Z tego też względu na drugim biegunie zjawisk społecznych dotyczących bezpieczeństwa znajduje się przeciwieństwo bezpieczeństwa, jakim jest zagrożenie. Określane mianem stanu psychiki i świadomości tworzonej postrzeganiem zjawisk, które wartościujemy jako niekorzystne lub jako niebezpieczne. Tego typu stan w literaturze przedmiotu jest definiowany jako ujęcie subiektywne zagrożenia. Drugie zaś, zwane realnym, kładzie nacisk na możliwość wystąpienia rzeczywistych czynników powodujących te niekorzystne lub niebezpieczne zjawiska[1]. Przykład w tym zakresie podaje Ryszard Zięba, który uważa, że zagrożenie to „możliwość wystąpienia jednego z negatywnie wartościowanych zjawisk”[2], a także „pewien stan psychiki lub świadomości wywołany postrzeganiem zjawisk, które oceniane są jako niekorzystne lub niebezpieczne”[3].

Natomiast inny znany badacz tej problematyki – Brunon Hołyst – proponuje wyjaśnienie znaczenia terminu zagrożenie, wskazując, iż występuje wtedy, gdy „(…) w człowieku rodzi się obawa o utratę wysoko cenionych wartości z własnym życiem na pierwszym miejscu”[4]. Jednocześnie autor ten w dalszej części swych rozważań wskazuje, iż zagrożenia nie należy postrzegać i odnosić tylko do stanu świadomości człowieka, ale również obejmować sytuacje, które nie są uświadamiane przez podmiot pomimo tego, iż obiektywnie istnieją[5]. „Zagrożenia są konsekwencją życia człowieka, jego towarzyszem, zostały wpisane
w jego naturę. Człowiek nie jest w stanie uwolnić się od zagrożeń i trzeba mieć tego świadomość. Ilość różnorodnych zagrożeń narasta wraz z postępem, jakiego dokonuje człowiek. Z tego też powodu pożądana jest wiedza na temat zagrożeń. Konieczne jest zgłębienie natury zagrożeń i przyczyn ich powstawania, aby człowiek był w stanie skutecznie im przeciwdziałać, czyli potrafił je przewidywać, unikać lub minimalizować”[6].

Niezależnie od powyższych rozważań należy wskazać, iż to „zagrożenia determinują organizację systemu bezpieczeństwa państwa. Stąd też wynika potrzeba poprawnego definiowania i przewidywania zagrożeń”[7].

Jednocześnie podkreślenia wymaga fakt, iż odpowiedzialność za kształtowanie bezpieczeństwa publicznego i porządku publicznego spoczywa na wszystkich organach administracji rządowej i samorządowej. Z tego też względu działania „władcze” w tym zakresie odnoszą się do zasadniczego celu związanego z zagwarantowaniem rozwoju społeczeństwa oraz zapewnieniem odpowiedniego poziomu bezpieczeństwa. Wobec powyższego bezpieczeństwo, jako proces odnoszący się do organów administracji publicznej, łączy się z ich działaniem i aktywnością oraz z ewaluacją i doskonaleniem mechanizmów związanych z zapewnieniem możliwości przetrwania i rozwoju człowieka. Proces ten wpisuje się w zadania państwa urzeczywistniające się w ramach ukierunkowanych działań, zdeterminowanych na osiągnięcie celu istnienia państwa, a polegającego na osiągnięciu i zagwarantowaniu bezpieczeństwa[8].

