Międzynarodowa wymiana informacji policyjnych w ramach zwalczania przestępczości przeciwko zabytkom realizowana jest głównie kanałem Interpolu. W znacznie mniejszym stopniu wykorzystywany jest do tego celu kanał Europolu.

Wsparcie Europolu w zwalczaniu przestępczości przeciwko dobrom kultury mieści się w standardowym katalogu produktów i usług operacyjnych i jest realizowane w ramach projektu analitycznego Furtum (z łac. kradzież), dedykowanego przestępczości przeciwko mieniu, ale w ujęciu ogólnym. Przestępczość przeciwko dobrom kultury nie jest traktowana przez Europol jako obszar autonomiczny, lecz realizowana jest w interakcji z innymi dziedzinami przestępczości, takimi jak: obrót narkotykami, pranie pieniędzy, nielegalna migracja czy nawet przestępstwa wojenne.

Należy zatem przyznać, że to Interpol pozostaje liderem w międzynarodowej wymianie informacji kryminalnych dotyczących przestępczości związanej z nielegalnym obrotem zabytkami i ich kradzieżą. Organizacja ta, skupiająca obecnie 192 państwa członkowskie, jest jedyną międzynarodową organizacją policyjną dysponującą bazą danych skradzionych dzieł sztuki, stale modernizowaną, której przeszukiwanie możliwe jest
w językach: angielskim, francuskim, hiszpańskim i arabskim. Zwalczanie przestępczości kryminalnej na szkodę zabytków oraz poszukiwanie utraconych dzieł sztuki są od dawna priorytetami Interpolu. W opinii władz Interpolu, kradzież, grabież terytoriów konfliktów zbrojnych i nielegalny handel dziełami sztuki są często powiązane z innymi formami przestępczości, w tym z przestępczością zorganizowaną, a uzyskiwane dochody służą często finansowaniu wielu działań przestępczych. Podczas 81. sesji Zgromadzenia Ogólnego Interpolu w Rzymie w 2012 r. została przyjęta rezolucja wzywająca państwa członkowskie do priorytetowego traktowania kwestii ochrony spuścizny kulturowej i zachęcająca do zachowania czujności wobec ofert sprzedaży dzieł sztuki o budzącym wątpliwości pochodzeniu oraz do rejestrowania w bazie Interpolu każdego przypadku kradzieży dóbr kultury.

W swoich działaniach zorientowanych na zapobieganie i zwalczanie przestępczości skierowanej przeciwko zabytkom Interpol zawarł umowy i współpracuje z UNESCO, ONZ, Europolem, Światową Organizacją Celną (World Customs Organization – WCO) i Międzynarodową Radą Muzeów (ICOM), a przedstawiciele tych organizacji są zawsze zapraszani na spotkania i konferencje Interpolu poświęcone przedmiotowej tematyce.

Wymiana informacji kanałem Interpolu, który wykorzystuje do tego celu bezpieczny, elektroniczny system komunikacji I-24/7 dotyczy przypadków kradzieży dóbr kultury i cennych zabytków, ujawnienia przedmiotów sztuki podejrzanej proweniencji, jak również osób uczestniczących w procederze nielegalnego obrotu kradzionymi dziełami sztuki.

Proces gromadzenia informacji o skradzionych lub zaginionych na świecie dobrach kultury rozpoczął się w 1947 r. Wówczas to Sekretariat Generalny Interpolu zaczął publikować papierowe noty, dotyczące skradzionych tego rodzaju przedmiotów. Po wielu latach, dzięki rozwojowi technologii informatycznych, stało się możliwe zdigitalizowanie zgromadzonych na ten temat informacji oraz uruchomienie w 1996 r. automatycznej bazy danych Works of Arts (WOA). Jest to jedyny na świecie tak liczny zbiór, zawierający obecnie około 50 500 pozycji,
w tym 816 zarejestrowanych na wniosek Polski. Jego przeszukiwanie jest możliwe na podstawie wielu kryteriów, takich jak: typ przedmiotu (np. obraz, ikona, rzeźba, moneta, książka, znaczek, broń, mozaika, zegar), tytuł, materiał i technika wykonania, nazwisko twórcy, wymiary, dominujące kolory, nazwa państwa, w którym dokonano kradzieży, oraz inne istotne cechy. Fotografia nr 1 przedstawia zrzut ekranu z okna wyszukiwania w bazie WOA.

