zakończeniu spotkania z papieżem. Dziecko zostało zidentyfikowane na podstawie podanego rysopisu. Ta sytuacja potwierdza doświadczenia wyniesione z innych zabezpieczeń – rozchodzenie się tłumu nie zwalania operatorów z obowiązku utrzymywania wytężonej koncentracji i analizowania zachowania obserwowanych osób.

  WNIOSKI Z ZABEZPIECZENIA ŚWIATOWYCH DNI MŁODZIEŻY 

Doświadczenia zdobyte podczas Światowych Dni Młodzieży wskazują, że dla optymalnego wykorzystania miejskiego systemu CCTV podczas zabezpieczenia wydarzenia organizowanego w przestrzeni miasta warto spełnić kilka niżej wymienionych standardów.

1. Odpowiednio wczesne opracowanie planu zabezpieczenia wydarzenia i zweryfikowanie go przez praktyczne ćwiczenia z wykorzystaniem miejskich systemów CCTV.
2. Wybór operatorów pod kątem predyspozycji do prowadzenia długotrwałej obserwacji za pomocą kamer CCTV.
3. Przygotowanie operatorów do realizacji zadań i scenariuszy, które mogą się pojawić podczas wydarzenia gromadzącego wiele osób w przestrzeni publicznej.
4. Ustalenie transparentnego modelu zarządzania systemem monitoringu wizyjnego na czas zabezpieczenia.
5. Zapewnienie bezawaryjnych i szybkich kanałów komunikacji między operatorami miejskiego systemu CCTV a zarządzającymi zabezpieczeniem.
6. Zapewnienie sprawnej komunikacji między operatorami a funkcjonariuszami odpowiedzialnymi za reakcję na zdarzenia obsługiwane przez system CCTV.
7. Prezentacja obrazów z kamer w sposób, który umożliwia równoczesne śledzenie przebiegu zdarzeń przedstawicielom różnych instytucji.

Niestety, standardem w polskich miastach jest raczej niewłączanie zespołu monitoringu wizyjnego do przygotowania zabezpieczenia. W wymiarze praktycznym skutkuje to ograniczeniem skuteczności działania systemu monitoringu wizyjnego w trakcie zabezpieczenia. Jednym z podstawowych problemów jest zasłanianie lub ograniczanie pola widzenia albo oślepianie kamer, ponieważ organizatorzy wydarzenia nie konsultują pod tym kątem rozmieszczenia bannerów reklamowych, telebimów, wozów technicznych lub oświetlenia. Brak ćwiczeń z udziałem personelu częstochowskiego monitoringu przed Światowymi Dniami Młodzieży nie pozwolił na wcześniejsze wykrycie i wyeliminowanie mankamentów związanych m.in. z łącznością i w komunikacji na linii operatorzy – funkcjonariusze. Badania naukowe1 i raport Najwyższej Izby Kontroli2 pokazują, że występują duże różnice w efektywności miejskich systemów CCTV3, a kluczowym czynnikiem są tu kompetencje operatorów, standardy prowadzenia obserwacji i jakość współpracy ze służbami odpowiedzialnymi za reakcję na zagrożenia4 (a nie technika, jak stereotypowo wyobraża to sobie wiele osób). Bez praktycznego sprawdzenia tych elementów zarządzający zabezpieczeniem ryzykują, że monitoring nie zrealizuje stawianych przed nim zadań.

Grzechem wobec koncepcji wykorzystania systemu kamer podczas imprezy masowej jest niczym niepoparte przekonanie, że „samoistnie” operatorzy lub „inteligencja kamer” pozwolą wychwycić zagrożenie w tłumie. Niestety, część miast, zatrudniając obserwatorów, nie weryfikuje ich predyspozycji do prowadzenia długotrwałej obserwacji w środowisku CCTV – nie potrafią oni wykrywać i prawidłowo oceniać nietypowych zachowań czy sygnałów zagrożenia. To podejście wynika z błędnego przeświadczenia, że monitoring to mało wymagająca praca, „dla emerytów”. Zgubne jest także przekonanie, że mundur czyni specjalistę od obserwacji. Nieprawidłową praktyką jest powierzanie kamer dyżurnym, ponieważ z uwagi na dużą liczbę podstawowych obowiązków nie są oni w stanie się koncentrować na prowadzeniu obserwacji; często też ich znajomość sprzętu ogranicza się do podstawowych funkcji.