Do realizacji tego celu niezbędne jest określenie podstaw prawnych i zakresu funkcjonowania instytucji bezpieczeństwa, co w zestawieniu z istniejącymi zagrożeniami bezpieczeństwa powoduje potrzebę wyodrębnienia i sprawnego funkcjonowania systemu bezpieczeństwa wewnętrznego RP – instytucjonalnego systemu bezpieczeństwa wewnętrznego. Przy czym system bezpieczeństwa wewnętrznego państwa jest „dającym się wyodrębnić z systemu bezpieczeństwa narodowego zbiorem organów władzy i administracji publicznej, metod oraz sposobów działania związanych z ochroną porządku konstytucyjnego, życia i zdrowia obywateli, majątku narodowego przed bezprawnymi działaniami, a także skutkami klęsk żywiołowych i katastrof technicznych”[9]. W ocenie autora warto wskazać, iż bezpieczeństwo wewnętrzne, jak i bezpieczeństwo zewnętrzne są istotnymi elementami bezpieczeństwa państwa. Dodatkowo literatura przedmiotu wskazuje na postrzeganie bezpieczeństwa wewnętrznego wraz z jego nieodłącznymi składowymi, jakimi są bezpieczeństwo publiczne, bezpieczeństwo obywateli i porządek publiczny, jako podsystemu w systemie bezpieczeństwa RP[10].

Zatem przez pryzmat zidentyfikowanego celu funkcjonowania władzy państwowej i administracji publicznej, zadaniem systemu bezpieczeństwa wewnętrznego RP jest podejmowanie właściwych, zorganizowanych i zespolonych działań związanych z reagowaniem na zagrożenia powodujące lub mogące spowodować sytuacje kryzysowe. Dlatego tak ważne jest, iż obecny dynamizm i różnorodność współczesnych zagrożeń oraz ich ustawiczna ewolucja „wymusza konieczność udziału wszystkich podmiotów, instytucji i organów właściwych w sprawach bezpieczeństwa do ciągłego ich współdziałania (mówiąc o odpowiedzialności za bezpieczeństwo i udziale w jego kształtowaniu, nie można pomijać samego społeczeństwa, zwłaszcza że ludzie – społeczność, mają prawo do wpływania na „jakość” zapewnianego im bezpieczeństwa – D.M.). Współpraca ta – na każdym etapie działania – wiąże się z wzajemnym kreowaniem strategii bezpieczeństwa, zaangażowaniem społeczeństwa w rozwijanie systemu bezpieczeństwa oraz koordynacją wszystkich służb funkcjonujących w obszarze bezpieczeństwa”[11].

Przy rozważaniach na temat kształtowania bezpieczeństwa konieczne jest odniesienie się do lokalnego wymiaru bezpieczeństwa wewnętrznego, który „obejmuje w stosownych do wspólnotowego lokalnego kręgu proporcjach wszystkie jego elementy (bezpieczeństwo ustrojowe, ład społeczny, bezpieczeństwo osobiste, bezpieczeństwo publiczne, porządek publiczny) mające charakter ogólnopaństwowy, ale uwzględnia także specyficzne dla danej społeczności lokalnej potrzeby, problemy, możliwości i formy aktywności”[12].

Życie i szeroko rozumiana aktywność ludzka dotyczy właśnie lokalnego poziomu. To istniejące wśród społeczności lokalnych powiązania oparte na naturalnych kontaktach, związkach, o charakterze rodzinnym czy osobistym, powodują element styczności, a zarazem wiele relacji, jak wskazuje Włodzimierz Fehler, „łączących lokalność oraz jakość i dynamikę bezpieczeństwa wewnętrznego”[13].

Na korelacje zależności istniejących między bezpieczeństwem lokalnym a bezpieczeństwem państwa wskazuje również Wojciech Lis. Zauważa on, iż: „wspólnoty lokalne postrzegają bowiem bezpieczeństwo państwa, i w konsekwencji wydolność jego organów, przez pryzmat „własnego podwórka”. Inaczej mówiąc, jeżeli w najbliższej okolicy, w której żyją, nie czują się bezpiecznie, to w ten sam sposób będą postrzegały bezpieczeństwo w skali całego państwa, tracąc zaufanie do jego struktur, które będą postrzegane jako nieefektywne i niezdolne do zapewnienia i ochrony dóbr i wartości o znaczeniu fundamentalnym dla życia i rozwoju”[14]. Zapewne to czynnik społeczny – gotowość niesienia pomocy innym (w ocenie autora element bardzo często pomijany) oraz typ i rodzaj więzi panujących we wspomnianych relacjach międzyludzkich są istotnymi elementami kształtującymi poczucie bezpieczeństwa[15]. Z tego względu ochronie oraz zapewnieniu bezpieczeństwa publicznego i porządku publicznego nie można nadać realnego kształtu i podjąć w tym zakresie skutecznych działań bez społeczeństwa, społeczności lokalnych – człowieka, „który nie tylko jest beneficjentem i punktem odniesienia dla działań podejmowanych przez organy administracji publicznej, ale także jest zobowiązany do troski o dobro wspólne, którego częścią jest osiągnięcie i utrzymanie bezpieczeństwa (publicznego – D.M.) i porządku publicznego”[16].