Bezpośredni dostęp do bazy WOA jest możliwy poprzez system I-24/7. W polskiej Policji mogą ją przeszukiwać funkcjonariusze i pracownicy posiadający stosowne uprawnienia przyznane przez Biuro Międzynarodowej Współpracy Policji KGP. System I-24/7 dostępny jest w Komendzie Głównej Policji, komendach wojewódzkich, powiatowych i miejskich. Dla wielu użytkowników problemem pozostaje jednak fakt, że baza funkcjonuje tylko w języku angielskim, francuskim
i hiszpańskim.

W roku 2009 Interpol umożliwił przeszukiwanie bazy WOA osobom spoza organów ścigania, nieposiadającym z oczywistych względów uprawnień do systemu I-24/7. Celem takiej decyzji było udostępnienie tego rejestru on-line, z publicznej strony internetowej Interpolu, przedstawicielom środowisk związanych z ochroną dóbr kultury i rynkiem antykwarycznym. Dzięki temu, sprawdzenia mogą przeprowadzać pracownicy ministerstw kultury, muzeów, galerii, domów aukcyjnych, instytucji ubezpieczeniowych, a także kolekcjonerzy
i antykwariusze, co ma zapobiegać dokonywaniu budzących wątpliwości zakupów. Zainteresowana osoba musi jednak wcześniej uzyskać stosowne uprawnienia. Szczegółowe informacje na ten temat dostępne są na stronie http://www.interpol.int/Public/WorkOfArt/Default.asp. Według informacji posiadanych przez polskie Biuro Interpolu, tego rodzaju uprawnienia uzyskało dotychczas 71 wnioskodawców z Polski.

Sekretariat Generalny Interpolu co pół roku, spośród utraconych w państwach członkowskich dzieł sztuki i zgłoszonych do międzynarodowych poszukiwań, wybiera 6 najbardziej cennych, których fotografie zamieszcza na posterach nazwanych The most wanted Works of art (najbardziej poszukiwane dzieła sztuki). Postery te do czasów Internetu były publikowane w postaci papierowych plakatów i rozsyłane do wszystkich krajowych biur Interpolu. Obecnie są dostępne w plikach pdf, na publicznej stronie internetowej Interpolu http://www.interpol.int/Public/WorkOfArt/Default.asp. Każda fotografia opatrzona jest zwięzłym opisem zawierającym kolejno: rodzaj utraconego dzieła, jego tytuł, nazwisko autora, nazwę biura Interpolu zlecającego poszukiwania, numer referencyjny w bazie WOA, miejsce kradzieży oraz wymiary.

W przeszłości na wspomnianych plakatach znalazły się także dzieła utracone w Polsce, np. obraz „Madonna z Gościeszyna”, skradziony w 1992 r. z kościoła w Gościeszynie, zamieszczony jako nr 4 na posterze z grudnia 1993 r. (fot. 2) oraz obraz „Plaża w Pourville” Clauda Moneta, skradziony w 2000 r. z Muzeum Narodowego w Poznaniu, nr 1 na posterze z grudnia 2000 r. (fot. 3). Ten drugi jako niezwykle cenny został natychmiast po kradzieży zarejestrowany w bazie WOA, choć jak się okazało po jego odnalezieniu, nie przekroczył nigdy granic Polski. Poster widoczny na fotografii 2 pochodzi z archiwum Biura Międzynarodowej Współpracy Policji KGP.

[...]

Barbara Kaleta
st. specjalista Sekcji ds. Interpolu
Wydziału Koordynacji Międzynarodowej Wymiany Informacji
Biura Międzynarodowej Współpracy Policji KGP

Pełna wersja artykułu "Międzynarodowa współpraca policyjna w zwalczaniu przestępczości skierowanej przeciwko dobrom kultury oraz cennym przedmiotom zabytkowym" w pliku PDF