W przypadku operatorów monitoringu wizyjnego tak samo ważnym aspektem jak selekcja jest proces utrzymywania i systematycznego podnoszenia sprawności i wiedzy zawodowej. Operator, który nie zna faz zdarzenia, występujących w nich charakterystycznych zachowań, sposobów działania sprawców czy psychologii tłumu, będzie biernym widzem. Ćwiczenia ze scenariuszy zagrożeń przeprowadzone przez zespół częstochowskiego monitoringu przed Światowymi Dniami Młodzieży wykazały, że:

• ukierunkowanie operatorów na nietypowe zachowania jednostek w obserwowanym tłumie powinno się koncentrować na fakcie ujawnienia zagrożenia i na usprawnieniu procesu wymiany informacji ze służbami odpowiedzialnymi za właściwą interwencję;
• szkoleniem należy objąć umiejętność „prowadzenia” przez operatora obiektu za pomocą kamer i posługiwanie się siatką pojęć jednoznacznie opisujących lokalizację w obszarze objętym nadzorem;
• w fazie przygotowań do zabezpieczenia imprezy niezbędne jest dokonanie analizy terenu objętego dozorem kamer, ustalenie charakterystycznych punktów odniesienia, ograniczeń widzenia i zasięgów kamer itd.;
• w ramach wspólnego szkolenia operatorów z przedstawicielami służb ochrony porządku publicznego niezbędna jest komunikacja zwrotna „do operatora”, jakie działania ma podjąć;
• w ramach współwykorzystywania obrazu z kamer monitoringu wizyjnego przez przedstawicieli różnych instytucji należy ustalić priorytety w dostępie do kamer i zaplanować sposób działania operatorów na wypadek utraty łączności z dowódcą zabezpieczenia.

W związku z powyższym zaleca się regularne organizowanie szkoleń i ćwiczeń, niezależnie od terminu imprezy, z przyjęciem docelowych standardów pracy systemu i kooperacji ze służbami realizującymi zabezpieczenie. Analogicznie do umiejętności jazdy samochodem utrzymanie wysokiego poziomu działania operatorów wymaga powtarzalności i praktyki. Szkolenie zorganizowane „na pięć minut przed” zabezpieczeniem nie pozwoli zbudować wymaganych kompetencji i biegłości w działaniu.

Z uwagi na skalę i zaangażowanie wielu służb Światowe Dni Młodzieży wydają się wyjątkowym wydarzeniem. Z punktu widzenia wykorzystania miejskich systemów CCTV w zabezpieczeniu wydarzeń organizowanych w przestrzeni miasta, niezależnie od skali imprezy i wielkości miasta, standardy przygotowań i działania powinny być takie same dla maratonu, miejskiego Sylwestra, festiwalu muzycznego i meczu piłki nożnej o podwyższonym ryzyku, ponieważ wymagane od zespołu operatorskiego kompetencje podczas każdego z wymienionych wydarzeń będą takie same.

  BRAK USTAWY – BRAK STANDARDÓW 

W polskim prawie nie ma ustawowej regulacji w zakresie systemów monitoringu wizyjnego, która wychodziłaby poza uprawnienia Policji5, straży gminnych6 (miejskich) lub innych służb7. W efekcie ustawodawca nie stawia przed podmiotami prowadzącymi miejskie systemy monitoringu wymagań dotyczących techniki, organizacji, szkoleń ani oceny skuteczności tych systemów. Tym samym nie można także wskazać standardów zabezpieczenia wydarzeń organizowanych w przestrzeni miasta. Wobec braku ustawy dotyczącej monitoringu kluczową rolę powinna odgrywać Policja, która koordynując zabezpieczenie, może, wspólnie z miastem, wypracować standardy działania miejskiego systemu CCTV, zapewnić łączność, wypracować strategie nadzoru itd., zwłaszcza jeżeli pracownicy miejskiego monitoringu nie dysponują praktyczną wiedzą i schematami działania. Warto rozpowszechniać dobre praktyki w tym zakresie i budować regularną współpracę między monitoringiem a Policją – przepisy ustawy o strażach gminnych (miejskich), które najczęściej zarządzają systemami monitoringu wizyjnego, dają możliwość zawarcia pomiędzy komendantami obu służb porozumień o współpracy; jednym
z elementów porozumienia mogą być działania, które zapewnią pełne wykorzystanie potencjału systemu CCTV.

Na marginesie należy zaznaczyć, że mimo wielu wartościowych propozycji, które zostały złożone przez podmioty publiczne i prywatne8 w ramach konsultacji założeń do ustawy o monitoringu wizyjnym, organizowanych przez MSWiA od grudnia 2013 r. do lipca 2014 r.9, nie została przygotowana ustawa, która w całościowy sposób określałaby zasady funkcjonowania systemów CCTV w Polsce. Według autorów tego artykułu, wyznaczenie standardów wykorzystania tych systemów dla miast i służb publicznych na poziomie aktu prawnego pozwoliłoby zwiększyć ich efektywność, m.in. pod kątem zabezpieczenia wydarzeń organizowanych w miastach i przeciwdziałania zagrożeniom terrorystycznym. Niestety, aktualnie rząd nie prowadzi prac nad ustawą dla systemów CCTV.

(...)

Paweł Wittich
psycholog Akademia Monitoringu Wizyjnego

Tomasz Pasieka
kierownik referatu ds. Obsługi Systemu Monitoringu Wizyjnego Miasta Częstochowy

Pełna wersja artykułu Monitoringu wizyjnego w zabezpieczeniu imprez organizowanych w przestrzeni miasta i zwalczaniu zagrożeń terrorystycznych w pliku PDF