Trudnym zadaniem wydaje się jednoznaczne, precyzyjne rozdzielenie zadań i kompetencji poszczególnych organów odpowiedzialnych za zapewnienie bezpieczeństwa publicznego i porządku publicznego w Polsce, a tym bardziej – ścisłe nakreślenie zadań przez nie realizowanych, które wydają się wzajemnie przenikać, a w wielu przypadkach wręcz nakładać. Tym samym obszar bezpieczeństwa wewnętrznego państwa nie jest przypisany wyłącznie jednemu działowi administracji rządowej i wyłącznie jeden resort nie jest identyfikowany z tym obszarem bezpieczeństwa państwa. Przy czym sprawy związane z bezpieczeństwem wewnętrznym państwa mocą ustawy kompetencyjnej, o działach administracji rządowej[17], Rada Ministrów zawarła w dziale spraw wewnętrznych. Dział ten obejmuje między innymi: ochronę bezpieczeństwa i porządku publicznego, ochronę granicy państwa, kontrolę ruchu granicznego i cudzoziemców oraz koordynację działań związanych z polityką migracyjną państwa, zarządzaniem kryzysowym, obroną cywilną, ochroną przeciwpożarową czy nadzorem nad ratownictwem górskim i wodnym[18].

Bez wątpienia jednym z głównych podmiotów (instytucji) w sferze bezpieczeństwa publicznego mających wpływu na to bezpieczeństwo i jego kształt jest Policja. Z kolei strukturalnie i organizacyjnie to policjanci służby prewencyjnej (dzielnicowi, policjanci komórek patrolowo-interwencyjnych, ruchu drogowego), a zwłaszcza sposób realizacji przez nich zadań służbowych, najczęściej są utożsamiane z działalnością Policji. Tym samym to umundurowany policjant, który na co dzień ma najczęstszy kontakt z ludźmi, kształtuje poczucie bezpieczeństwa i społeczną ocenę Policji. Działalność tych policjantów w głównej mierze powinna się sprowadzać do obecności w miejscach, gdzie oczekuje tego społeczeństwo, w celu eliminacji zagrożeń i przeciwdziałania tym, które wynikają nie tylko ze statystyk policyjnych, ale w zdecydowanej mierze stanowią wnioski formułowane właśnie na podstawie oczekiwań mieszkańców. To właśnie reakcja na zgłoszone zagrożenie buduje zaufanie i daje jasny sygnał społeczeństwu zainteresowania jego problemami. Natomiast odpowiedni poziom zaufania jest katalizatorem do współpracy i otwartości (zgody) na jej realizację.

Właśnie Policja, wychodząc z potrzeby pogłębienia wymiany informacji pomiędzy Policją a społeczeństwem (uspołecznienia wymiany informacji), podjęła działania związane z budową nowej platformy wymiany informacji, w postaci stworzenia narzędzia wykorzystującego Internet, pozwalającego na rzetelne przedstawienie społeczeństwu i z jego udziałem, zagrożeń występujących w lokalnym otoczeniu obywateli. Miało to polegać na czytelnej wizualizacji stanu bezpieczeństwa na podstawie skali i rodzaju zidentyfikowanych zagrożeń za pomocą tzw. mapy zagrożeń bezpieczeństwa. Krajowa Mapa Zagrożeń Bezpieczeństwa (KMZB) jest wykazem określonych, najczęściej występujących zagrożeń bezpieczeństwa dla życia i zdrowia ludzkiego, mienia oraz ładu i porządku publicznego, z uwzględnieniem ich rozkładu czasoprzestrzennego, których występowanie ma istotny z punktu widzenia zarówno społeczeństwa, Policji, jak i innych organów i instytucji, wpływ na poczucie i kształtowanie bezpieczeństwa w społeczeństwie.

Wydaje się, że taki dodatkowy tryb kontaktu ze społeczeństwem jest efektywny i niewątpliwie słuszny w założeniach, gdyż w znaczniej mierze polskie społeczeństwo staje się społeczeństwem nie tylko informacyjnym, lecz także informatycznym. W związku z tym, przełomowe w tym zakresie było podjęcie decyzji o wdrożeniu do powszechnego użytku tego „rozwiązania” informatycznego. Jest to narzędzie na tyle przełomowe, że wymyka się spoza zakresu dotychczas obowiązujących rozwiązań. To zupełnie nowa „instytucja”, a nie tylko rozwiązanie informatyczne, którego narzędziem jest sama aplikacja.

Pierwsze próby wdrożenia mapy zagrożeń na terenie Warszawy zostały podjęte przez śp. Prezydenta RP Lecha Kaczyńskiego w czasie, kiedy pełnił on funkcję Prezydenta Warszawy. Na początku 2016 r. pomysł wdrożenia KMZB przedstawił Sekretarz Stanu w Ministerstwie Spraw Wewnętrznych i Administracji Jarosław Zieliński. Mając na uwadze, że powyższa propozycja od razu zyskała aprobatę środowisk policyjnych, rozpoczęto prace, których efektem jest wdrażanie przedmiotowego rozwiązania na terenie całego kraju; proces ten rozpoczął się 5 października 2016 r.

Zgodnie z założeniami, KMZB opiera się w szczególności na informacjach pozyskiwanych od obywateli (internautów), z wykorzystaniem platformy wymiany informacji. Uzupełnieniem tego obszaru są również informacje przekazywane przez społeczeństwo w trakcie bezpośrednich kontaktów Policji z obywatelami, z przedstawicielami samorządu terytorialnego, organizacji pozarządowych, jak również podczas debat społecznych poświęconych bezpieczeństwu publicznemu.

Dodatkowo społeczeństwo może wykorzystywać informacje prezentowane na podstawie danych gromadzonych w policyjnych systemach informacyjnych. Tym samym KMZB stanowi funkcjonalnie dwie płaszczyzny, a mianowicie:

• informatyczną, interaktywną platformę dedykowaną społeczeństwu;
• wizualizowane ujęcie statystyczne dokonanych przestępstw
• i wykroczeń z podziałem na poszczególne województwa, powiaty oraz gminy.

Zgodnie z filozofią związaną z uspołecznieniem działań Policji, całość przedsięwzięcia dotyczącego opracowania założeń funkcjonalności KMZB została poprzedzona działaniami Policji zmierzającymi do poznania faktycznych oczekiwań społecznych. W tym celu na terenie całego kraju, na różnych poziomach: wojewódzkim, powiatowym i gminnym (lokalnym) zostały przeprowadzone konsultacje społeczne założeń Krajowej Mapy Zagrożeń Bezpieczeństwa, które umożliwiły wypowiedzenie się w przedmiotowym zakresie samym obywatelom. Z takiej możliwości skorzystało blisko 218 tys. mieszkańców, którzy podczas ok. 12 tys. spotkań przedstawili swoje oczekiwania w odniesieniu do mapy zagrożeń, nierzadko postulując przy tym reaktywację wcześniej zlikwidowanych posterunków Policji.

[...]

insp. Dariusz Minkiewicz
Dyrektor Biura Prewencji KGP

Pełna wersja artykułu "Funkcje krajowej mapy zagrożeń bezpieczeństwa w kształtowaniu bezpieczeństwa społeczności lokalnej" w pliku PDF